INSAN ISLAMIC ASSEMBLY
HOME
QUR'AN
HADITH
KHUTBAH
EBOOK
VIDEO
DOWNLOAD
IMAAMAH & QUR'AN
F A Q
CONTACT US

الْحَـلاَلُ وَالْحَـرَامُ فِي الإِسْـلاَمِ

SO HALÂL AGO SO HARÂM SII KO ISLÂM

KI: DR. YUSUF AL- QARADHAWI
Pindiyorobasaan i
ALIM, HASSANOR BIN MAKA ALAPA

Pinto a Ika Dowa

( CHAPTER II )

So Halāl Ago So Harām Ko Kaoyagoyag A Kaatawi Ko Muslim

Sii Ko Manga Pangnngkn Ago So Manga Panginginomn

So Kasombali A Makaaayon Ko Kitab

So Kapanganop

So Pakabrg – Al Kham’r

Al-Mokhaddirāt – Narcotics

Sii Ko Kanditar Ago So Kaphaparahiyasan

Sii Sa Walay

Sii Ko Kazokat Ago So Kanggalbk


Sii Ko Manga Pangnngkn Ago So Manga Panginginomn

Miakambidabida so manga taw sii sa miaona ko btad o kapkhan iran ago so kaphaginom iran, so khapakay kiran ago so di kiran khapakay, balabaw ron sii ko manga pangn’nkn a manga pangangayamn.

So pman so manga pangn’nkn ago manga panginginomn a mangngtho na da a mala a kiapakambidabida iran on, sa da a hiaram on o Islām a rowar ko miabaloy ron a pakabrg apia antonaa i phoonan iyan, ko anggor, odi na korma odi na bantad, go so salakaw ron amay ka skaniyan na phakabrg.

Go hiaram iyan so langowan a phakabinasa ko akal ago so lawas, so pman so manga pangn’nkn a pangangayamn na ron siran miasobag sa mala.

So Kasombalia Ko Binatang Ago So Kakana On Sii Ko Agama A Barāhimah

Adn a sagorompong a Barāhimah a hiaram iran sa ginawa iran so kasombalia ko binatang ago so kakana on, sa aya bo’ a phkn iran na so manga mangngtho, sa pitharo iran a: Sii ko kasombalia ko binatang na margn ko manosiya sii ko kaadn a oyagoyag a datar iyan sa di ron khapakay o ba niyan on wiswisi ko kabnar ko kaoyagoyag.

Ogaid na kiatokawan tano sii ko gii tano kapamimikiran ko manga kaadn a mataan a aya kiaadna sankai a manga binatang na kna’ o ba antap ko ginawa niyan, ka kagia da bgi sa akal ago kapakamba-bayabaya, na aya waraan iyan na so kasakodowi niyan ko manosiya, na kna’ o ba piakammsa a kanggonai o manosiya ko sapo iyan ko kasombalia on, sa lagid o gii niyan on kanggonai ko kinipanandingn on o Allāh [s.w.t].

Go katawan tano a pd sa sosonan o Allāh [s.w.t], sii ko kiapangadn a so soson a mababa’ na khakorban sa pantag sa kamapiaan o soson a maporo’, so mangngtho (paotanotan) na pnggarabn sa pantag ko binatang, na so binatang a zombaliin sa pantag sa pagpr o manosiya, apia pn so taw a sakataw na khabono’ (ko sabaad a masa) sa pantag sa kamapiaan o kadaklan, sa lagid anan.

So pman so di kasombalia o manosiya ko binatang na di ron phakalinding ko kapatay ago so kabinasa, ka odi makan o datar iyan a binatang, na phatay sii ko ginawa niyan, na gianan na margn on a di so kasombalia on a gomaan a magarang a mapia a kapragiray o rogo’ iyan.

So Manga Binatang A Harām Ko Manga Yahūdī Ago So Manga Nasrānī

Sii ko manga agama a adn a initoron on a kitab na hiaram o Allāh [s.w.t] sii ko manga Yahūdī so madakl a pd sa manga binatang sii sa gilopa ago sa ragat, a miapayag anan ko gintas a ika sapolo ago isa ko Sifr al Lāwīn ko Tawrāh.

Sabnar a inaloy o Qur’ān so sabaad a hiaram o Allāh [s.w.t] ko manga Yahūdī ago so sabap a kiaharam iyan, sa lagid o kiaaloya tano ron sa onaan a siksa kiran ko kapangasasalimbot iran ago so gii ran kambaradosa, pitharoo Allāh [s.w.t] a: Go sii ko manga Yahūdī na hiaram ami so langowan a adn a kamalaging iyan (a binatang) go sii ko sapi’ ago so kambing na hiaram ami kiran so sibo’ ankanan a dowa inonta bo so matatago on ko likod iyan, ago so sold a tiyan (amparan) ago so misasaog on sa tolan, gianan na inibalas ami kiran ko kaphliyo iran ko tamana, mataan a skami na bnar (al An’âm 146).

Gianan so btad o manga Yahūdī, sa aya patot na mabaloy so manga Nasrānī a makaonot kiran ka piakalankap o Injīl a so Masīh na da makaoma sa ba niyan barnkasa so waraan ogaid na aya minioma niyan na tharotopn iyan.

Ogaid na siran na biarnkas iran so waraan sa piamakay ran so hiaram kiran sii ko Tawrāh ko da on ponasa o Injīl sa inonotan iran so katharo o John Paul sii ko kiapakaya ko langowan a pangn’nkn ago so panginginomn, inonta bo so siombali ko barahala igira pitharo ko Masīh a siombali ko barahala.

Inosay i Paul ankanan a langowan kon a shayi’ a soti na soti ko manga soti, ago so pphakasold ko ngari na di niyan khanadisan, aya kon a phakanadis on na so pphakaliyo ron.

Sa piakay ran so kakan sa baboy a gianan na harām ko kitab a Tawrāh sa taman imanto.

Sii Ko Manga Arab A Jāhiliyyah

So pman so manga Arab a jāhiliyyah na sabnar a hiaram iran so sabaad a manga binatang sa kagowad, ago hiaram iran so sabagi on sa pantag sa simba, ago Qurbān (kapakarani) ko manga katuhanan a barahala, ago onot ko manga antaan a pamikiran, ka lagid o Bahīrah, so Sīibah, so Wasīlah, so Hām, a miaaloy tano sa onaan, sii ko bala anan na piakay ran so kadaklan ko manga rarata’ ka lagid o kakana ko miatay a pangangayamn ago so rogo’ a pthoga’(damun masfūh).

So Islām Na Piyakay Niyan So Manga Pipiya

Miakaoma so Islām a so manga taw na matatago siran sankai a btad sii ko pangn’nkn a pangangayamn, sa adn a lomiawan ko kappharoliya on, na adn pman a mizobra so kinibagakn on, na piakabantak iyan so tawathawag sii ko manga taw sii ko kitab iyan, Hay manga manosiya kan kano ko nganin a madadalm ko doniya a halāl a soti sa di niyo phanondoga so lalakaw o shaytān a mataan a skaniyan na ridoay niyo a mapayag (al-Baqarah 168).

Tiawag iyan siran ko ropan iran a manosiya a kakan iran ko manga pipia sii sankanan a lamalama a mala a so piagiasa iyan kiran a skaniyan so doniya a so inipananding kiran so langowan a madadalm on – sa di ran onotan so lalan o shaytān a so pipharasan iyan ko sabaad ko manga manosiya so kaharama iran ko nganin a hialal kiran o Allāh [s.w.t], sa miaharam kiran so manga pipia sa miapozang iyan siran ko landng o kadadag.

Oriyan iyan na piakabantak iyan so tawathawag iyan ko miamaratiaya sa pitharo iyan a: Hay! miamaratiyaya kan kano sa manga soti a (pd) ko inipagpr ami rkano go panalamat kano ko Allāh amay ka skano na skaniyan bo’ i phzimbaan iyo, mataan a hiaram iyan rkano so miatay a binatang (da masombali) go so rogo’ (a pthoga’) go so baboy go so siombali sa salakaw ko Allāh, sa taw a khamoralaan a knao ba pphangilay sa kasawit, ago knao ba phamaba (mliyo ko tamana) na daa dosa niyan (ko kakan iyan ko isasapar) mataan a so Allāh na Paririla a mala i limo (al-Baqarah 172).

Sii sankanan a tawathawag a mattndo ko miamaratiaya na siogo siran o Allāh [s.w.t], sa kakan iran ko manga pipia a inipagpr iyan kiran ago tonayin iran so kabnar o limo a so kapanalamat ko Allāh [s.w.t], a Maporo ago Mala. Oriyan iyan na piayag iyan so hiaram kiran a giankai a soson a pat a miaaloy sankanan a āyat.

Sii pman ko Sūrah a Mā’idah na inaloy o Qur’ān ankai a manga harām sa pitharo o Allāh [s.w.t] a: Hiaram rkano so miatay (a binatang a da masombali) go so rogo’ go so baboy go so siombali sa salakaw ko Allāh go so pikl go so piamasal go so inolog go so miasidong go so piagdasan a binatang inonta bo’ so miasombali iyo, go so siombali ko barahala (al-Mā’idah 3).

So Kiyaharama Ko Miyatay Ago So Ongangn On

1- Aya paganay a inaloy o āyat a pd ko manga harām na so miatay (al Maytah) a skaniyan so binatang a miatay sa da masombali mlagid o binatang anataa ka papanok.

Giimaginomangaday so pamikiran ko hikmah sii ko kiaharama ko manosiya sankanan a miatay a binatang odi’ na papanok, sa di niyan on kapnggonai, aya smbag tano na sii ko kiaharama on so ongangn a mapayag a pd on so:

  1. So waraan a mapia na piakarata iyan ago inikagowad iyan, sa so langowan o baraakal na miaopakat siran sa so kakana on na kaitoan a maphakada iyan so mnang o manosiya, sa gianan i sabap a pkhailay tano so langowan o agama a hiaram iyan, sa daa khn iran a rowar ko miasombali mapia antonaa a okit i kiasombali iyan.
  2. An malayam so Muslim ko bantak ago so kabaya’ sii ko langowan a btad iyan, sa di niyan khowaan so nganin inonta bo ko oriyan o kibantakn iyan on ko niyat iyan ago so pamikiran iyan, sabap sa aya maana o kasombali a khiliyo niyan so binatang ko kababaloy niyan a miatay na skaniyan so: Kabantaka ko kaphakaliowa ko niawa o binatang sa pantag sa kakhana on, na lagid o ba so Allāh [s.w.t] na da niyan kasoatn ko manosiya so kakana niyan ko da niyan kapniati sa lagid o kakana niyan ko miatay, so pman so miasombali ago so miatogs na kagia aya kiakowaa kiran na madadalm on so niyat ago so antap ago so galbk.
  3. So miatay sa da masombali na khapakay a aya kiapatay niyan na sabap sa sakit a phakasokar odi na miakakan sa otan a bisa odi na so salakaw san a piakalklk o ba makabinasa ko taw a khan on.
  4. Mataan a so Allāh ko kiaharama niyan ko miatay a binatang ko manosiya, na pangalimo iyan ko manga pd a binatang ago so manga papanok ka an iran kanggonai sa pangalimo iyan kiran ka kagia siran na isa siran mambo ka adat a lagid tano ko kiaaloya on o Qur’ān.
  5. An masiap o manosiya so matatago on a binatang sa di niyan ibagak a taban o kasakit sa taman sa matay a khaharam on, ogaid na pamakotan iyan so kasombalia niyan on ka an iyan kanggonai odi na pamolongan iyan.

So Kiyaharama Ko Rogo’ A Pthoga’

Ika dowa a hiaram na so rogo’ a pthoga (damun masfūh ) iniiza ko Ibn Abbās so atay, na pitharo iyan a kana niyo, pitharo iran a skaniyan na rogo’, na pitharo iyan a, aya hiaram rkano na so rogo’ a pthoga’, aya pagns ko kiaharama on na kagia marzik a di tharimaan o waraan o manosiya a lompiyo, ago katatagoan sa marata a lagid o miatay.

Miaadn so manga taw ko Jāhiliyyah a igira miaor so isa kiran na komowa sa magarang na palian iyan so onta niyan na minom ko rogo’ iyan, na sabap ko ringasa anan ko binatang ankanan a kapphakatogaa ko rogo’ iyan a oyagoyag na inisapar o Islām ago hiaram iyan.

So Kiyaharama Ko Baboy

Ika tlo a hiaram o Islām na so baboy, ka kagia so waraan a mapia na piakarata iyan, ago inikagowad iyan, ka kagia aya mapia a pangn’nkn ankanan a baboy na langowan a marzik (ka apia so tai niyan na phkhn iyan) a manga najis, sa miatankd o katao (sience) ko kapamolong a bago a so kakana on na phakabinasa, sabap sa adn a matatago sankanan a sapo iyan a maroni a old a marata, sa khapakay a kasawaan o katao so mala a sabap ankanan a kiaharam iyan sii sa phakatalingoma a di so katawi tano ron imanto.

Go pd ko manga ala a Ulama a miatharo iyan a so kakan sa baboy na maphakalobay niyan so maratabat ko taw (sa datar o kamamasai ron ko manga taw a pkhan sa baboy a da a siap iran ko maratabat iran sa datar siran o manga binatang i parangay ).

So Siyombali Sa Salakao Ko (Ingaran) O Allāh

Gianan i ika pat a harām a skaniyan so siombali a aya inaloy ron na so ingaran a salakaw ko ingaran o Allāh ka lagid o barahala, so manga taw a aya agama iran na kasimba sa barahala na igira somiombali siran na aya phagalowin iran on na so ingaran o barahala iran ka lagid o barahala a al Lāt, ago so al Uzzā sa gianan na kakhorban sa salakaw ko Allāh [s.w.t], ago kasimba sa salakaw rkaniyan, sa aya sabap a kinisaparn san na kasapar a kapagagama, ka kagia an masiap so kapakaisaisaa ko Allāh [s.w.t] (Tawhīd) ago so kalompiyo o manga paratiaya, ago so kagarobata ko kapanakoto (shirk) ko langowan o blangan iyan.

Mataan a so Allāh [s.w.t] na inadn iyan so manosiya na inipananding iyan on so langowan a madadalm ko doniya sa piakay niyan on so kasombalia niyan ko binatang sa pantag sa kamapiaan iyan sa pagalowin iyan on so ingaran o Allāh [s.w.t], sankai na kapakalankap sa mataan a pnggolaolaan iyan ankanan a galbk sa kabaya o Allāh [s.w.t] ago inikasoat iyan, na amay ka aya alowin iyan na ingaran a salakaw ko ingaran o Allāh [s.w.t], na sabnar a biatal iyan ankanan a sogoan o Allāh [s.w.t], na aya patot na haramn on ankanan a binatang a miasombali sa salakaw a ingaran.

So Pizosonan O Miyatay (A Binatang)

Giankai a pat a miaaloy a harām ko katimbl iyan na skaniyan i ginintas o Sūrah al-Mā’idah, sa miabaloy a sapolo a so inaloy tano a pd ko pizosonan o miatay.

So al Monkhaniqah, skaniyan so binatang a miatay sa minggo-lalan sa pikl, odi na kiagtan.

So al Mawqūdah, skaniyan so binatang a miatay sa minggolalan sa piamasal sa taman sa miatay.

So al Mutaraddiyah, skaniyan so binatang a miatay sa minggo-lalan sa inolog odi na piozang ko darpa a maporo’, odi na miaolog ko madalm a bowalan sa miatay ron.

So an Natīhah, skaniyan so binatang a miatay sa minggolalan sa sinidong o izik iyan a binatang sa miapatay niyan.

So piagdasan a binatang, skaniyan so binatang a miapatay o izik iyan a binatang sa kian iyan.

Inaloy o Allāh ko oriyan ankanan a sosonan a lima so katharo iyan a; Inonta bo’ so miasombali iyo aya maana niyan na riaot iyo a adn a napas iyan na miasombali iyo ka miahalal rkano.

Sa asar ka adn a raotn on a napas, ka miakapoon a thotol ko Alī Bin Abī Tālib a: Amay ka raotn ka so kasombalia ko Mawqūdah, go so Mutaraddiyah, go so Natīhah, a adn a pkhakaog iyan sa lawas iyan datar o ski niyan na kan ka on, miakapoon a thotol ko ad Dahhāk a: Miaadn so manga Jāhiliyyah a phkhn iran ankanan na hiaram o Islām, inonta bo’ so miasombali on, sa so riaotan on a adn a pkhakaog iyan a ski niyan odi na gia ikog iyan odi na pphakapirk na go miasombali na skaniyan na halāl.

So Ongangn Ko Kiyaharama Sangkai A Soson

Aya Hikmah sii ko kiaharama sankai a sosonan a pd sa miatay na so inaloy tano ko kiaharama ko miatay a da masombali, aya bo’ a liyo ron na so kalk ko kapakabinasa ka da sii mapayag. Aya isa a ongangn on na so Allāh [s.w.t] na iphangndao niyan ko manosiya so kasiapa ko binatang ago so kikapdiin on, sa di khapakay o ba panalipndaan sa ba matay a mappkl odi na maolog ko landng odi na giimakimbolang sa taman sa matay, sa di khapakay o ba siksaa so binatang sa makaokit sa kaprontaya on sa taman sa matay, sa datar o giinggolawlaan o manga pagoonong a gii ran pakakha-rangitn so binatang ka an siran makambolang ago so pd iyan sa taman sa matay siran odi na pangapapalian siran.

Sii sankanan na hiaram o manga Ulama so binatang a aya inipatay niyan na sidong apia pn sii kiapalii ko darpa a pzombalian on, ka kagia aya mapipikir on na skaniyan so kasiksaa ko taw a inawaan iyan ankai a binatang a giimbolang sa taman sa miamatay siran odi na so isa on, na aya imbalas on na haramn on ka an iyan di kapnggonai sabap ko da niyan on kasiapa.

So pman so kiaharama ko piagdasan a binatang na kagia sakasakaw ko manosiya, sa di ron dait o ba niyan kana so sama’ a binatang, so manga Jāhiliyyah na phkhn iran so sama’ a binatang, sa hiaram anan o Allāh [s.w.t] ko miamaratiaya.

So Siyombali Ko Barahala

Giai i ika sapolo a harām a skaniyan so binatang a siombali ko barahala, so barahala na skaniyan so pakatitindgn a piagtawtaw a pzimbaan a salakaw ko Allāh, miaadn anan ko mlilibta sa Ka’bah, sa miaadn so Jāhiliyyah a pzombalian iran sa pantag sa kakhorban.

Sa pd anan ko kasombali sa salakaw ko Allāh [s.w.t], ka kagia slasla ko Tāgūt (langowan a sinimba a salakaw ko Allāh [s.w.t]) sa aya mbidaan iyan na so siombali sa salakaw ko Allāh [s.w.t] na khaadn a kasombali sa pantag ko barahala odi na sii ko pakatitindgn a barahala, sa inaloy ron so ingaran a tāgūt. So pman so kasombali sii ko barahala na sii dn khasombali sankanan a ator, sa apia da on milapiat so ingaran a salakaw ko ngaran o Allāh [s.w.t]. Gowani a maaadn ankai a manga barahala sa mlilibta sa Ka’bah, na phangantapn o taw a sii ko kasombalii ron na slasla sa Baytullāh, na piakada o Qur’ān ankanan a pangantap sa hiaram iyan sa minggolalan sa titayan a mapayag.

So Sda' Ago So Tarapan Na Mililiyo Sii Ko Miyatay

Tiabia o Sharī’âh Islāmiah ko miatay a harām, so sda’ ago so langowan a pphagintaw sa ig, gowani a izaan so Nabī [s.a.w] ko ig ko ragat na pitharo iyan a: Skaniyan a ragat na soti so ig on (a miphagabdas) na halāl so miatay ron (a sda’). Pitharo o Allāh [s.w.t] a: Hialal rkano so kathogs ko ragat ago so pngn’nkn on (al Mā’idah 96).

Go miakapoon a thotol ko Jābir a mataan a so Nabī [s.a.w]. na siogo iyan a manga sondaro a pd ko manga Sahābah niyan, na miatoon iran a mala a sda’ (hūt) sa ragat a miatay na kian iran ko sold o sobra dowa polo gawii, oriyan iyan na miakaoma siran sa Madīnah na pianothol iran ko Rasūl na pitharo iyan a; Kana niyo so pagpr a inibgay rkano o Allāh, paka kana kami niyo ron oba adn a awid iyo ron, na bigan iran on na kian iyan.

Aya lagid o miatay ko ragat na so tarapan, sa piakay o Rasūl [s.a.w] so kakana on a miatay ka kagia so kasombalia on na di khaparo pitharo o Ibn Abī Awfā a: Miakithidawa kami a pd ami so Rasūlullāh [s.a.w] sa pito a manga kathidawa sa pkhan kami sa tarapan a pd ami skaniyan.

So Kanggonai Ko Kobal O Miyatay A Pangangayamn Ago So Tolan Iyan Ago So Bombol Iyan

So kiaharama ko miatay na skaniyan so kiaharam o kakana on, so pman so kanggonai ko kobal iyan odi na so panga niyan odi na so tolan iyan odi na so bombol iyan na da’ a marata on, ogaid na khapakay ka kagia tamok a khapakay a kanggonaan na di khapakay so kailanga on.

Miakapoon ko Ibn Abbās a:Pizadqaan so sanasanaan o Maymūnah a ina o miamaratiaya sa onta, na miatay na siagadan o Rasūl [s.a.w] na pitharo iyan a; ino niyo da kowaa so kobal iyan na go niyo nggonai? Na pitharo iran a miatay, na pitharo o iyan a aya haram na so kakana on.

Miaaloy ko kitab i Muslim a pitharo o Rasūl [s.a.w] a; Sa dn sa kobal a samakn (lonitn na pakagangon) na sabnar a miasoti. Gianan na lankap a mararankom iyan so langowan a kobal apia pn kobal a aso ago baboy, gianan i katharo o manga taw a aya kkpitan iran na so rinayagan o āyat odi na hadīth (Ahl ad Dhāhir) a miapanothol a phoon ko Abī Yūsuf a bolayoka o Abī Hanīfah, ago piakarayag skaniyan o as Shawkānī. Ogaid na aya mabagr a tindg na so kobal a baboy ago aso na harām sabap sa kagia so lawas iran a dowa na najis.

Sii Ko Masa A Kakhamoralai Ko Tao Na Matatabiya’

Langowan ankai a harām a miaaloy na sii ko masa a kapakam-babayabaya, amay pman ka sii ko masa a kagigimpis o kamoto-wan a khamoralaan so taw na adn a kokoman iyan, sa lagid o kiaaloya tano ron sa onaan pitharoo Allāh [s.w.t] a: Go sabnar a pizagintas iyan rkano so hiaram rkano inonta bo’ so khamoralaan kano ron (a mattgl kano) (al An’âm 119). So morala a miaaloy na skaniyan so morala ko kakan, sa giankai a manga pangn’nkn a harām na khapakay a kn iyan sii ko dianka a khirn iyan ko di niyan kapatay a ongos.

Sii Ko Kapamolong

Sii pman ko kaaadn o morala ko kasasakit, sa aya bo’ a kakhapia niyan na so kapakakan iyan sankai a manga harām, na mizopasopak on so manga Ulama, pd kiran so da niyan itongn so kapamolong a ba on khaadn so kakhamoralai ko taw sa lagid o kakan ko kaaadn o ongos sa aya dalil iran na so katharo o Rasūl [s.a.w] a: Mataan a so Allāh na da niyan tagoa so bolong iyo ko nganin a hiaram iyan rkano (pianothol i al Bukhārī).

Pd kiran so iniitong iyan ankai a kaaadn o morala sa bialoy niyan so bolong a datar o kakan, sa langon siran di mipnda-raynon ko kaoyagoyag sii ko katatatap iyan, ago so pakaasal iyan, sa aya dalil ankanan a sagorompong, sa kiapakay o harām sii ko kipamolongn on na mataan a so Nabī [s.a.w] na pipharo niyan so kanditar sa sotra i Abdurrahmān Bin Awf, ago si Az Zubayr Bin al Awwam sabap ko minisogat kiran a sakit ko kobal iran, a gianan na isasapar iyan so kanditar sa sotra o mama.

Masikn a giankanan a katharo na aya marani ko niawa o Islām a so sisiapn iyan so kaoyagoyag o manosiya sii ko langowan o kitab iyan ago so manga pando’ iyan.

Ogaid na so kiapakaya ko bolong a makararankom sa harām na isasarat on ankai:

  1. So kaadn o kakhamoralai ko taw sa morala a matatankd opama ka di niyan osara ankai a bolong.
  2. Da a maaadn a bolong a halāl a khapakay a aya on mibolong.
  3. So kiropaan on o pamomolong (doctor) a Muslim a kattpngan iyan ago kasasarigan ko agama niyan.

So Kasombali A Makaaayon Ko Kitab

So Langowan A Pangangayamn Sa Ragat Na Halāl:

So manga pangangayamn ko darpa iyan na dowa soson, sii sa ragat go sii sa gilopa.

So sii ron sa ragat na so langowan a pkhaoyagoyag sa didalm a ragat sa di khaoyag odi sii sa sold a ig, na langon dn anan na halāl, sii ko apia antonaa i kiatoona on, mlagid o miakowa sa ig a oyagoyag antaa ka miatay, iniltaw antaa ka da, apia antonaa i miakatogs on Muslim antaa ka kna o ba Muslim, sabnar a piakaloagan o Allāh [s.w.t] so manga oripn iyan ko kiapakaya niyan kiran ko langowan a madadalm ko ragat sa da a ba niyan on hiaram, ago da niyan on saratn so kasombali, pitharo o Allāh [s.w.t] a: Skaniyan so inipananding iyan so ragat kaan kano ron makakan sa sapo a mlmbo’ (an Nahl 14), go pitharo iyan a: Hialal rkano so kathogs ko ragat go so pangn’nkn on sa pantag sa an iyo kasawiti ago so giimlayalayag (al Mā’idah 96).

So Manga Harām Ko Binatang Sa Gilopa’

So pman so manga binatang sa gilopa’ na da bathka o Qur’ān so hiaram iyan on a rowar ko sapo’ a baboy go so miatay a da masombali, go so rogo’ go so siombali sa salakaw ko Allāh [s.w.t], sii ko apia antonaa a binatang sa lagid o kiaaloya tanor on sa onaan.

Ogaid na so Qur’ān na pitharo iyan a makapantag ko Rasūl [s.a.w] a: Phalaln iyan kiran so manga soti, na pharamn iyan kiran so manga rarata’ (al A’rāf 157 ).

Phoon sankanan na inisapar o Rasūl [s.a.w] so kakana ko sapo’ o koda’ a talaingd a tagam ko gawii a kiathidawa sa Khaybar, go so binatang a adn a songay niyan, ago so langowan a adn a kmr iyan a magarang ko manga papanok.

Aya mapipikir sankanan a binatang na so binatang a mawaraw a phagatowan iyan so datar iyan a binatang ago phkhn iyan ka datar o arimaw, so tigri go so salakaw ron, so pman so magarang i kmr ko manga papanok na skaniyan so phakapali so kanoko niyan a datar o banog ago so garoda, so darayo ago so salakaw ron.

Aya kpit o Ibn Abbās na da a harām a rowar ko pat a miaaloy sa Qur’ān, sa aya pamikiran iyan ko hadīth a inisapar iyan so binatang a zosongay na giankanan a kinisaparn on na matag makrūh (da pakapiaa) kna o ba harām, pitharo iyan a; so manga jāhiliyyah na phkhn iran so nganin ago ipmbagak iran so nganin sa kagowad, na siogo o Allāh [s.w.t] so Nabī niyan, na initoron iyan so kitab iyan na hialal iyan so halāl na hiaram iyan so harām, na so miahalal on na halāl, na so miaharam on na harām, na so da niyan on aloya na rila’, sa biatiya iyan so katharo o Allāh [s.w.t] a; Tharo anka a da a khatoon akn ko nganin a iniwahi rakn a harām ko (taw) a pkhan taman ko kapos o āyah.

Sabap sankai a āyat na aya pamikiran o Ibn Abbās na so sapo’ o koda’ a talaingd na halāl.

Sii ko kpit o Ibn Abbās na siopak o Imām Mālik, sa da niyan tharoa so kiaharam o binatang ago so datar iyan aya bo’ a pitharo iyan na makrūh.

Go pd sa matatankd a mataan a so kasombali na daa rarad iyan sii ko manga binatang a harām ko kakhapakay o kakana on, ogaid na makaphrarad ko kakhasoti o kobal sa di ron sarat so kasamaka on a pakagangon (Dibāg ).

So Kinisaratn Ko Kasombali Sa Kakhapakay O Binatang A Tagam

So miapakay so kakana on ko manga binatang sa gilopa’ na dowa soson;

Sasoson on so binatang a khaparo so kasombalia on ka kna’ o ba maila, ka lagid o manga onta, sapi’, kambing, go so salakaw ron a pd ko manga binatang a tagam, go so manok go so manga papanok a lalayamn ko manga walay.

Ika dowa soson: So binatang a di khaparo o ba masombali ka maila.

So sasoson a paganay na sabnar a inisarat o Islām ko kakhapakay a kakana on so kasombalia on sa kasombali a makaaayon ko kitab.

Manga Sarat O Kasombali

So kasombali a ipapaliogat na khatarotop sabap ko manga sarat:

  1. So kasombalia ko binatang sa kasankapan a magarang a maphakatoga iyan so rogo’ ago khathphd iyan so bakrng, apia pn ator odi’ na kayo, miakapoon a thotol ko Adī Bin Hātim at Tāī a pitharo iyan a: Hay! Rasūlullāh [s.a.w] mataan a pkhatogs ami so totogsn sa da a khatoon ami a glat a rowar ko ator a magarang odi na irab, na pitharo o Rasūl a, pakatoga anka so rogo’ ko kabaya aka na alloy anka so ingaran o Allāh, Aya maana niyan na so kambismillāh.
  2. Mabaloy so kasombali a sii makatana ko bakrng, sa mathphd so lalan a napas a khaadn so kapatay misabap on.

    3. Aya kakhatarotop o kasombali na mathpd so manga ogat a Hulqūm ago Marī’ a gianan so phagokitan o pangn’nkn ago so paginomn sii ko bakrng ago so dowa a ogat ko bakrng.

    Khada ankanan a sarat amay ka di khaparo so kasombali sii rkaniyan ka lagid igira miaolog so binatang ko bowalan sa ayaminiona a olo niyan a di khaparo oba masombali sa lig, odi na di khadakp ka miakaila, na sii sankanan na phakasold ko kokoman o aanopn sa apia anda dn khadayai somombali na khapakay.

    Miakapoon a thotol ko Rafī Bin Khadīj a pitharo iyan a: Miaadn kami ago so Nabī sii ko giikaplayalayag, na romidot so onta o isa ka Qawm na da a ba iran koda’ a khisaloba iran on, na piana o sakataw a mama sa miapakatarg iyan, na pitharo o Rasūl a, mataan a rk ankai a manga pangangayamn so adat a lagid o adat o manga binatang a maila, na sa nggolawla on na nggolawlaa niyo ron anan.

  3. Daa alowin sankanan a (masa) a kazombali a salakaw ko ingaran o Allāh [s.w.t], gianan na kaoopakatan, sabap sa so manga jāhiliyyah na gii siran khorban ko manga katuhanan iran ago sii ko manga barahala iran sa kapzombali iran on, sa phagalowin iran so manga ngaran ankanan a barahala, odi na sii ran pzombalia ko barahala a makatitindg a mattndo on, na hiaram o Qur’ān ankanan sa lagid o kiaaloya tano ron sa onaan.
  4. So kaaloya ko ingaran o Allāh [s.w.t], sii ko zombaliin a gianan i mapayag ko titayan o Qur’ān ko kiatharo a niyan sa; Kan kano ko nganin a miaaloy ron so ingaran o Allāh amay ka skano sii ko manga tanda iyan na mapaparatiyaya (al An’âm 118) Go di kano khan ko nganin a da on maaloy so ingaran o Allāh ka mataan a marata a kaliyo ko agama (al An’âm 121) So Rasūl na pitharo iyan a: So miasombali a miaaloy ron so ingaran o Allāh na kana niyo (Pianothol i al Bukhārī).

Go phakabagr sankanan a kipapatorayin ko kaaloya ko ingaran o Allāh, so manga hadīth a miaaloy a isasarat iran so kambis-millāh sii ko kapanganop, ko masa a kaphkasa ko pana’, odi na sii ko kambokai ko babs a aso, odi na so kathaana ko litag.

Pikhpitan o sabaad ko manga Ulama a di dn miphanalipnda so kaaloya ko ingaran o Allāh, ogaid na knao ba patoray sii ko masa a kazombali, ogaid na khapakay a sii ko masa a kakhana on, sa miaaloy ko Sahīh al Bukhārī, a miakapoon a thotol ko A’ishah a mataan a so isa ka qawm na pitharo iran ko Nabī [s.a.w] a: Adn a manga taw a pmbgay rkami sa sapo’ na di ami katawan o kiambismillāh an ko kiasombalia on antaa ka da? Ino khn ami antaa ka di? Na pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Mbismillāh i niyo na kana niyo.

So Pagns Angkai A Kasombali’ Ago So Ongangn Iyan

Aya pagns ankai a kasombali ko kapapayag iyan rkitano na skaniyan so kapakaliowa ko niawa o binatang sa nggolalan sa okit a magaan a maphakadkha iyan sa di kharasay, gianan i sabap a inisarat on so kabaloy o gomaan a izombali a magarang ago sii ko bakrng a gianan i darpa a magaan on so kapliyo o napas, sa inisapar so kasombali’ sa nggolalan sa ngipn ago kanoko, ka phakaringasa anan ko binatang sa inisogo o Rasūl [s.a.w] so kagaranga ko gomaan ago so kapakadkhaa ko zombaliin a binatang Mataan a so Allāh na inipaliogat iyan so kaphiapia ko langowan a shayi’, amay ka mbono kano na phiapiai niyo (so bontal) a kabono’, na igira zombali kano na phiapaiyai niyo so bontal o kasombali, na garanga o isa rkano so glat iyan, na pakadkhaa niyan so zombaliin iyan (Pianothol i Muslim ).

Pd sankai a kaphiapia so pianothol o Ibn Umar a mataan a so Nabī [s.a.w] na inisogo iyan so ka garanga ko glat, ago idalong ko manga pangangayamn so kazombali sa pitharo iyan a: Igira zombali so isa rkano na tarotopa niyan (Pianothol o Ibn Mājah).

Miakapoon ko Ibn Abbās a so sakataw a mama, na piakaiga iyan so onta niyan, sa pkhamangaan iyan so glat iyan, na pitharoo Nabī [s.a.w] a: Khabayaan ka a kabono agka on sa madakl a kapatay? Ino nka da garanga so gomaan ka ko da nka on pn kapakaigaa.

Miailay o Umar a sakataw a mama a phtoyokn iyan so onta sii ko mbala a ski niyan ka zombaliin iyan, na pitharoon o Umar a: Lalo nka, sombali anka sa mapia.

Sii sankanan na miailay tano so pamikiran a lankap sii sankanan a pinto’ a skaniyan so kikapdiin ko binatang ago so kapakadkhaa on ko siksa ko taman a khagaga on o manosiya.

Miaadn so manga jāhiliyyah a phagabisn iran so batobato o onta a skaniyan na oyagoyag, ago phagabisn iran so orak o kambing a oyagoyag, a gianan na siksa sankai a manga pangangayamn, na piakada o Nabī [s.a.w] so bantak iran sa hiaram iyan kiran so kanggonai sankai a inabis sa pitharo iyan a: So inabis ko binatang a oyagoyag na lagid o miatay (a da masombali) a harām.

So Ongangn Ko Kambismillāh Ko Kazombali’

So kinisogoon ko kambismillāh ko kazombali’ na adn a pagns on a mapia a patot so katanodi ron, skaniyan na katampar a somosopak ko giinggolawlaan o manga taw a pzimba sa barahala a aya iran phagalowin so manga katuhanan iran ko masa a kapzombali iran, na amay ka so mushrik na phagalowin iyan so ingaran o katuhanan iyan ko kazombali iyan, na ino di pagaloya o mapaparatiaya ko Allāh [s.w.t] so ingaran o Allāh [s.w.t] ko masa a kazombali iyan.

Sii ko katampar a ika dowa, na kagia giankai a manga binatang na lagid o manosiya a inadn o Allāh [s.w.t], a skaniyan na oyagoyag a adn a niawa niyan, na ino giipangalandadai o manosiya, ago niyan pphakaliowa so niawa niyan, inonta bo a gianan na sabap ko sogoan o miadn on, a so inipananding iyan on so langowan a madadalm ko doniya, na so kaaloya ko ingaran o Allāh [s.w.t] sankai na skaniyan so kapakalankapa sii sankanan a sogoan o Allāh [s.w.t], ka lagid o ba so manosiya na gii niyan tharoon a, Di aknai pngolawlaan sa ba kapamaba sankai a binatang, ogaid na sabap ko ingaran o Allāh [s.w.t] na zombali’ ako, ago pthogs ako, ago khan ako.

So Kasombali O Ahlul Kitāb (Yahūdī Ago Nasrānī)

Miailay tano so kinisogoon o Islām ko kasombali’, sabap sa so manga mushrik ko manga Arab ago so manga taw a adn a agama iran a salakaw na bialoy ran so kasombali’ a pd ko manga simba ago pakaasal o agama, sa miabaloy siran a ipzimba iran so kapzombali iran ko manga tuhan iran, sa pzombali siran ko manga barahala a makatitindg odi’ na phagalowin iran so ngaran ankanan a manga katuhanan iran ko masa a kazombali’ iran, na miakaoma so Islām na biatal iyan ankai a btad sa inipaliogat iyan a da a pagalowin a ngaran ko kazombali’ a salakaw ko ingaran o Allāh [s.w.t] sa hiaram iyan so siombali’ ko barahala ago so siombali’ sa salakaw ko ingaran o Allāh [s.w.t].

Ogaid na sabap ko kababaloy o Ahlul Kitāb (manga taw a tiyoronan sa kitab) a manga taw siran a pakaiisaisaan iran so Allāh sa pakaasal, oriyan iyan na miaolog siran ko kapanakoto sa miabinasa so agama iran, sa aya kakhasabota on na ba siran pd ko manga taw a pphamanimba sa barahala, na pipharo o Allāh [s.w.t] so kipagatoangn ko ahlul kitāb, ago so kikhamongaan kiran sa khapakay ko Muslim a mama so kapangaroma niyan ko babay kiran sa pitharo o Allāh [s.w.t] a: Imanto na hialal rkano so manga soti, go so pangn’nkn o siran oto a tiyoronan sa kitab na halāl rkano na so pangn’nkn iyo na halāl kiran (al Mā’idah 5 ).

Sii sankai a āyah ko katimbl iyan na imanto na hialal rkano so manga soti sa da a pangangayamn a bahīrah, go sāibah, go wasīlah, go hām, go so pangn’nkn o tiyoronan sa kitab a pd ko manga yahūdī ago so manga nasrānī na halāl rkano ko pakaasal iyan, sa da rkano harama o Allāh [s.w.t], na so pangn’nkn iyo na halāl kiran, sa khapakay a koman kano ko sapo’ o siyombali’ iran odi’ na miatogs iran, sa skano mambo na pakakana niyo siran ko miasombali’ iyo ago so miatogs iyo.

Aya piakargnan o Islām na so manga mushrik ko manga Arab, sa piakalbodan iyan so manga Ahl al kitāb, ka kagia marani siran ko miamaratiaya, sabap ko kapaparatiayaa iran ko wahī ago so kananabii ago so pakaasal o agama ko katimbl iyan. Inisogo rkitano so kingginawain kiran go so kipagatoangn kiran go so kikhamongaan kiran go so kaphiapiai kiran ka kagia o katokawi ran so Islām ko btad iyan go so pagtaw niyan sii ko kabbnar iyan sa katao, go galbk go parangay na khapayag kiran a mataan a so agama tano na skaniyan so agama iran sii ko maporo a maana niyan go so tarotop a bontal iyan a malilinding ko langowan o batal a marata.

Aya mapipikir ko pangn’nkn iran, na mararankom iyan so manga sombali’ iran go so salakaw ron sa palaya dn anan halāl rkitano, inonta bo’ o ba harām ko lawas iyan ka datar o miatay a da masombali’ go so rogo’ a pthoga, go so baboy ka gianan na di khapakay o ba tano kana apia pn pangn’nkn iran.

So Kasombali’ Ko Simbaan Ago So Kariyala’

1- Amay ka daman’g ko ahlul kitāb ko kiasombali’ iyan so ngaran ka lagid o Masīh odi na so Uzayir, na so siyombali’ iyan na halāl, o pman o mian’g on a inaloy niyan so ngaran a salakaw ko Allāh [s.w.t], na pd ko manga fuqahā so hiaram iyan ankanan a siyombali’ ka miakasold ko kasombali’ sa salakaw ko ingaran o Allāh [s.w.t].

So sabaad kiran na pitharo iyan a, piakay rkitano o Allāh [s.w.t] so pangn’nkn iran a skaniyan i matao ko gii ran tharoon.

Iniiza ko Abū ad Dardā’ so kambing a siyombali ko simbaan a aya ngaran iyan na (jirjis) ino khapakay a koman tano ron? Pitharo o Abū ad Dardā’ a siran na manga ahlul kitāb so pangn’nkn iran na halāl rkitano, na so pangn’nkn tano na halāl kiran, sa inisogo iyan so kakana on.

Iniiza ko Imām Mālik so siyombali’ o Ahlul kitāb ko manga kariyala iran (so manga ala kiran a gawii) ago so siyombali’ ko simbaan iran, na pitharo iyan a: Makrūh (da pakapiaa) ogaid na knao ba harām, aya kiabaloya niyan on a makrūh na kalk iyan sa oba badn makasosold ko siyombali’ sa salakaw ko Allāh [s.w.t], sa da niyan harama.

So Siyombali Sa Minggolalan Sa Kiyorinti Ago So Lagid Iyan

2- Aya mas’alah a ika dowa; na ino ba sasaratn a kabaloy o kasombali iran a datar o kasombali tano? A aya phagosarn na so magarang a kasankapan a sii makatana ko bakrng.

So kadaklan ko manga Ulama na inisarat iran anan, so pman so manga Ulama ko kpit o Imām Mālik na da iran anan saratn.

Pitharo o Qali a si Ibn al Arabī sii ko tafsīr o āyah a al Mā’idah a; Gianan na dalil a gtas sii ko mataan a so kathogs ago so pangn’nkn o tiyoronan sa kitab na pd sa mapia a piakay o Allāh [s.w.t], na skaniyan na halāl a linang, sa pikhasokasoy o Allāh [s.w.t] ka an mada’ so manga sankaan on, sabnar a iniiza rakn so nasrānī a pmbibidn iyan a lig o manok oriyan iyan na ipthinda iyan, ino khakan ankoto a manok? Na pitharo akn a khakan, ka pangn’nkn iyan, ago pangn’nkn o manga towan iran, apia pn da maadn ankai a okit a kasombali’ sii rkitano, ogaid na piakay o Allāh sii rkitano so pangn’nkn iran sa mamamantk, sabnar a pitharo’ o manga Ulama rkitano a; Ipmbgay ran rkitano so manga babay kiran a manga karoma sa halāl rkitano so kapamakaya kiran (kaproyoda) na ino tano di khana so siombali iran?

Gianan so tiankd i Ibn al Arabī, go pitharo iyan a; So kian iran sa da makaokit sa sombali ka lagid o kapkl, odi’ na karopta ko olo o binatang sa kna o ba aya niyat iran on na kasombali’ na harām anan sii rkitano, sa di niyan maphakada so dowa a katharo’, ka kagia aya antap na; So aya pamikiran iran on na miasombali’ sii kiran, na halāl rkitano apia pn kna’ o ba lagid o kapzombali’ tano, na so pman so aya kapipikira iran on na da kiran masombali’ na harām rktano.

Aya maana a kathotompokan o kasombali’ na so; kapipikira sa kaphakaliyowa ko niawa o binatang sa niyat sa kakhapakay a kakana on.

Gianan i kpit o kadaklan ko al Mālikiyyah, (khkpit ko kpit o Imām Mālik).

Sii ko sindaw o inaloy tano na khatokawan tano so kokoman o manga sapo’ a pphakapoon ko manga ingd a Ahl al kitāb ka lagid o manga manok go so sapo’ a sapi’ a khapakay a aya kapzombalia on na phkorintin ago so salakaw ron, sa amay ka aya kapipikira iran on na halāl kiran anan ka miasombali’ sii kiran na halāl rktano, sabap ko kalalankap o āyah.

So pman so manga sapo’ a pphakapoon ko manga ingd a Shuyūiyyah (lagid a Russia) a da a paratiaya iran sa tuhan go so langowan a magaagama sa salakaw ko initoron a phoon sa langit na di khapakay o ba tano kana, ka kagia kna’ o ba siran manga Ahl al kitāb, ka sasankaan iran so Allāh [s.w.t], ago so manga Sogo iyan.

So Siyombali O Majūsī Ago So Makadadatar On

Miasobag so manga Ulama ko siyombali o Majūs, (taw a pzimba sa apoy) so kadaklan kiran na inisapar iyan so kakana on, ka kagia manga mushrik siran.

Pitharo pman o sabaad a: Skaniyan na halāl ka kagia so Nabī [s.a.w] na pitharo iyan a: Pakanggolalana niyo kiran so lalan o Ahl al kitāb Pianothol o Mālik ago so as Shāfi-ī.

Pitharo Ibn Hazm ko pinto a kasombali ko kitab iyan a al Muhallā a: Siran a manga Majūs na Ahl al kitāb a aya kokoman iran na datar o kokoman o Ahl al kitāb.

So manga taw a manga Sābiūn, (pzimba sa bitoon) ko Abī Hanīfah na pd ko Ahl al kitāb.

So Onayan A: So Minigayb Rkitano Na Di Tano Ipagiza’

Kna’ o ba paliyogat ko Muslim i kipagizaan iyan ko minigayb on, o andamanaya i kiasombalia on? O ino miaadn on so manga sarat antaa ka da? Ino kiambismillāh an antaa ka da? Ogaid na langowan a minigayb rktano a pd sa siyombali a Muslim apia pn da a sabot iyan odi na ahlul kitāb na halāl so kakana on.

Sabnar a miaaloy tano sa onaan so hadīth a miapanothol o al Bukhārī a so isa ka sagorompong na iniiza iran ko Rasūl [s.a.w] so makapantag ko sapo’ a inibgay kiran a di ran katawan o kiambismillāh an antaa ka da? Na aya pitharo o Rasūl [s.a.w], Na mbismillāh i niyo na kana niyo. Pitharo o manga Ulama sii sankanan a hadīth, a gianan i dalil sa so manga galbk na sii rororana ko kababaloy niyan a mapia, sa taman sa matankd so karata iyan ago so kababatal iyan.

So Kapanganop

Miaadn so kadaklan ko manga Arab ago so salakaw kiran a pd ko manga pagtaw a aya gii ran ipagintaw na so kapanganop, sabap san na siniyap o Qur’ān ago so Sunnah, ago inisnggay o manga Fuqahā’ so pinto iyan a makambibisa sa inosay ran so halāl on ago so harām on, go so miawajib on go so piakapia on.

Sabap sa madakl a pd sa manga binatang ago manga papanok a mapia so sapo’ iyan na di khakowa o manosiya sabap ko kaila niyan, na da on saratn o Islām so inisarat iyan ko manga binatang a tagam sii ko kasombalia on sii sa lig, sa pipharo niyan so apia antonaa okit a kakhasombali iyan ka an kalbodi so manosiya sa asar ka makanggolalan ko tharimaan o waraan a okit ko kasombali, ogaid na inibtad o Islām so manga atoran a kaiislami a giankai a manga sarat na adn a mitotompok on ko giimanganop, na adn pman a mitotompok on ko aanopn ago so okit a ipaganop.

Gianan so kapanganop on sa gilopa’ so pman so kathogs sa ragat na miaona dn so kiahalala on o Allāh [s.w.t], sa da a sankot iyan.

So Mitotompok On Ko Giithogs

1- Aya isasarat ko giithogs na so isasarat ko zombali’; sa mabaloy a Muslim odi na Ahl al kitāb, odi’ na so makasosold ko kokoman o ahl al kitāb a lagid o Majūs ago so Sābiūn.

Pd ko manga gonanao a inipangndao o Islām ko patogs, a di mabaloy a phagilang ko gii niyan kathogs, sa pphakaliyon iyan so niawa sa kna’ o ba niyat sa kakhana niyan on odi’ na kapnggonai niyan on, sii ko hadīth na: Sa taw a mono’ sa papanok sa da a bali niyan na maoyag sa alongan a Qiyāmah, sa tharoon iyan a hay, Tuhan ko mataan a si polan na biyono ako niyan sa da a bali niyan, kna o ba aya inibono iyan rakn na an ako niyan kanggonai (pianothol i an Nasā’’ī).

Go sii ko hadīth a salakaw na: Da dn a taw a bonoon iyan a papanok sii ko kna’ o ba on kapapatoti inonta bo a iizaon o Allāh sa alongan a Qiyāmah, miatharo a; hay Rasūlullāh [s.a.w] antonaa i kabnar iyan (so kapapatot a kabonoa on) na pitharo iyan a; So kasombalia niyan on sa kn iyan, sa di niyan potolan sa olo na ilbad iyan (pianothol i an Nasā’ī ).

Go isasarat ko patogs a di mabaloy a magiihrām ko kiapnayhajji, odi’ na kiapagumrah, ka kagia so Muslim ko masa a kapagiihram na matatago ko pankat a kalilintad a tarotop, sa kharankom iyan so makalilibt on a manga pangangayamn sii ko lopa odi na papanok ko kawang apia pn matatago sa hadapan iyan a khakowa niyan sa so dn so lima niyan, ka gianan na tiyoba’ (tpng) ago sinanad a khabaloy niyan so Mu’min a mabagr a mapantang. Sii sankanan na pitharo o Allāh [s.w.t] a: Hay! Miamaratiaya thpngan kano o Allāh sa shayi’ a pd sa aanopn a khakowa skaniyan o manga lima niyo ago so manga bankaw niyo ka an katokawi o Allāh sa taw a khalk on sii ko kigagayib, na sa taw a mamaba’ ko oriyan anan na rk iyan so siksa a masakit, Hay! Miamaratiaya di niyo thogsa so aanopn (a binatang) a skano na magiihram (al Mā’idah 94).

Go pitharo o Allāh [s.w.t] a: Hiaram rkano so kathogs ko gilopa’ ko tnday o kapagiihram iyo (al Mā’idah 95).

So Mitotompok On Ko Binatang A Aanopn

Aya sarat a mitotompok on ko aanopn na so kabaloy niyan a binatang a di khagaga o manosiya so kasombalia niyan on sii sa bakrng, sa amay ka khagaga niyan a kasombalia niyan on na paliyogat on a kasombalia niyan on.

Odi’ na piana iyan, antaa ka miatogs o aso niyan na riyaot iyan a adn a napas iyan na paliyogat on a kasombalia niyan on, pitharoo Rasūl [s.a.w] a: Igira siyogo oka so aso nka na mbismillāh inka, na amay ka makakowa na go nka riyaot a oyagoyag na sombali anka.

So Ipaganop

So kasankapan a ipaganop na madodowa soson:

  1. So kasankapan a phakapali, ka lagid o pana’ odi’ na pdang odi’ na bankaw, sa lagid o kiaaloya on o āyah sa onaan.
  2. So binatang a phakapali a khapakay a mambabs (mapangndao) ka lagid o aso ago so tinkalong ago so darayo ago so banog.

So Kaanop Sabap Ko Gomaan A Phakapali’

So kathogs sa nggolalan sa kasankapan na dowa a sarat iyan;

  1. So kapakalbo niyan ko lawas sa aya kapphakapatay niyan na so kapphakalbo niyan ko lawas odi na kapphakapali, kna’ o ba so kapnd iyan, sabap sa iniiza o Adī Bin Hātim ko Nabī so bankaw a ibankaw niyan ko totogsn na masogat iyan khapakay a kn? Na pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Amay ka bankawan ka na go masogat sa migald ko lawas iyan na kan anka, na o aya misogat on na so tadaran iyan sa aya niyan inipatay na di nka khana, giankanan a hadīth na kaoopakatan.

    2. Aya mitotoro ankanan a hadīth na apia antonaa kasankapan a phakapali asar ka phakaotas ko lawas o binatang, sii sankanan na khapakay so kaosara ko manga sinapang sabap sa kagia pphamantk ko lawas a magarang a di so kaphagokit o gasa’ a pana’ ago so bankaw ago so pdang.

    So pman so lbad a di phakapali na inisapar o Rasūl [s.a.w] so kakana ko miatogs iyan, pitharo iyan a: Mataan a skaniyan a lbad na di niyan khatogs so totogsn ago di niyan khapatay so ridoay, ogaid na phakaspo sa ngipn ago phakabota sa mata (pianothol o dowa a Shaykh ).

  2. Mbismillāan iyan ankanan a kasankapan ko kiplbadn iyan on ko totogsn.

So Kithogsn Ko Aso Ago So Datar Iyan

Amay ka ayaipthogs na aso odi’ na darayo na aya sarat on na katii:

  1. Mabaloy a somasabot (babs).
  2. So kakowaa niyan ko totogsn sa pantag ko kadnan iyan (so somiyogoon), knao ba pantag sa ginawa niyan.
  3. Alowin iyan so ingaran o Allāh [s.w.t] ko kazogoa niyan on, aya asal ankanan a sarat na so inaloy o Qur’ān a: Ipagiza iran rka so hialal kiran? Na tharo anka a, hialal rkano so manga soti, ago so piangndao niyo a pd ko binatang a phakapali a malalayam a ipphangndao niyo ron so inipangndao rkano o Allāh, na kan kano ko miakowa iran rkano na aloya niyo ron so ingaran o Allāh (al Mā’idah 4).
  4. Aya dianka o kapangndao (kambabs) na katotokawan, a skaniyan so kakhagagaa o khirk ko aso ko kipaarn iyan sankanan a binatang, sa o sogoa niyan na onotan iyan, na o sapari niyan na tomarg.
  5. Aya dianka o aya kakowa niyan na pantag ko kadnan iyan na so di niyan kakana ko miaanop iyan, pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Igira siyogo oka so aso nka na go niyan kana so inanop iyan na di ka on khan, ka aya kiakowaa niyan on na pantag sa ginawa niyan, na amay ka di niyan kn so miatogs iyan na kan ka on ka aya kiakowaa niyan on na pantag ko kadnan iyan a somiogoon (pianothol i Ahmad)

    6. Pd ko manga fuqahā’ so piakambida iyan so babs a binatang ago so babs a papanok, sa piakay niyan so kian o papanok, na da niyan pakaya so kian o binatang.

    Aya hikmah sankai a dowa a sarat a so kapangndaowa ko aso, ago so kadakp iyan sa pantag ko kadnan iyan, na skaniyan so kaporo o manosiya, sa masoti ko kakana niyan ko sama a binatang a aya pkhan san na so manga lolobay i ginawa, na amay pman ka so aso na mabababs, ago domiakp sa pantag ko kadnan iyan na aya btad iyan sankanan, na datar o kasankapan a so phagosarn skaniyan o patogs a datar o pana’ ago so bankaw.

  6. So kaaloya ko ingaran o Allāh [s.w.t] sii ko kazogoa ko aso, sa datar oto mambo so kaphkasa ko pana’ odi na so kathidaw ka inisogo anan o āyah ko kiaaloya tano ron sa onaan, ago so hadīth.

Aya mitotoro ankanan a sarat na opama ka adn a makaogop ko aso a salakaw a aso na so miatogs iran na di khahalal, sabap ko pakaiza o Adī Bin Hātim ko Nabī [s.a.w] a; Opama ka sogo ako so aso akn na maoma ko a adn a pd iyan a aso a di ko katawan o antaa kiran i miakapatay ko totogsn? Na pitharo o Nabī [s.a.w]. A: Di nka khana, ka aya kiambismillāan ka na so aso nka, na da nka kambismillāi so salakaw ron.

Amay ka kalipatan iyan so kambismillāh, ko kiasogoa niyan ko aso niyan odi’ na so kiapkasa niyan ko pana’ iyan, na daanan itongn o Allāh ankanan a kalipat, sa sii niyan mbismillāi ko kakhana niyan on.

Igira Miyatoon So Totogsn A Miyatay Ko Oriyan O Kiyasogat Iyan

Pkhasalak a igira inipana o patogs so pana iyan na go makasogat na go niyan maoma a miatay, na khabaloy ankai a totogsn a halāl ko kaadn o manga sarat:

  1. Amay ka di maolog sa ig, pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Igira inipana aka so pana’ aka, na o maoma nka a miakapatay na kan ka on, inonta bo’ o ba nka matoon a miaolog sa ig, ka kagia di nka katawan, o so ig i miakapatay ron antaa ka so pana aka.
  2. Daa matoon iyan on a rarad a salakaw ko rarad o pana iyan a katawan iyan a giyoto i sabap a inipatay niyan.

    3. Miakapoon ko Adī Bin Hātim a pitharo iyan a: Hay Rasūlullāh piana akn so totogsn na miatoon akn kagia mapita? Pitharo o Rasūl a, amay ka katawan ka aso pana’ aka i miakapatay ron na da a miailay nka on a rarad a binatang na kan ka on.

  3. Di misampay so totogsn ko kiado’, ka kagia so waraan a mapia na pphalagoyan iyan oba niyan kana so miado’ a binatang, ago adn a morala on.

Pitharo o Nabī [s.a.w] ko Abī Tha’labah al Khusanī a: Igira inipana aka so pana aka na go migayib sa tlo gawii na go nka maoma na kan ka on ko miakowa niyan amay ka da mado’.

So Pakabrg – Al Kham’r

Aya ptharoon a Kham’r na skaniyan so shayi’ a kasasaogan sa kuhul (alcohol) a phakabrg.

So kapakarayag iyan na alowin tano so kaphakabinasa niyan ko pizakatawan sii ko akal iyan go sii ko lawas iyan, sii ko agama niyan go so doniya iyan. Go payagn tano so kaphakabinasa niyan ko pamiliya ko kasisiapa on go so kipamamayandgn ko btad iyan sii ko karoma go so wata, go so kapipiligro niyan ko sagorompong go so pagtaw ko katataragombalay niyan a kaniniawai go kalalawasi go so paparangayan.

Bnar so isa ko manga panonorat ko kiatharoa niyan sa; So manosiya na da masogat a siksa a ba niyan kalawani so siksa o pakabrg, opama ka nggalbka so isip a lankap sii ko khikatatago ko manga pamolongan sii sa doniya a pd ko miangasosogat a bthang go so paniakit a da a bolong iyan sa sabap ko pakabrg, go so giimaggt odi na biyono iyan so pd iyan, sa sabap ko pakabrg, go so langowan a giimakapagataat sa masakit sa sabap ko pakabrg, go so langowan a kiamotowan ko pagpr sa sabap ko pakabrg, go so langowan a kialowasan sa tamok sa sabap ko pakabrg, opama ka isipa ankanan na misampay ko dianka a mala a khabaloy a thoma a mala.

Miaadn so manga Arab ko masa a jāhiliyyah a tonganay siran a mlalawlanda ko kapagintos sa pakabrg, miapayag anan ko basa iran ago so manga thobathobad iran (bayok) sa bithowan iran ankanan a pakabrg sa sobra so magatos a ingaran, sa tonganay a inirmasan o manga oongangn kiran ago so manga pababayok kiran.

Gowani a makaoma so Islām na sininanad iyan siran sa mapia, sa pizaginton iyan kiran so kiaharama niyan on, sa siaparan iyan siran ko sambayang ko masa a kabbrg iran, oriyan iyan na piayag iyan kiran a mataan a so dosa on na mala a di so gona on, oriyan iyan na initoron o Allāh [s.w.t] so āyah a gomitas ko kahaharam iyan sii ko Sūrah al Mā’idah sa pitharo iyan a: Hay! Miamaratiaya mataan a so pakabrg go so kandarmt go so barahala go so kaprimar na marzik a galbk a shaytān na pakawatani niyo, ka an kano makadaag, mataan a khabayaan o shaytān a kitanaan iyan rkano ko kapriridoay go so giikakhakararangita sii ko pakabrg go so kandarmt ago pagrnn kano niyan ko katatadmi ko Allāh go so sambayang, na ino itharg iyo? (al Mā’idah 90-91).

Sii sankai a dowa a āyah na biagr o Allāh so kiaharam o pakabrg go so kandarmt, sa tanto a minitaralo a kiabagra niyan on, ka inidatar iyan ko manga barahala go so kaprimar, go bialoy niyan a marzik (rijs) a giankanan a katharo a Rijs na di pagosarn sii ko Qur’ān inonta bo’ sii ko tanto a minitaralo so karata iyan go so kipkhagowadn on, go bialoy niyan ankanan a dowa a pd ko galbk a shaytān, a aya galbk iyan na langowan a marata a piakasisingay. Go piangni niyan so kapakawatani ron a giankanan a kapakawa-tani ron na aya lalan ko kapakaslang, go inaloy niyan so kaphaka-binasa niyan ko kaphagingd, ko kakhathphd o manga khoyaptaan go so kakhitana o rido’ go so manga rarangit, go pd sa antiyor iyan ko kaniniawai a phakarn ko manga paliyogat a kapagagama ko kapthadmi ko Allāh [s.w.t], go so sambayang, oriyan iyan na piangni niyan so kitargn on sa mabasng a katharo’ ino itharg iyo!?

Aya smbag o miamaratiaya sii sankanan a tanda a mabasng na, sabnar a initarg ami hay, Kadnan ami.

Pinggolawla o miamaratiaya so piakammsa ko oriyan o kiatoron ankai a āyah, a miaadn so mama a komakapt sa baso’ a pakabrg sa kapapantagan a phaginom na so kian’ga niyan sankanan a āyah na minithophris iyan so maagm iyan a pakabrg.

Piaratiaya o kadaklan ko manga parinta sii sa doniya so kaphakabinasa o pakabrg sii ko pizakatawan go sii ko pamiliya go sii ko ingd, na pd sankai a manga parinta so inisapar iyan sa minggolalan sa bagr a kitab ago, ka lagid a America na miaola siran sa da siran makaapas, sii ko masa a miakaapas so Islām sii ko kiagarobata on ago so kiapakadaa on.

Sabnar a mizopasopak so kanīsah (simbaan) sii ko tindg o Catholic ko pakabrg, sa aya sianaan iran na so katharo ko kitab a Injīl a pitharo iyan a; So maito ko pakabrg na khaompiaan iyan so tinai, opama ka bnar ankanan a katharo a so maito ko pakabrg na khaompiaan iyan so tinai, na miapatot so kisaparn sankanan a maito, ka kagia so maito ko pakabrg na phakatonda ko kalaan on, ka so paganay a baso’ na phakaoyat ko ika dowa taman sa isampay sa kapagintos.

Gianan, sii ko miaadn so tindg o Islām sa mapayag a matgas sii ko pakabrg ago sii ko langowan a phakatabang ko kaphaginoma on.

Langowan A Phakabrg Na Kham’r

Aya pagampaganay a piakalankap o Nabī [s.a.w] sii sankanan na mataan a da niyan ilaya so lawas a phoonan ankanan a pakabrg, ogaid na aya inilay niyan na so rarad a khaadn a skaniyan so kabrg, sa langowan a adn a matatago on a phakabrg na Kham’r apia antonaa i inibtho ron o manosiya, go apia antonaa i phoonan iyan a inmbaalan on.

Sabnar a iniiza ko Nabī [s.a.w] so manga panginginomn a inmbaalan a phoon ko tnb odi na bantad, a timk taman sa miarmbis, na so Nabī [s.a.w] na aya pitharo iyan a: Langowan a pakabrg na kham’r, na langowan a kham’r na harām.

So Maito A Miyakabrg So Kalaan On

Miaadn so Islām a tanto niyan a pakapapasangan sii ko masa a da niyan ilaya so dianka a miainom sankanan a pakabrg maito antaa ka mala, sabap san na pitharo o Rasūl [s.a.w] a; So miakabrg so kalaan on na so maitoon na harām (pianthol i Ahmad, Abū Dāūd, ago si at Tirmidī) pitharo iyan pn a: So miakabrg a timbang a sapolo ago nm ka pansing, na so sagamak on na harām, (pianothol o Ahmad, Abū Dāūd, ago so at Tirmidī).

So Kindagangn Ko Pakabrg

Da sanai o Rasūl [s.a.w] so kiaharama niyan ko kainoma ko pakabrg ko maito on ago so mala on, ogaid na hiaram iyan pn so kindagangn on, apia pn kna’ o ba Muslim, sa di khapakay ko Muslim oba pamasa sa pakabrg odi’ na phasa sa pakabrg, odi na milikn iyan so darpa a giiphasaan sa pakabrg, odi’ na gii ron galbk.

Sabap san na: Pimorkaan o Nabī sii ko pakabrg so sapolo; so pthmk on, go so pphakitmk on, so phaginom on, so maawid on, so romororan on, so phagowitan on, so pphamakainom on, so giiron phasa, so pkhan ko arga iyan, so miamasa on, so inipamasa on.

Gowani a itoron ankai a āyah a miaona, na pitharo o Nabī [s.a.w] a: Mataan a so Allāh na hiaram iyan so pakabrg na sa kasampayan sankai a āyah a adn a matatago on a pakabrg na di niyan paginoma, ago di niyan pphasaa, na pitharo o mianothol sankai a hadīth a: tomiarima so manga taw sa palaya iran inodod so matatago kiran a pd sa pakabrg.

Sii ko okit o Islām ko kaoln o langowan a lalan sii ko harām, na hiaram iyan ko Muslim oba niyan phasaa so anggor ko taw a katawan iyan a giimanmk sa pakabrg, sii ko hadīth na; Sa taw a tagoon iyan so onga a anggor ko gawii a karbas, ka an iyan maphasa ko yahūdī odi na nasrānī odi’ na sii ko giimangmbaal sa pakabrg apia Muslim na sabnar a riompakan iyan so Naraka a katawan iyan.

So Muslim Na Di Phammgay Sa Pakabrg

Amay ka so kaphasaa ago kakana ko arga o pakabrg na harām, sii ko Muslim na so kipammgan on sa da a sambi iyan a pia sii ko kna’ o ba Muslim na harām, ka di ndait ko Muslim oba mabaloy so pakabrg a aya niyan pammgayan, odi na ibgay ron, ka skaniyan na soti a da’ a imbgay niyan a rowar sa soti, ago da’ a tharimaan iyan a rowar sa soti.

Sabnar a miapanothol o sakataw a mama a khabayaa niyan a bgan iyan so Nabī [s.a.w] sa pakabrg, na pitharoon o Nabī [s.a.w] a, mataan a so Allāh, na hiaram iyan, na pitharo o mama a, ba ko di mapphasa, na pitharo o Nabī [s.a.w] a so homiaram ko kainoma on na hiaram iyan so kaphasaa on, na pitharo o mama a ba ko di khisakaw ko yahūdī, na pitharo o Nabī [s.a.w] mataan a so homiaram on na hiaram iyan so kisakawn on ko yahūdī, na pitharo o mama a antonaa i ikhidia ko ron? Na pitharo o Nabī [s.a.w] a: Towal anka ko bayank.

So Kapakawatani Ko Darpa A Phaginoman Sa Pakabrg

Sii sankai a Sunnah na inisogo ko Muslim a kapakawatani niyan ko manga darpa a katatagoan sa pakabrg, ago so kindarpain ko manga taw a phaginom on, ka miakapoon a thotol ko Umar a pitharo iyan a: Mian’g akn so Rasūlullāh a gii niyan tharoon a, sa taw a paparatiayaan iyan so Allāh ago so alongan a maori na di pagontod ko lamisaan a gii ron mbogayin so pakabrg (pianothol i Ahmad ).

So Muslim na isosogo on so kaalina niyan ko marata amay ka mailay niyan, na amay ka da niyan magaga so kakowaa niyan on, na ayapakawatann iyan na gia ginawa niyan sankanan a marata.

Go pd sa miapanothol a so Khalīfah Umar Bin Abdul Azīz na pphakilphadan iyan so phaginom sa pakabrg, ago so taw a miakamasa sankanan a kaphaginom, apia pn da makainom a pd iran, miapanothol a minioma on so manga taw a miaginom siran sa pakabrg na inisogo iyan so kalphadi kiran, na miatharo a ana pd iran a giiphowasa, na pitharo iyan a: Aya niyo onai lomphad ba niyo da man’g so katharo o Allāh [s.w.t] a: Sabnar a initoron rkano sii ko kitāb a igira mian’g iyo so āyah o Allāh a pzankaan odi’ na giipagizawizawn na di kano pagontod a pd iran sa taman sa makasold kano ko thotol a salakaw ron, (ka amay ka di niyo siran awaan) na mataan a skano na lagid iran (an Nisā’ 140).

So Pakabrg Na Sakit Kna’ O Ba Bolong

Sii sankai a manga titayan a marayag na miaadn so Islām a matgas a tanto sii ko kagarobata ko pakabrg ago so kaawata ko Muslim sii rkaniyan ago so kapakatindga ko manga pagalad a mirnding on sa da a kalkaan a goang a khisold on, apia pn masimpit ago maito ko kaparoliya on.

Da dn pakaya ko Muslim so kainom on apia pn sathak odi’ na so kaphasaa on kapamasaa on kipammgan on, odi’ na so kisoldn on ko darpa a giindagangan odi’ na sii ko walay niyan, odi’ na witn ko manga kariala odi’ na isakot ko kna’ o ba Muslim.

Mialamba so pakaiza a iphagiza o sabaad ko manga taw a so kaosara ko pakabrg sa pantag sa kapamolong? Gianan so simbag o Rasūl [s.a.w] a iniiza on o mama so pakabrg na inisapar iyan on, sa pitharo o mama a: Mataan a phagmbaalan akn ka pantag sa bolong na pitharo o Nabī [s.a.w] a: Mataan a kna’ o ba bolong ogaid na sakit.

Go pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Mataan a so Allāh na piakatoron iyan so sakit ago so bolong, go inadn iyan rkano so sakit ago so bolong, na mbobolonga kano, na di kano pmbobolonga sa harām (pianothol o Abū Dāūd ).

Pitharo o Ibn Mas’ŭd ko btad o pakabrg a: Mataan a so Allāh na da niyan adna so bolong iyo ko nganin a hiaram iyan rkano, pianothol i al Bukhārī.

Kna’ o ba piakammsa a kiaharama o Islām ko kipamolongn ko pakabrg ago so salakaw ron a pd ko manga harām, ka mataan a so kaharama ko nganin – ko kiatharoa on o Ibn al Qayyim – na aya mitotoro iyan na so kapakawatani ron sii ko langowan a okit, na sii ko kakowaa on a bolong na kasogo sa kakhababayai ron na gianan na makasosopak ko bantak o kitab.

Go pitharo iyan pn a: Sii ko kapakaya ko kipamolongn on – batabolabaw amay ka so ginawa na romaramig on – ka khabaloy a okit ko kappharoliya on sa pantag sa kabaya a ginawa, aya pn amay ka katokawan o ginawa a phakanggay ron agona ka maphakada iyan so sakit iyan, a khasabapan sa kakhapia niyan.

Sabnar a piakitanodan o Ibn al Qayyim, so katampar a kagiginawai a di mipndaraynon, sa pitharo iyan a: Mataan a aya sarat o kaphakapia o bolong na so katarimaa on o ginawa sa phakanggay ron a gona, sabap ko tiagoon o Allāh a kabarakat ko kaphakapia, na katotokawan a so pamikiran o Muslim ko kahaharam ankanan a shayi’ na phakarnding ko paratiaya niyan ko kaphakanggay niyan a gona ago so kabarakat iyan, ago amay ka so oripn na mala i paratiaya na makalalawan a kipkhagowadn iyan sankanan a pakabrg, na o paroliya niyan na ba dn mimbaloy a sakit iyan sabap ko kipkhagowadn iyan on.

Ogaid na amay pman ka khamoralaan so pkhasakit na adn a miakatharo sa so pakabrg na phakapia on sa da dn a bolong a salakaw ron, sa iniropa nan o pamomolong a Muslim a mapasang i kapamolong, ago mala i siyap ko agama niyan, sa kagia so onayan o Sharī’âh a makaphopoonan sa kalbod ago so karna ko margn na khapakay so kaparoli niyan on sii ko btad a tanto a masimpit a khaparo, sabap sa miaaloy tano a sii ko masa a kakhamoralai ko manosiya na miapakay ron so isasapar sa khadianka ko dianka iyan.

Al-Mokhaddirāt – Narcotics

So kham’r na skaniyan so phakabaroba ko pamikiran, gianan so kiaosaya on o Umar Bin al Khattāb, sii ko mimbar o Rasūlullāh [s.a.w] sa tiamanan iyan so maana o kham’r ka an di phakadakl so manga pakaiza on, sa langowan a phakabaroba ko pamikiran sa khiliyo niyan ko waraan iyan a pakaasal na skaniyan na kham’r a harām a hiaram skaniyan o Allāh ago so Sogo iyan sa taman ko alongan i Qiyāmah.

Pd sankanan ankai a pmbhthowan sa mokhaddirāt a lagid o hasīsh, kukaine, opium, heruine, shabu, go so salakaw ron, a kiatokawan so rarad iyan ko langowan a phagosar on a giimakaprarad ko pamikiran (akal) sa ayakapkhailaya iran ko mawatan na marani, na so marani na mawatan, sa aya mapipikir iran na so da sa kamamasaan, sa maald ko kalodan a taginpn ago manga antaan, sa gianan i antap o langowan a phagosar on sa taman sa kalipatan iran a ginawa iran ago so agama iran ago so doniya iran sa mataap siran ko manga balintad o kapanganta a da a bnar on.

Ioman san so khibgay niyan a kidaplak san ko lawas, ago so kakhaantiyor o kapipia ginawa, sa khatitis so lawas, na phakalowig so paparangayan, sa khikayambr so katitimo o pamikiran ago so kapakambabayabaya, ago phakalobay so kaggdama ko paliyogat, sa khabaloy ankai a manga taw a miagintos sankai a bisa a sakit o anggawta o kaphagingd a patot a maabis on ka an di plaolad so rasta iyan ko kalangkapan.

Aya lawan san na so kakhaantiyor o tamok, ago so kakhidaropar o walay, sa khabinasaan so pamiliya ago phakatonay sa kapakasilay ko lalan a matitho.

Amay ka inaloy tano a ayakapkhaharam o shayi’ na sabap ko katatago’ on o kabinasa, na miapayag a ayakakhaharam ankanan, na so kaphakaantiyor iyan ko kapipia ginawa ago so paparangayan ago so kaphagingd ago so giikakhaoyagan a da a sankaan on.

Sii sankai a kiaharam na miataayon so manga Ulama ko Islām a so miapayag ko masa iran ankai a marata a shayi’, a pd kiran so Ibn Taymiyyah a pitharo iyan a: Giankai a Hasīsh, na harām mlagid o phakabrg antaa ka di, mataan a phagosarn skaniyan o manga baradosa sabap ko matatago on a pd sa iphakapia ginawa iran, sa malilimod iyan so kaphakabrg ago so kakhabaroba o pamikiran a phakasogo sa kapmorka, ago khibgay niyan so kapakadapanas, ago so kakhabinasa o giikazasariat go so akal, go khalkaan iyan so pinto o kabaya’, go so kakhadai sa maratabat ko taw, kna’ o ba skaniyan panginginomn a phakabrg, ogaid na miaadn skaniyan ko kiapaka-oma o manga Tatār (tartar), so kaparoliya ko maito on ago so mala on na khaadn so lphad a lagid o lphad o mininom sa pakabrg, a walo polo’ a lphad odi’ na pat polo’.

Sa taw a mapayag on so kakan sa hasīsh, na skaniyan na datar o mininom sa pakabrg, odi’ na marata a di skaniyan, ko sabaad a bontal, sa ziksaan siran ko siksa o kainom sa pakabrg, aya onayan ko Sharī’âh, na: So langowan a pkhababayaan o ginawa a harām ka lagid o kham’r ago so kazina na aya siksa iyan na lphad, na so di niyan pkhababayaan ka lagid o miatay a harām na aya siksa iyan na Ta’zīr,(siksa a aya thaman on na so Dato o manga Muslim) na so hasīsh na pd ko pkhababayaan o ginawa so kakana on sa di ran khabayaan mawa, sa sii miakasold ko siksa o phaginom sa pakabrg.

Langowan A Phakabinasa Na So Kakana On Odi’ Na So Kainoma On Na Harām

Gianan na onayan a lankap sii ko Islām, a di khapakay ko Muslim a kakana niyan ko pangn’nkn odi na panginginomn a phakamorala on, ka lagid o manga doti, ka kagia so Muslim na kna o ba niyan rk a ginawa niyan, ka rk anan o agama niyan ago so pagtaw niyan, so kaoyagoyag iyan so kapipia niyan so tamok iyan go so langowan o limo o Allāh [s.w.t] na tadin sii rkaniyan, na di khapakay oba niyan antiyora, pitharoo Allāh [s.w.t] a: Di niyo mbonoa so manga ginawa niyo ka mataan a so Allāh na mala rkano i limo (al Baqarah 195).

Pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Da a kapaminasa ago da a kapakimbinasai. (pianothol i Ahmad ago si Ibn Mājah).

Ayon sankai a onayan na ptharoon ami a: So kapagosara ko lagt (sigopan) na amay ka miatankd a phakabinasa na skaniyan na harām. Balabaw ron igira tiankd o doctor a mapasang sii ko taw a mattndo, apia pn da matankd so kaphakabinasa niyan ko kapipia ginawa na kagia phakaantiyor ko tamok a da’a gona niyan ko agama odi na so doniya, sa sabnar a inisapar o Nabī [s.a.w] so kaphagilanga ko tamok, na khabagr so kisasaparn on amay ka skaniyan na makapangingindaw sa tamok a iphagpr iyan ko ginawa niyan ago so pamiliya niyan.

Sii Ko Kanditar Ago So Kaphaparahiyasan

Piakay o Islām ko Muslim odi’ na piangni niyan on a kabaloy niyan a mapia i lanka, masakaw i rinayagan, malano’ i tindg, sasawitan iyan so inadn o Allāh a pd sa parahiasan a kanditar ago pagigimo.

Aya antap ko kanditar sii ko Islām na dowa: So kasapngi ko Awrat, ago so kaphaparahiasan, sabap san na inipangalimo o Allāh [s.w.t] so barmbad o manosiya sa lankap sabap ko kialboda niyan kiran ko manga nditarn sa pitharo iyan a: Hay mbawataan o Ādam sabnar a piakatoronan ami skano sa nditarn a khasapngan iyan so manga awrat iyo (al A’rāf 26).

Na sa taw a pakazobraan iyan so isa sankai a dowa a btad a kasapng ago parahiasan, na sabnar a miakasilay ko lalan o Islām sa miakatogalin ko lalan o shaytān a gianan i pagns ko dowa a tawathawag a piakasangor o Allāh [s.w.t] ko mbawataan o Ādam ko oriyan o tawag a paganay, sa piakipananggilaan iyan kiran so kathalandiyang, ago so kibagakn ko kaphaparahiasan sa onot ko lalakaw o shaytān pitharo o Allāh [s.w.t] a: Hay mbawataan o Ādam oba kano mapitna o shaytān sa lagid o kiapakaliyowa niyan ko dowa a loks iyo (so Ādam ago so Hawwā’) sa Sorga sa plowasn iyan kiran so nditarn iran ka an iyan kiran mapakiilay so awrat iran (al A’rāf 27) Go pitharo iyan a: Hay mbawataan o Ādam kowaa niyo so parahiasan iyo sii ko langowan a masjid, ago kan kano ago inom kano sa di kano pthabowakar (al A’rāf 31) (so masjid a maiaaloy ko āyah na pd a tafsir iyan na so sambayang, sa oman pzambayang so manosiya na paliyogat on a kanditar iyan sa makasapng ko awrat iyan – so Mindiorobasa)

Sabnar a inwajib o Islām ko Muslim so kasapngi niyan ko awrat iyan a so ikhaya o taw a adn a sowa iyan sabap ko waraan iyan, so kasawa iron, ka an mibida ko binatang a talandiyang, sa mapia maaawat ko manga taw sa skaniyan bo’ na patoray ron ka an mabaloy a adat iyan a mapia.

So Islām Na Agama A Kaplompiyo Ago Kathatanosan

Sii ko da pn kasiapa o Islām ko kaphaparahiasan ago so kapia o bontal, na inisogo iyan so kaplompiyo ka kagia skaniyan i onayan o langowan a parahiasan a mapia, ago so bontal a malano’.

Sabnar a miapanothol a miakapoon ko Rasūl [s.a.w] a: Plompiyo kano ka mataan a so Islām na lompiyo (pianothol i Ibn Hibbān). So kaplompiyo na pzogo sa paratiaya, na so paratiaya ago so khirk on na sii ko Sorga (pianothol i at Tabarānī).

Inisogo o Rasūl [s.a.w] so kalompiowa ko nditarn, go so lawas, go so walay, go so lalan, go siniyap iyan a tanto so kalompiowa ko manga ngipn, go so lima go so olo.

Kna’ o ba anan piakammsa ko agama a bialoy niyan so kaplompiyo a gonsi o paganay a simba niyan a so sambayang, a di tharimaan so sambayang o Muslim taman sa di mabaloy so lawas iyan a lompiyo, go so nditarn iyan, go so darpa a pzambayangan iyan, gianan na salakaw ko kaplompiyo a mipapaliyogat ko langowan o lawas, odi’ na sii bo’ ko anggawta a mabibinntay ko bayank a so katotokawan ko Islām a so kaphaygo ago so kapagabdas.

Amay ka so adat o manga Arab ko kaaadn iran ko kalopaan a kabagabagas a lalayon ipananalipnda o kadaklan kiran so kaplompiyo ago so kathatanosan, na mataan a so Nabī [s.a.w] na miatatap a sisiapn iyan siran ko manga ndao niyan a tomatanod, ago so manga wasiat iyan a mapia sa miniporo iyan siran ko kaphagingd iran sii sa lomang sa miakatogalin siran sii ko bandaran, sa miatago siran ko mapia a bontal.

Miakaoma a mama ko Rasūl [s.a.w] a komkrang so bok iyan ago so sompa iyan na inipaginsarat on o Rasūl [s.a.w] a kasaldaya niyan ko bok iyan, na pinggolawla niyan oriyan iyan na komiasoy, na pitharoo Nabī [s.a.w] a: Ba ini di mapia a di so kapakaoma o isa rkano a somasarirang a olo niyan a datar o shaytān ?.

Go miailay o Rasūl [s.a.w] a sakataw a mama a somasarirang so bok iyan na pitharo iyan a: Ba da’ a miatoon i aki anan a khisalday niyan ko bok iyan?. na miailay niyan pman a mama a marzik i nditarn na pitharo iyan a: Ba da’ a miatoon i aki anan a khipipi iyan sankanan a soyaw niyan?.

Miakaoma a mama ko Rasūl [s.a.w] a ndiditar sa miaronot, na pitharoon o Rasūl [s.a.w] a: Adn a tamok ka? pitharo iyan a adn. pitharoo Rasūl a antonaa ko manga tamok? pitharo iyan a langon a tamok a inibgay rakn o Allāh, na pitharo o iyan a: Igira bigan ka o Allāh sa tamok na pakiilayin ka so rarad o limo o Allāh sii rka go so sakasakaw niyan.

Biagr iyan so kinisogoon ko kaplompiyo sii ko manga darpa a katitimoan sa taw, lagid igira a alongan a Jumu’at ago so dowa a Boka sa pitharo iyan a: Paliogat ko isa rkano amay ka kaloagan a kakowa niyan sa dowa a nditarn a pantag ko gawii a Jumu’at a salakaw ko nditarn iyan ko galbkan iyan. (pianothol i Abū Dāūd)

So Bolawan Ago So Sotra A Linang Na Harām Ko Manga Mama

Amay ka so Islām na piakay niyan so kaphaparahiasan, ago sianka iyan so kaharama on sabap ko katharoo Allāh [s.w.t] a: Tharo anka a: Antai homiaram ko parahiasan o Allāh a so inibgay niyan ko manga oripn iyan ago so manga soti a pd sa pgpr (al A’rāf 32). Ogaid na hiaram iyan sii ko manga mama so dowa soson a pd ko manga parahiasan a hialal iyan ko manga babay.

  1. So kanditar sa bolawan.
  2. So kanditar sa sotra a linang.

Miakapoon a thotol ko Alī Bin Abī Tālib, a pitharo iyan a: Kominowa so Nabī sa sotra sa tiago iyan sa kawanan iyan, na kominowa sa bolawan na tiago iyan sa diwang iyan, oriyan iyan na pitharo iyan a, mataan a giankai a dowa na harām ko manga mama ko manga ummat akn.

Go miakapoon ko Umar a pitharo iyan a: Mian’g akn so Nabī a gii niyan tharoon a, di niyo pnditara so sotra, ka mataan a sa nditar on sii sa doniya na di niyan mapnditar sa alongan a maori (pianothol o dowa a Shaykh).

Go pitharo o Rasūl [s.a.w] sii ko kanditar sa sotra a: Mataan a giai na nditarn o da a kipantag iyan (pianothol o dowa a Shaykh).

Go miailay niyan a sising a bolawan sii ko lima o mama, na liowas iyan on na inilbad iyan, sa pitharo iyan a: Pmbabaan o isa rkano so kakhowaa niyan ko waga a pd sa apoy na thagoon iyan sa lima niyan. na miatharo ko mama kagia awaan o Rasūl [s.a.w] a, kowa anka so sising ka na nggonai nka skaniyan, na pitharo iyan a di, Wallāhi, di akn khowaan ka sabnar a inilbad o Rasūl [s.a.w].

Aya ibarat ankanan a sising na so pkhailay tano ko manga taw a manga tabowakar a pd sa pansom a bolawan, odi na rilos a bolawan, odi na kogitan a bolawan, odi na lolokona a bolawan ago so salakaw san.

So pman so kazising sa pirak na sabnar a piakay o Rasūl [s.a.w] ko manga mama, pianothol i al Bukhārī a miakapoon ko Ibn Umar a pitharo iyan a: Mizising so Rasūl sa sising a pirak, oriyan iyan na phisising o Abū Bakr, oriyan iyan na minitogalin ko Umar, oriyan iyan na sii ko Uthmān, oriyan iyan na miaolog ko paridi a aya ngaran iyan na Arīs (pianothol i al Bukhāī).

So pman so salakaw ron a pd sa potaw go so salakaw ron na da’ a miakambowat on a titayan a ba niyan hiaram ogaid na aya miakambowat ko Sahīh al Bukhārī, na so Rasūl [s.a.w] na pitharo iyan ko mama a khabayaan iyan mangaroma a babay a inithawakim iyan a ginawa niyan ko Rasūl [s.a.w] na da niyan pangaromaa a: Ploba ka sa apia sising a potaw Sabap san na kinowanan a dalil o al Bukhārī sa ka hahalal o sising a potaw.

Go miaparo so kanditar sa sotra amay ka adn a bantak on a pantag sa bolong, ka sabnar a inisogo o Rasūl [s.a.w] so kanditara on o Abdurrahmān Bin Awf, ago so az Zubayr Bin a Awwām, sabap ko minisogat kiran a sakit a gatl ko kobal iran.

So Ongangn Ko Kiyaharama On Ko Manga Mama

Aya bantak o Islām ko kiaharama sankai a dowa a shayi’ sii ko manga mama na so antap a kazinanad a paparangayan a mapia, kagia so Islām a skaniyan na agama a kanjihad ago bagr, na patoray a kasiapa niyan ko kamamamai ko mama phoon ko rinayagan a kalobay ago kalmk. Go so mama a so inisnggay o Allāh sabap ko kiataragombalay o lawas iyan a salakaw ko kiataragombalay o lawas o babay, na di ron ndait oba niyan orada so manga babay ko kathonda sa nditarn, ago so kipagandisann ko manga kanditar.

Oriyan iyan na adn a antap iyan a kaphagingd ko talikhodan ankanan a kiaharam.

So kiaharama ko bolawan ago so sotra na sagintas ko galbk o Islām sii ko kapnggarobata niyan ko kathabowakar a lankap, ka so kathabowakar ko pamikiran o Islām na bolayoka o kidozo’ a aya pkhasabapan sa kapkhaantiyor o pagtaw, a rinayagan anan o kapanalimbot ko kaphagingd, sa sii pkhapayag ko lompokan a maito a mlalawlanda sa itongan o kadaklan a kadodoanan, a skaniyan na ridoay o langowan a galbk a bnar ago mapia ago kaompia. So Qur’ān na pitharo iyan a: Igira kiabayaan ami a kabinasami sa isa a lipongan (ingd) na sogoon ami so manga tabowakar on (a manga taw) na mangalandada siran on na nggolalan on so siksa ami na antiyorn ami sa samporna a kaantiyor (al Isrā’ 16).

Go pitharopn o Allāh [s.w.t] a: Da’ a siogo ami sa isa a lipongan (ingd) a pd sa phamarinta (sogo) inonta a tharoon o langowan a tabowakar on a mataan a skami ko nganin a inisogo rkano na somasanka (Sabā’ 34).

Sii ko kinggolalan ankanan a sogoan o Qur’ān na hiaram o Nabī [s.a.w] so langowan a rinayagan o kathabowakar sii ko kaoyagoyag o Muslim, sa sii ko kiaharama niyan ko bolawan ago so sotra sii ko manga mama, na hiaram iyan sii ko manga mama ago so manga babay so kaosara ko manga pananagoay a bolawan ago pirak sa phakaoma bo’ so osayan anan sa oriyan.

So Hikmah Ko Kiyapakay Niyan Ko Manga Babay

Tiabia so manga babay sankanan a kokoman, ka siap ko katampar ko babay ago so kabababayi ron, ago so waraan iyan a pd sa kapkhababayai ko kaphaparahiasan, asar ka di mabaloy so antap iyan ko parahiasan iyan a so kapnggawia niyan ko manga mama, ago so kapphakazorazaba ko kabaya iran, miaaloy ko hadīth a: Sa dn sa babay a khakamotan (mborok) na somagad ko matitimo a taw ka an iran mabaw ankanan a ikhakamotan iyan na skaniyan na lagid o mizina, ago so langowan o mata na barazina (pianothol i an Nasā’ī ).

Pitharo o Allāh [s.w.t] ko kapzapari niyan ko manga babay a: Go di ran ndaphkhn so manga ski ran ka an katokawi so misosoln iran a pd sa parahiasan (gianan so manga sinkil ko manga ai ran) (an Nūr 31).

So Nditarn O Babay A Muslimah

Sabnar a hiaram o Islām ko babay so kanditar sa nditarn a phakaropa sii ko misosoln iyan ko lawas, aya ibarat anan na so khiropaniyan so lawas, balabaw ron so darpa a katatagoan ko pitna ko lawas, go so dowa soso, ago so kasadan, ago so witan, ago so salakaw ron.

Pianothol o Abū Hurayrah a miakapoon ko Rasūl [s.a.w] a pitharo iyan a: Dowa ka dinis a pd ko manga taw ko Naraka a da ko siran mailay; isa on so manga taw a adn a badas iran a lagid o manga ikog a sapi’ a gii ran ipran’g ko manga taw (ilat anan ko manga dato a manga salimbot a ridoay o pagtaw) ika dowa; so manga babay a ndiditar a talandiyang a phakagawi’ a mapasang i kazadoratan a so manga olo iran na lagid o manga batobato o pagti a onta a malalamping, di siran phakasold ko sorga, ago di ran khabaw so baw niyan ka so baw niyan na mawatan sa manaya manaya (pianothol i Muslim).

Giankanan a hadīth na bialoy niyan siran a manga babay a ndiditar, ka kagia adn a manga nditarn iran, ogaid na manga talandiang siran ka kagia so nditarn iran na di niyan khatonay so kapakasapng sabap ko kanipis iyan ago so kains iyan, sa miniropa niyan ba dn so pag’nsn iyan (so tig o khibasa on a; Llkhban so pinto na marayag so paytaw – so Mindiorobasa) Giankanan a nditarn na aya komakalilid sankai a masa ko manga babay.

So pman so manga pinalot iran na inisayan iyan ko batobato a onta a mala, sabap sa lagid iyan o phagilayin ankai a khaadn a btad sankai a masa a kapapantagan, a miangaaadn on so manga darpa a pthanoran sa bok o manga babay (kawāfīr - Salon) ko gii ron kapharasi, a giankai a manga darpa na aya kalilid a gomagalbk on na manga mama ago manga bayot, sa pkhakowa iran on so mala a pirak, kna’ o ba sambo taman, ka kadaklan ko manga babay a di niyan pn zanaan so bok iyan a pakaasal, na phagosar sa bok a inmbaalan a gii niyan phantaan, ka an mapayag a tonganay a maoml ago masinaw ago malano’, na malaa kaphakagawii iyan ko tanod o manga mama.

Aya piakammsa sankanan a hadīth na piakathompok iyan so kapangalandada ko kadato ago so kinidozo o parangay, na gianan na mbnarn o kamamasaan, ka kagia so manga dato a giimanga-landada a gii ran thaoripnn so pagtaw, na phagosarn iran ankai a manga babay sa kapkhadadag o pagtaw sa pkhalipatan iran so kapmbinasaa kiran o manga dato ka matatala siran ko tla’ iran ko pithibarang a warna o manga babay a kasasandngan iran. Sa di ran khatayod so katitikay ran ko btad a lankap ko parinta.

So Kapananayani O Babay Ko Mama, Ago So Kapananayani O Mama Ko Babay

Piakalankap o Nabī [s.a.w] a pd sa isasapar ko babay so kanditar iyan sa nditarn a mama, ago isasapar ko mama so kanditar iyan sa nditarn a babay, sa pimorkaan iyan so giimanayansayan a mama ko babay, ago so giimanayansayan a babay ko mama, phakasold sankanan a kapananayan so giimananayan sii ko katharo’, ago so manga goagoay ago so bontal a kalalakaw ago so kanditar ago so salakaw ron.

Mataan a aya marata a khizogat ko kaoyagoyag a ithioba ko sagorompong, na skaniyan so kaliyo ko waraan, ago so kaawa ko btad a kalalayaman, so babay ago so mama na adn a manga paratobowan iran a mattndo’, sa othababay so mama, na thamama so babay, na gianan dn so kasagala ago so kaantiyor.

Sabnar a iniitong o Nabī [s.a.w] a pd ko manga taw a kiamorkaan ko doniya ago sa alongan a maori, ago tiarima o manga malāikat a nkanan a morka kiran, na so mama a bialoy o Allāh [s.w.t] a mama na biabay niyan a ginawa niyan, na piananayanan iyan so manga babay, go so babay a inadn o Allāh [s.w.t] a babay, na mithamama, sa siayanan iyan so mama.

So Nditarn A Kapakiilaylain Ago Kazaliba-ntog

Aya tamana a lankap ko kasawiti ko manga pipia a pd sa pangn’nkn odi’ na panginginomn odi’ na nditarn, na di maadn sii ko kaparoliya on so kathabowakar, ago so kazalibantog.

So kathabowakar (Isrāf) na skaniyan so kalawani ko taman a mattndo ko kasawiti ko halāl, so pman so kazalibantog na btad a mitotompok ko niyat ago so pamikiran a di so kitotompok iyan ko rinayagan, a aya mababantak on na kapakin’gn’gn, ago kapmasla, ago kambantogan sii ko manga taw, pitharo o Allāh [s.w.t] a: So Allāh na di niyan khabayaan so langowan a mapasang i kambantogan. (al Hadīd 23)

Pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Sa taw a toyokn iyan so nditarn iyan sa kambantogan, na di skaniyan ilayin o Allāh ko alongan a Qiyāmah (kiaopakatan ko dowa a Imām ).

Sii ko kaphananggilai o Muslim ko kapagambog, na inisapar o Rasūl [s.a.w] so nditarn a mapapayag on so kazalibantog, a so maphakasorazab iyan so kambantogan, go so kapakiilaylayin ko manga taw, sii ko hadīth na miaaloy a: Sa taw a nditar sa nditarn a kazalibantog na pakanditarn o Allāh sa nditarn a kapakadapanas sa alongan a Qiyāmah. Sabnar a inizaan o mama so Ibn Umar, o antonaa i pnditarn akn ko manga nditarn? na pitharo iyan a; So nditarn a di ka on pamagrgan o pkhadadawayan (sabap ko karata iyan ago so bontal iyan) ago di ka on paawingan o manga bilangataw. Aya maana niyan na oba niyan kasobrai so dianka a kapaginontolan.

So Kapakasobraa Ko Parahiyasan Sa Maalin So Kiyaadna On O Allāh

Sabnar a sianka o Islām so kapakasobraa ko kaphaparahiasan sii ko dianka a phakatonay ko kabaroba o bontal o inadn o Allāh [s.w.t], a iniitong anan o Qur’ān a pd ko waswas o shaytān a so pitharo iyan ko manga onota iyan a: Izogo ami kiran a pangalina iran so pasad (kiapangadn) o Allāh (an Nisā’ 119).

So Kiyaharama Ko Washm, Ago So Kalagnasi Ko Manga Ngipn, Ago So Kapamalii Sa Lawas Sa Pantag Sa Kapakataid

So washm na skaniyan so kapanodka a ragom ko lawas sa rakhs a katagoan sa warna a tolad a mattndo gianan so tig iran sa English a (tatoo). So pman so wishr, na skaniyan so kagarangani ko manga ngipn odi na so kapataga on (lagnas) sabnar a pimorkaan o Rasūl [s.a.w] so babay a giinggalbk sankanan a tatoo, ago so pphakitato on, go so giimlagnas, ago so taw a giimlalagnas, (pianothol i Muslim).

Giankanan a washm, na pkhabinasa niyan so bontal o paras ago so lima sabap sankanan a warna ago giankanan a gaang a marata, sa tonganay san a mizobra so manga Arab balabaw ron so manga babay kiran ka piakalankap iran ko kaoladan sa lawas iran, so pn so sabaad a manga taw a salakaw i agama na iphtholad iran so manga bontal o tuhan iran sii ko lawas iran sa giinggolalan sankai a washm, sa lagid o kapkhailaya tano ko manga nasrānī a iphtholad iran so kros sii sa lima iran odi na sa rarb iran.

Omann ka sankai a marata so kapkharingasa o lawas ko gii ron kapanodka a ragom sii ko lawas o gii ron ngolawla.

So pman so kaptharmi ko manga ngipn go so kapphamakababaa on na sabnar a pimorkaan o Rasūl [s.a.w] so babay a gii ron galbk ago so gii ron makinggalbk, apia so mama na o nggolawlaa niyan anan na skaniyan i patot a kamomorkaan.

Go lagid oto a hiaram o Rasūl [s.a.w] so kapamtaa ko manga ngipn, ko pagltltan iyan, ka iniitong anan sa kapphangalina ko pasad o Allāh. Ago makasosold anan ko kapangakal ko manga taw, na kazobra ko kaphaparahiasan a sianka o waraan o Islām.

Sii sankai a manga hadīth, na khatokawan tano so kokoman a kitab ko makapantag ko maaadn sankai a masa a so kaphagalina ko paratobowan o lawas sa giinggolalan sa kapagabrii ron, a so piakalankap skaniyan o bandaran a kabaya’ ago tla’, a gianan so bandaran a Sdpan a barandiya a kapapantagan, a khailayi nka so mama odi’ na babay a pnggasto sa phipira ka million ka asar bo a maalin so ngirong iyan odi na so soso niyan, langon dn anan na makasosold ko pimorkaan o Allāh [s.w.t] ago so Rasūl [s.a.w] ka matatago on so kapkhasiksa o manosiya ago so kapkhaalin o pasad o Allāh sa kna o ba di mipndaraynon, ka aya bo’ a antap on na so rinayagan ago so bontal kna’ o ba so kamamataanan a kaniniawai.

Amay pman ka sii ko manosiya so paawing a marata a phakaringasa on, ka lagid o manga sobra ko lawas iyan, a di ron khaparo na kna’ o ba marata so kabolongi niyan on a may ka khaparo a kakowaa niyan on ka an on mada so margn a misosogat on a phakarimorng ko kaoyagoyag iyan, ka mataan a so Allāh na da niyan rkitano tagoa sii ko agama so margn.

So Kapamanaasi Ko Kiray

Pd sa kapakasobraa ko kaphaparahiasan, a so hiaram skaniyan o Islām na so namsh aya ptharoon a namsh na so kaopawa ko bok o kiray ka an miporo odi’ na an makathitho, sa sabnar a pimorkaan o Rasūl [s.a.w] so giinggalbk ko kapamanaas, ago so giimakipamanaas.

Tanto a khitaralo so kahaharam ankanan a namsh igira miabaloy a toos ko manga darowaka a babay.

Pitharo o sabaad ko manga Ulama ko kpit a Hanābilah (Imām Ahmad Bin Hanbal) a khapakay a kakowaa o babay ko manga bok a phagtho ko paras iyan amay ka kabaya o karoma niyan ka kagia pd anan sa kaphaparahiasan, ogaid na so an Nawawī na da niyan pakaya ka iniitong iyan a pd anan sa namsh a harām. Ogaid na sii ko pamikiran o sabaad na da anan makasold ko namsh a kakowaa ko marabong a baraybon ko paras.

Pianothol o at Tabarī a miakapoon a thotol ko karoma o Abī Ishāq a somiold ko A’ishah, a skaniyan na kangodaan a pkhababayaan iyan so kataid, na pitharo iyan a: so babay na phagopawan iyan a paras iyan sa pantag ko karoma niyan? na pitharo o A’ishah a: Kowa anka sa ginawa nka so ringasa amay ka khagaga nka.

So Kaphantai Ko Bok

Pd a isasapar ko kaphaparahiasan o babay so kaphantai niyan ko bok iyan sa bok a salakaw, mlagid o bok a thitho antaa ka inmbaalan, ka lagid o pmbthowan imanto sa barūkah.

Pianothol o al Bukhārī a miakapoon a thotol ko A’ishah ago so pagari niyan a so Asmā’ ago so Ibn Mas’ŭd ago so Ibn Umar ago so Abī Hurayrah a: Mataan a so Rasūl na pimorkaan iyan so giinggalbk ko kaphanta, ago so giimakiphanta.

So kasold o mama sankanan a kahaharam na makallbi, ka lagid o giimbabayobayot a giithababay, a skaniyan na mama.

Tanto a piakapasangan o Rasūl [s.a.w] so kiagarobata niyan sankanan a kaphanta a pd sa kapangakal, sa da niyan dn pakaya ko taw a miaroro a bok iyan sabap ko kiasakit oba phanta sa bok a salakaw, apia pn phangaromaan a khawingn on so karoma niyan.

Pianothol o al Bukhārī a miakapoon a thotol ko A’ishah a so sakataw a babay a pd ko manga Ansār na piangaroma, na skaniyan na miasakit na miaroro a bok iyan na khabayaan iran a kaphanta iyan, na iniiza iran ko Nabī [s.a.w] na pitharo iyan a: Pimorkaan o Allāh so babay a giinggalbk ko kaphanta ago so giimakiphanta.

Miakapoon ko Sa’id Bin a Musayyib a pitharo iyan a: Miakaoma so Muâwiyah sii sa Madīnah a kaposposan a khapakaoma niyan on, na piangosiatan kami niyan, na iniliyo niyan a sakhkhm a bok, sa pitharo iyan a: Da a miailay akn a isa bo’ a giisii nggolawla a salakaw ko manga yahūdī, mataan a so Nabī [s.a.w] na bithowan iyan sa kapangakal (zūr) aya maana niyan na so giiphanta sa bok. Sii ko ika dowa a kiapanothola on na pitharo iyan ko manga taw sa Madīnah a: Anda so manga Ulama iyo? a mian’g akn so Rasūlullāh [s.a.w] a inisapar iyan so lagidai, sa gii niyan tharoon a: Miabinasa so mbawataan o Isrāīl gowani a kowaanai o manga babay kiran.

So kiabthowi o Rasūl [s.a.w] sankanan a galbk sa kapangakal, na makatotoro ko hikmah ko kiaharama on a sasoson anan ko kapangakal, ago kapamaltik, na so Islām na ipkhagowad iyan so kapangakal, sa inangiasan iyan so tangakal sii ko apia antonaa kandolona pitharoo Rasūl [s.a.w] a: Sa taw a akaln kami niyan na di rkami pd.

So minitoro ankanan a hadīth na skaniyan so kaphanta sa bok, mlagid o pakaasal antaa ka piangmbaalan, ka san matatago so kapangakal ago so kapamaltik, amay pman ka aya piphanta iyan na kna o ba bok ka lagid o tiabas odi’ na thaod na da anan makasold sankanan a inisapar.

Sii sankanan na miapanothol a miakapoon ki Sa’id Bin Jubayr a pitharo iyan a: Da a marata ko tawāmil, aya ptharoon a tawāmil na so thaod a pd sa sotra odi’ na gapas a phagmbaalan a pinalot a giiphantaan, sa khapakay anan ka pitharo i Ahmad.

So Kawarnai Ko Bok A Miyakapoti’

Pd sa mitotompok ko bandingan a kaphaparahiasan so kawarnai ko miakapoti a bok sii ko olo ago so sompa, miaaloy a so manga yahūdī ago so manga nasrānī, na ipzapar iran so kawarnai ko miakapoti a bok, sa aya paratiaya iran na so kathatanosan na maphakada iyan so kasimba ago so kapagagama. Ogaid na so Rasūl [s.a.w] na inisapar iyan so kapzayani ko isa ka bangnsa, ka an mabaloy so manga Muslim a missnggay so kaatawi kiran, pianothol o al Bukhārī a miakapoon a thotol ko Abū Hurayrah a pitharo iyan a: Mataan a so manga yahūdī go so manga nasrānī na di siran phangowarna (sa bok) na sopaka niyo siran.

Sa giankanan a sogoan na sunat, sa lagid o kiapakanggonanao niyan ko kianggalbka on o manga Sahābah, a pinggolawla o Abū Bakr ago so Umar, na da nggalbka o sabaad kiran a lagid i Alī ago so Ubay Bin Ka’b ago so Anas.

Ogaid na antonaa i warna a khowaan? ba so warna a maitm antaa ka salakaw ron a warna? so mialoks a miakapoti langon a olo niyan ago so sompa iyan na di ron ndait so kawarnai niyan on sa maitm sabap sa kagia mialoks, gianan i sabap a gowani a mioma i Abū Bakr si ama iyan a si Abī Quhāfah ko gawii a kiatabana sa Makkah, sa inidarpa iyan ko hadapan o Rasūl [s.a.w] na miailay niyan so olo niyan a datar o kakayon sa kapoti na pitharo iyan a; Alina niyo aya (ankaya a bok a miakapoti) sa di niyo phakaitma.

So pman so da makalagid ko bok i Abī Quhāfah na da a dosa ko kapakaitma on, sii sankanan na pitharoi az Zūhrī a: Miaadn kami a phrandangn ami so bok ami a maitm sii ko kangoda mi, na gowani a maloks kami na inibagak ami.

Sabnar a pipharo o sabaad ko manga Sahābah a karandanga ko bok sa maitm, pd kiran si Sa’d Bin Abī Waqqās, Uqbah Bin Amir, Hassan, Husayn, go so Jarīr, ago so salakaw kiran.

Pd ko manga Ulama so da iran pakaya inonta bo’ sii ko Jihād ka pangangalk ko ridoay, amay ka mailay ran so sondaro o Islām a palaya siran matatago ko rinayagan o kangoda.

Sii ko hadīth a pianothol i Abū Darr a: Aya mapia a ipagalin iyo ko mapoti a bok na so Hinnā’, ago so Katam, Aya ptharoon a katam, na otan sa Yaman a pphakabgay sa randang a maitm a malo marigariga, so pman so hinnā’ na warna a mariga.

Miapanothol a phoon ko hadīth i Anas a pitharo iyan a; Aya inosar o Abū Bakr na so Hinnā’ ago so Katam, so pman so Umar na so bo so Hinnā’.

So Kapakatasa Ko Sompa’

Pd a mitotompok ko bandingan tano so kapakatasa ko sompa, pianothol i al Bukhārī a miakapoon a thotol ko Ibn Umar a miakapoon ko Nabī [s.a.w] a pitharo iyan a; Sopaka niyo so manga Mushrik, pakatasa niyo so sompa sa baka na opawa niyo so sompa sa poro (modol).

Sabnar a piayag ankanan a hadīth so sabap ankanan a sogoan a skaniyan so kazopaka ko manga mushrik, aya mapipikir kiran na so manga taw a Majūs a pzimba sa apoy, a miaadn siran a phagopawn iran so manga sompa iran, sa inisogo o Rasūl [s.a.w] so kasopaka kiran ka an masinanad so manga Muslim ko kissnggay o mnang iran ago so paratobowan iran, ago so rinayagan iran, ka so kaopawa ko sompa na kapangalandada ko waraan, ago kasayan sa babay, ka so sompa na pd sa katatarotop o kamamamai ago toos iyan a missnggay.

Kna’ o ba aya mapipkir ko di ron kapagopawa na ba di plbati, ka gianan na phakatonay ko kaphakatastas iyan a marata i bontal, a kharingasa on so khisompa on, ogaid na plbatan iyan ko lndo niyan ago so blangan iyan, ka gianan i miakambowat a thotol sii ko at Tirmidī ago giinggolawlaan o miangaoona a manga Ulama, pitharo i Iyādh a: Makrūh (da pakapiaa) so kaopawa ko sompa ago so kapotoli ron ogaid na so kalbati ron ko lndo niyan ago so blangan iyan igira miakala na khapakay.

Ptharoon akn a miabaloy so kadaklan ko manga Muslim a phagopawan iran so sompa iran sa sayan ko manga ridoay o agama iran a miagaw ko ingd iran a pd ko manga nasrānī ago so manga yahūdī, ka lalayon p`zayanan o tiaban so adat o tomiaban, sa kalilipatan iran so sogoan o Rasūl [s.a.w] ko kasopaka ko manga kāfir, sa di ran pananayanan ka kagia sa dn sa taw a pananayanan iyan so isa ka qawm na skaniyan na pd kiran.

Inaloy o kadaklan ko manga fuqahā’ so kiaharam o kaopawi ko sompa sa aya dalil iran na so sogoan o Rasūl [s.a.w] ko di ron kapagopawa.

Aya pakaasal ko kasogo na so kababaloy niyan a paliogat, balabaw ron kagia miaaloy so sabap a so kasopaka ko manga kāfir, na so kasopaka kiran na wājib. Sa da a khatoon ko miangaoona a manga Ulama a ba iran inibagak ankanan a wājib, so sabaad ko manga Ulama a kapapantagan na piakay ran so kaopawa on sa kaprarad ko kamamasaan, ago onot ko lomiankap a btad, sa gii ran tharoon a; so kibagakn ko sompa na pd ko manga galbk o Rasūl [s.a.w] a kalalayaman sa kna o ba btad a kapagagama, a khabaloy a simba. So bnar na mataan a so kibagakn ko sompa na da matankd sabap ko galbk o Rasūl [s.a.w] ogaid na inisogo iyan sa mapayag a aya sabap iyan na so kasopaka ko manga kāfir.

Sabap san na miailay tano a sii ko kaopawa ko sompa so tlo a manga kpit; Kpit a hiaram iyan gianan so inaloy o Ibn Taymiyyah ago so salakaw ron, go kpit a makrūh, a inaloy i Iyādh, go so kpit a khapakay (mubāh) a skaniyan so katharo o manga Ulama a kapapantagan so sabaad kiran, na aya matatago on sa lmbak ago makaoontol on na so mikpit sa makrūh, ka kagia so kinisogoon on na da makanggonanao sa wājib apia pn miaaloy so sabap a so kasopaka ko manga kāfir, ka aya marani a ibarat anan na so kinisogoon ko karandanga ko bok a mapoti sa sopak ko manga yahūdī ago so manga nasrānī, a so sabaad ko manga Sahābah na da iran golawolaa na gianan i miakanggonanao sa so kinisogoon on na sunat.

Bnar a da a miaaloy a isa bo’ ko manga Sahābah o ba miagopaw sa sompa, ogaid na gianan na kagia kna’ o ba iran kailangan so kaopawa iran on ka kagia adat iran so kazompa.

Sii Sa Walay

So walay na skaniyan so (darpa) a pndrangan o taw a pphakasarig on phoon ko ringasa o waraan, sa pkhagdam iyan on so kapakasisibay ago so kamamaradika ko kadaklan ko manga sarinkot o kadidiamong, sa pphakadkha on so lawas, na phrnk on so mokarna, gianan i sabap a pitharo o Allāh [s.w.t] a: Go so Allāh na inadn iyan rkano so manga walay niyo a rrnkan (an Nahl 80).

Miaadn so Nabī [s.a.w] a pkhababayaan iyan so kablang o walay, sa khiitong anan ko onayan o kapakadadaya sii sa doniya sa gii niyan tharoon a: Pat a pd ko kapakadadaya; So karoma a mapia, So dranga a maolad, So siringan a mapia, so pagdaan a mapia (pianothol o Ibn Hibbān).

Go gii niyan ipamangni sa madakl ankai a pangni; Hay! Tuhan ko pakadaa nka so dosa ko, na pakablang anka so dranga akn, na pakambarakat anka rakn so pagpr akn.

Sa lagid oto a inisogo iyan so kalompiowa ko walay ka an mabaloy a rinayagan o Islām a agama a kaplompiyo, ago toos a mittndo ko Muslim ko salakaw ron a so manga taw a bialoy ran so agama iran a kaprzik a pd sa okit a iphakarani ran ko Allāh [s.w.t], pitharoo Rasūl [s.a.w] a: Mataan so Allāh na soti a pkhababayaan iyan so soti, lompiyo a pkhababayaan iyan so kaplompiyo, masakaw a pkhababayaan iyan so kasakaw, maginawa a pkhababayaan iyan so kaginawa, na lompiowa niyo so manga walay niyo ago so makaliliot on sa di niyo zayani so manga yahūdī.

So Manga Rinayagan O Kathabowa-kar Ago So Barahala

Daa marata ko Muslim a kapharasi niyan ko walay niyan sa manga warna a obarobar, go manga gaang go manga parahiasan a halāl, pitharoo Allāh [s.w.t] a: Tharo anka a antai homiaram ko parahiasan o Allāh a so inibgay niyan ko manga oripn iyan (al A’rāf 32).

Oway da a marata ko Muslim ko kapkhababayai niyan ko kataid sii ko walay niyan ago sii ko nditarn iyan ago so bakia iyan, ago so langowan a mitotompok on, ka sabnar a pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Di phakasold ko Sorga so taw a katatagoan so poso iyan sa timbang a kolpong a pd sa katakabor, na ana mitharo a mama a; mataan a so taw na pkhababayaan iyan a kabaloy o nditarn iyan a mapia, ago so talompa iyan na mapia? na pitharo o Rasūl a; Mataan a so Allāh na mataid a pkhababayaan iyan so kataid (pianothol i Muslim).

Sii ko isa a thotol na ana sakataw a mama a mataid na miakaoma ko Rasūl [s.a.w] sa pitharo iyan a; Mataan a sakn na pkhababayaan ko so kataid sa kiabgan ako ron a so pkhailay nka, taman sa di akn khababayaan oba adn a makalawan rakn a isa bo ko kapia i gakot o bakia, ba ini pd ko kathakabor hay Rasūlullāh [s.a.w]? na pitharo iyan a: Di, ogaid na aya ptharoon a katakabor na skaniyan so karna ko kabnar odi’ na so kasankaa on sa di ka on mangalimbabaan, ago so kaphapakaitoa ko manga taw.

Ogaid na so Islām na ipkhagowad iyan so kapakasobraa ko langowan taman, sa da kasoatn o Nabī [s.a.w] ko Muslim o ba marankom o walay niyan so rinayagan a kathabowakar a piamagitaan o Qur’ān odi’ na so rinayagan o barahala a so giarobat o agama a kapakaisaisaa ko Allāh [s.w.t] (Tawhīd) sii ko langowan a gomaan.

So Pananagoay A Bolawan Ago Pirak

Sabap san na hiaram o Islām so kaosara ko pananagoay a bolawan ago pirak ago so dmpas a sotra a linang sii ko walay o Muslim, sa piamagitaan o Nabī, so taw a makasilay sankanan a lalan sa pagita a masakit. Pianothol i Muslim sii ko kitab iyan a miakapoon ki Ummu Salamah a pitharo iyan a; So pkhan ago phaginom ko bolawan ago pirak a pananagoay na mataan a pphakalikaboon iyan ko tiyan iyan so apoy o Naraka ( pianothol i Muslim ).

Go pianothol i al Bukhārī a miakapoon ki Hudhayfah a pitharo iyan a: Inisapar rkami o Rasūl so kainom ami ko pananagoay a bolawan ago pirak ago oba kami ron kan, ago so kanditar sa sotra ago oba kami ron ontod, go pitharo iyan a giankai na rk o manga kāfir sa doniya na rk tano sa Akhirat. So hiaram so kaosara on na hiaram pn so kiphaparahiasann on.

Giankanan a kiaharama ko manga pananagoay odi’ na kadmpasa on na hiaram ko mama ago so babay langon siran, ka kagia aya hikmah o agama sii sankai na so kalompiyo o walay ko bontal a kathabowakar a pkhararangitan, sayana a mapia so pitharo o Ibn Quddāmah a: Makaphlagid san so manga mama ago so manga babay sabap ko kalalankap ankanan a hadīth, ka kagia aya sabap a kiaharama on na so kathabowakar ago so kapakiilaylayin go so kakharopt o poso o langowan a mrmr (pobri) gianan i maana o kiarankoma niyan ko dowa lompok, aya bo’ a kiapakaya on ko babay ko kanditara niyan on na pantag sa kaphaparahiasan ko karoma niyan, sa ron bo’ khapakay. Opama o tharoa a: Opama ka aya sabap na so inaloy niyo na miaharam so pananagoay a pd sa Yaqūt (montiya) ka kagia malai arga a di so bolawan ago pirak. Aya smbag ami na; Giankanan a Yaqūt na di kalalayaman o manga pobri, na di ron kharopt a poso iran ko kaosara on o manga kawasa ko katokawi ran on, go sabap ko kainot iyan a margn a kapkhaosara on na di dn paliogat so ka harama on, sa kna ba lagid o manga arga (bolawan ago pirak).

Sii ko pamikiran a kakhaoyagan a so initoro tano skaniyan sii ko hikmah ko kiaharama ko bolawan sii ko manga mama na tanto sii a marayag, ka kagia so bolawan ago pirak na gianan i bts (rasīd – deposit) a doniya ko pirak, a bialoy o Allāh [s.w.t] a taks ko arga o manga tamok, ago kokoman a okit ko kaontol, ago malbod a kapha-gosara on o manga taw, sa tioro o Allāh [s.w.t] so manga taw ko kaphagosara on sa limo iyan kiran, ka an iran mazirimpinang ko ltlt iran kna’ o ba an iran mataronko sa walay, sa bontal a pirak a inggagadong, odi’ na ba iran dn baloya a bontal a pananagoay a pantag sa kaphaparahiasan.

Sayana a mataid so katharo o al Gazālī, sii sankanan a maana a: Langowan a kominowa ko pirak ago bolawan a pananagoay na sabnar a sianka iyan so limo na marata i btad a di so minggadong, ka kagia so lagid anan na kaphapakaito ko manga galbk a mababa ka lagid o kapamayopas ko manga lalan, a so katagoa on na malbod a tig iyan, ka kagia so manga galang manga potaw na khapakay a kasambian iyan so bolawan ago pirak ko kapthangla on ko manga shayi’ ka an di khikayambr, ka gianan i antap ko kiaadna ko manga pananagoay, na sa di ron makarayag ankanan na khasabotan iyan sabap ko kiaosaya on o hadīth a: Sa taw a phaginom ko pananagoay a pd sa bolawan ago pirak na lagid o ba niyan pphakadidia ko tiyan iyan so apoy o Naraka.

Di phangantapa o manga pangangantap oba sii sankanan a kiaharam so kiapakasimpiti ko Muslim sii ko walay niyan, ka kagia mataan a sii ko halāl a mapia so sambi a madakl a pd sa manga galang manga katiya go so salakaw ron, lagid oto mambo so manga dmpas a madakl a sambi o sotra a gapas ago so salakaw ron.

So Islām Na Hiyaram Iyan So Manga Barahala

Hiaram o Islām ko walay a Muslim oba niyan marankom so manga barahala, gianan so manga toladan a mbobolawas a kna’ o ba pakarorondana, a khabaloy so kaaadn ankai a manga barahala ko walay a sabap a kaphalagoy ron o manga malāikat, a siran i rinayagan o limo o Allāh ago so kasosoat iyan, pitharoo Rasūlullāh [s.a.w] a: Mataan a so manga malāikat na di siran zold sa walay a adn a piagtawtaw ron (barahala).

Pitharo o manga Ulama a, aya di kazold o malāikat ko walay a adn a toladan on na kagia so kominowa sankanan a toladan na siayanan iyan so manga kāfir, a pkhowaan iran so manga toladan sii ko manga walay ran sa sslaan iran, na inikagowad anan o manga malāikat, sa di siran on zold.

Go hiaram o Islām ko Muslim o ba nggalbk sa kapangmbaal sa barahala, apia pn sii niyan giinggalbka ko kna o ba manga Muslim, pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Mataan a aya makasosobra ko manga taw i kitataralo i siksa ko alongan a Qiyāmah na so siran oto a iphropa iran ankai a manga toladan (gii mangmbaal sa barahala) go sii ko isa a hadīth na, So siran oto a pphananayanan iran so kiapangadn o Allāh.

Go pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Sa taw a tomolad sa toladan (a piagtawtaw) na ipaliogat on sa alongan a maori so kamasoki niyan on sa niawa, a di niyan dn khagaga o ba niyan kamasoki sa niawa.

So Hikmah Ko Kiyaharama Ko Barahala

  1. pd sa pagns ankanan a kiaharama on, a kna o ba gianan bo’ i sabap ko lagid o kapipikira on o sabaad a manga taw, ka so kasiapa ko Tawhīd, kapakaisaisaa ko Allāh, go so kapakawatani ko kapphananayani ko manga taw a pphamanimba sa barahala sii ko gii ran kapanolad go so gii ran kapangmbaal sa barahala a so dn so manga lima iran, sa gii ran zlaslaan sa mangangalimbabaan siran on, na giioto i mala a bantak o Islām.

    2. Tanto a mala so pangali o Islām ko kasiapa ko kapakaisaisaa ko Allāh, phoon ko langowan o barahala, na so Islām na kabnar iyan ankanan a pangali, ka sabnar a mianinggaposan so pagtaw a kinowa iran so miamatay kiran a manga barahala, sa tadman kiran, taman sa sii ko kialagaday o masa na ba iran dn bialoy a manga tuhan a salakaw ko Allāh, a pphangangarapanan iran, sa gianan so mianggolawla ko pagtaw o Wudd, go so Suwā’, go so Yāgūth, go so Yā-ŭq go so Nasr (gianan so manga barahala a sinimba o pagtaw o Nūh ).

    Kna ba anan piakammsa ko agama a aya onayan o manga kitab iyan na so kaoln o manga lalan a phakatonay ko marata sii ko langowan a goang iyan marayag masoln, odi na so kapananayani ko manga taw a pphamanimba sa barahala, go so manga taw a pphakasobraan iran so kapagagama, balabaw ron ka kagia giankai a Islām, na di mbtad sa kitab sa ba pantag ko masa a katatamanan, odi na sii ko sagorompong a manga taw, ogaid na aya kapmbtad iyan sa kitab na pantag ko kamamanosiyai ko kadandan iyan, sii ko kiapakambidabida o manga balintad iyan sa taman sa makatindg so alongan a Qiyāmah. Sa adn a nganin a di khapakay ko masa a mattndo ogaid na somosoat ko salakaw a masa.

  2. Go pd sa pagns o kiaharam ankanan a barahala sii ko gii ron mangmbaal, a kagia giankanan a giiron mangmbaal na pkhaawidan skaniyan o kathakabor, sa lagid o ba aya katao niyan on na miakaadn sa kaadn a phoon sa da, odi’ na miakathaong sa kaadn a oyagoyag a phoon sa botha, sabnar a miatharo a so sakataw a pangngmbaal sa barahala na mithaong sa barahala sa miakapira ragon nagowani a mapasad iyan, na tominindg ko hadapan iyan sa mabbngang ko kapandayan iyan sii ko kiaphandarai niyan on, na inimbitirai niyan sa pantag sa kapagandisan ago kambantogan sa pitharo iyan a: Tharo ka dn!!! Tharo ka dn!!!.

    3. Gianan i sabap a pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: So siran oto a pphangmbaalan iran ankai a manga barahala na ziksaan siran sa alongan a Qiyāmah, sa ptharoon kiran a; Oyaga niyo so inadn iyo, Go sii ko hadīth qudsī na: Da a taw a makalawan sa kasasalimbot ko taw a phagadn sa datar o kiapangadn akn, adn siran sa kolpong, adn siran sa sawaro a bok, Giankanan a manga taw na inrar siran o Allāh, o khagaga iran a makaadn siran sa kolpong odi na bok.

  3. Oriyan iyan na so siran oto a giimangmbaal sankanan a kapandayan, na di ran thamann a galbk iran sankanan a kagaang sa manga barahala, ka pphangmbaal siran pn sa manga toladan a babay a manga talandiang, odi’ na iptholad iran so manga rinayagan o manga agama a salakaw, a di anan khapakay o ba matarima o Muslim.
  4. Aya sobra san, na miaadn ankanan a manga barahala a pd sa rinayagan a kathabowakar a iphpno ko manga torogan odi’ na sii ko manga bilik sa gii ran pharasan so gii ron kathaonga, na so Islām a pnggarobatn iyan so kathabowakar na kna o ba on piakammsa a kisaparn iyan sankanan a lagid anan a adat.

So Lalan O Islām Ko Kapthatapa Ko Manga Ala A Tao

Masikn a adn a ptharo sa: Ba di pd sa katoman sa pasad a kabalasi o pagtaw ko manga olowan iran a so inisorat iran sabap ko manga galbk iran so manga pandangan a bantogan sii ko iringa iyan, sa pakatindgn kiran so manga barahala a mbobolawas a maphaka-tadm iyan so sagorompong a gopn khisarapiag, sabap ko miaadn kiran a pd sa kapakallbi, go so miatharagombalay ran a bantogan, ka kagia so tanod o pagtaw na lalayon so kapphakalipat iyan, na so giikazambi o kagagawii ago so kadawndaw na pkhalipatan.

Aya smbag na mataan a so Islām na ipkhagowad iyan so kapakasobraa ko kaphzlaa ko manga taw apia pn i siampayan o bantogan iyan ago so pankatan iyan oyagoyag siran antaa ka miamatay siran, sabnar a pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Di ako niyo phamantoga sa lagid o kiapamantoga o manga nasrānī ko Ĭsā Bin Maryam, ogaid na tharoa niyo a; Oripn o Allāh ago Sogo iyan, (pianothol i al Bukhārī ).

Go kiabayaan iran a kapthindg iran igira miailay ran so Rasūl [s.a.w], sa slasla on na inisapar iyan kiran sa pitharo iyan a: Di kano pthindg sa lagid o kapthindg o manga Ajam (taw a kna o ba Arab) sa slasla o sabaad ko sabagi (pianothol i Abū Dāūd ago si Ibn Mājah).

Sa piakipananggilaan iyan ko manga ummat iyan oba iran pakasobraa so slasla iran on ko oriyan o kapatay niyan sa giimangni ko Allāh [s.w.t] sa gii niyan tharoon a: Ya Allah, di nka mbaloya so qobor akn a barahala a pzimbaan (pianothol o Mālik).

Adn a miakaoma on a manga taw sa pitahro iran a: Hay Rasūlullāh [s.a.w], hay makalalawan rkami go wata o mapia rkami, go dato ami ago wata a mama o dato ami, na pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Hay, manga manosiya tharoa niyo so katharo iyo odi na so sabaad ko katharo iyo, sa di kano madadag o shaytān. Sakn so Mohammad a oripn o Allāh ago Sogo iyan, di ko khabayaan o ba ako niyo poroon ko kaporoan o pankatan akn a piakidarpaan rakn o Allāh a Maporo ago Mala. (pianothol i an Nasā’ī).

Giankai a agama na gianan i tindg iyan ko giikapmaslaa ko manosiya sa di niyan ikhasoat oba pakatindga ko manga taw so manga barahala, a pnggaston on so phipira nggibo, ka kagia an mazlasla o manga taw.

Aya thitho a katatap a mapangingindaw o miamaratiaya na skaniyan so katatap sii ko Allāh [s.w.t], a skaniyan i makaggpa ko mapayag go so masoln, a di khadadag go di phakalipat. Sayana a madakl so manga batalo a minidakat siran sii ko panoratan a tatap sii rkaniyan a Allāh a siran oto so manga sondaro a di katawan ko manga kaadn, sabap sa so Allāh na pkhababayaan iyan so manga taw a phipiapia a manga ala i kalk sii rkaniyan a manga sosoln i galbk a igira miakamasa siran na di siran khasarino ko kapangalilim-babaan iran, na o migayib siran na di siran khalipatan, sabap ko minigoris o manga lima iran a tadman a di khada.

Amay pman ka di dn mipndaraynon so katatap sii ko manga taw, na di oto khaadn sa ba makanggolalan ko kaphamakatindga ko manga barahala sii ko taw a thatapn so katatadmi ron, sa aya bo’ a okit a ikhasoat o Islām, na so katatap iran ko manga poso’ go sii ko darm, go sii ko dila’ sabap ko minidawag iran a pd sa mapia a galbk, go so minitalikhod iran a pd sa paninggalan a mapia a khabaloy a dila’ iran a mangingimbnar san ko salakaw kiran.

Da matatap so Rasūlullāh [s.a.w] go so manga Sahābah niyan go so manga olowan ko Islām go so manga Ulama a manga ala sa ropaan a barahala a inigaang, aya mataan na aya kapkhatatap iran na giinggolalan sa paninggalan a giimithotogalin o miaona san ko phakasalono odi’ na san ko moriataw phoon ko apo iyan sa migagadong ko manga rarb a katatadman ko manga dila’, sa pkhaliwanagan iran so manga darpa, sa pkhapno iyan so manga poso ago so manga pamikiran, sa daa ropaan iyan go daa bontal iyan a barahala.

So Kiyapakay O Barahala A Gita Gita O Manga Wata

Amay ka giankanan a sosonan a pd ko barahala na di ron mapapayag so bantak a kapmasla, go so kathabowakar, sa di ron matatago so manga ropaan a isasapar sa onaan, na so Islām na da niyan anan pakasimpiti, go da niyan ilaya sa ba marata.

Gianan na lagid o gitagita o manga wata (monika) a makambo-bolawas, ka kagia da a bantak on a ba sslaa pitharo o Ummu al Mu’minīn a so A’ishah, a: Maaadn ako a gii ako nggitagita ago so manga wata sii ko Rasūlullāh, sa pphakaoma rakn so manga dayo akn, sa gii siran thapok sa kalk iran ko Rasūlullāh, sa ipkhababaya o Rasūl so kapphakaoma iran rakn, sa gii siran gitagita a pd akn, sii ko isa a kiapanothola on na; So Rasūlullāh [s.a.w] na pitharo iyan on sa miakaisa a; Antona ini? na pitharo akn a tig o A’ishah a; Manga wata akn, na pitharo o Rasūl a; Antona ankai a matatago sa look iran? na pitharo akn a, koda, na pitharo iyan a antonaa ankai a matatago on? na pitharo akn a; Dowa a papak, na pitharo iyan a koda a adn a papak iyan? na pitharo o A’ishah a; ba nka da man’g a so Sulaymān a wata o Dāūd na adn a koda iyan a phapapak? na miakasinga so Rasūlullāh sa taman sa miailay so manga bagang iyan, (pianothol i Abū Dāūd). So A’ishah na maito i idad ko kiapangaromaa on o Rasūlullāh [s.a.w] Pitharo o as Shawkānī, a sii sankai a hadīth na khabaloy a karina sa kakhapakay o kangitagita a o maito a wata ko barahala. Ogaid na so Imām Mālik na piakamakrūh niyan sii ko ama so kipamasaan iyan ko wata iyan ko datar anan.

So Manga Piyagtaotao A Kakokora-ngan Ago Malalamang

Miakambowat ko hadīth a mataan a so Jibrīl na da sold ko walay o Rasūlullāh [s.a.w] sabap ko kaaadn on o barahala ko pinto o walay niyan, na da dn sold ko gawii a miakatondog taman sa pitharo iyan ko Rasūl [s.a.w] a: Sogoon ka so olo o barahala sa potoln on ka an mabaloy a datar o bontal a kayo.

Gianan i bialoy a dalil o manga Ulama a aya harām ko manga toladan a barahala na so matatarotop on na so pman so kakokorangan a di khabthowan sa barahala odi ron matago na skaniyan na khapakay.

Ogaid na aya pamikiran a thitho ko kiapangniya o Jibrīl ko kapotola ko olo o barahala ka an mabaloy a datar o bontal a kayo, na makapnggonanao rkitano sa kna o ba aya mapipikir na so maphrarad o anggawta a miakorang on sii ko katatarotop o bontal, ogaid na aya mapipikir on na so kalamanga on sa daa malamba on a bontal a makatotoro sa kasslaa on ko oriyan o kiakorangi ron.

Da’ a sankaan a o pamimikirana tano so manga barahala a zasapotol a pakatitindgn ko manga kalamalama sa tatap ko manga dato na mitataralo a kahaharam iyan a di so barahala a maroni a tarotop i lawas a giiipharahiasan ko manga walay.

So Manga Toladan A Kna’ O Ba Mbobolawas

Gianan i tindg o Islām ko manga toladan a mbobolawas a aya ipmbhtho ron na barahala, ogaid na antonaay kokoman o manga toladan a iptholad ko karatas odi’ na sii ko manga klb, manga dinis go so salakaw ron.

So smbag na aya kokoman iyan na di khapayag inonta bo’ ko oriyan o kailaya tano ko toladan o antonaa skaniyan, go sii ko kibbtadn on, anda pakadadarpaa, ago antonaai kaphagosara on, ago antonaa i bantak o tomiolad on ago so kinitoladn on?. Amay ka giankanan a toladan na skaniyan so pzimbaan a salakaw ko Allāh [s.w.t], ka lagid o toladan o Masīh (Ĭsā) sii ko manga nasrānī, ago so sapi’ sii ko manga Hindūs, ago so miakasayan san, na sa dn sa tomolad on sii sankanan a antap a miaaloy na kāfir, a pphaka-lankapn iyan so kakhafir ago so kadadag, sa gianan so inipamagita o Rasūlullāh [s.a.w] ko kiatharoa niyan sa: Aya mitataralo i siksa ko manga taw sa alongan a Qiyāmah na so manga taw a giimanolad (almusawwirūn) sa manga barahala.

Pitharo i at Tabarī a; Aya mapipikir sankanan a hadīth na so taw a aya iptholad iyan na so pzimbaan a salakaw ko Allāh a skaniyan na katawan iyan ago babantakn iyan, sa khakafir skaniyan ko kanggalbka niyan san, so pman so taw a di niyan mapipikir na khabaloy ba dn a baradosa ko kiatolad iyan, sa da mabaloy a kāfir.

Go aya ibarat anan na so taw a isalog iyan so toladan sa slasla iyan on na gianan na galbk a di phakambowat ko Muslim inonta bo’ igira inipalantig iyan so Islām ko talikhodan iyan.

Aya marani san na so taw a ptholad sa kna’ o ba pzimbaa, sa aya antap iyan ko kiatolad iyan na pphananayanan iyan so kiapangadn o Allāh [s.w.t], aya maana niyan na kklimn iyan a phakaadn go makapmbaas sa datar o kiapangadn o Allāh [s.w.t] a Maporo ago Mala, sa sii sankanan a pamikiran na phakaliyo ko agama a kapakaisaisaa ko Allāh [s.w.t] (tawhīd), sa gianan so katharoo hadīth a: Aya mitataralo ko manga taw i siksa na so siran oto a pphananayanan iran so kiapangadn o Allāh, Na gianan na btad a sii mitotompok ko niyat o ptholad, go pitharo o hadīth Qudsī a; Antai taw a makalawan sa kasasalimbot ko taw a phagadn sa datar o kiapangadn akn, adn siran sa satiman a od odi na kolpong, Aya mapipikir sankoto a kiatharo a niyan sa (phagadn sa datar o kiapangadn akn) na so kapphananayani go so kapagagawa on ko kababaloy niyan a Tuhan a skaniyan bo’ i khirk ko kabnar ko kapangadn ago so kambaas. Sa inrar siran o Allāh, sa adn siran sa satiman a od, odi na kolpong, sa lagid o ba aya mapipikir san na aya kiapanolad iran na pagindign iran so Allāh [s.w.t], ko kiapangadn iyan, sa aya imbalas kiran o Allāh [s.w.t] sa alongan a maori na prtharoon iyan kiran a: Oyaga niyo so nganin a inadn iyo, sa iphaliogat ko mianolad so kamasoki niyan sa niawa ko initolad iyan, a di niyan dn khagaga o ba niyan kamasoki sa niawa.

Go pd sa hiaram so kitoladn on ago so kapananamokana on, na so manga toladan a sslaan sabap ko kapagagama, odi na sslaan sa pantag sa kadodoniyai, ka lagid o toladan o manga Nabī go so manga malāikat, go so manga Sālih, ka lagid o Ibrāhīm, so Ishāq, so Mūsā, so Maryam, so Jibrīl, go so salakaw kiran a giai na ndadakl ko manga nasrānī, sa siayanan siran o sabaad a manga Muslim sa initolad iran so Alī go so Fātimah, go so salakaw kiran.

Ika dowa so manga toladan o manga dato go so manga olowan go so manga panday a barakoat (actor) sankai a masa tano, a giai na maito a dosa on a di so miaona ogaid na matatankd so dosa on amay ka aya khitoladan on na manga kāfir, odi na manga lalim ka lagid o manga dato a aya ipkhokom iran na so salakaw ko initoron o Allāh [s.w.t], go so manga olowan a aya ipphanolon iran na so salakaw ko sogoan o Allāh [s.w.t], go so manga panday a aya gii ran ikhoat na so batal, sa pphakalankapn iran so marata sii ko pagtaw.

Mapapayag a so kadaklan ko manga toladan ko masa o Nabī ago sii ko oriyan iyan na pd ko sosonan a sosotin ago pmamaslaan, balabaw amay ka pasad sii sa Rome go sa Fāris (persia) aya maana niyan na so manga Nasrānī go so manga Majūsī, sabnar a pianothol i Muslim a miakapoon ki Abī ad Dhuhā a pitharo iyan a: Miaadn a ko a pd i Masrūq sii ko walay a adn a barahala on, na pitharo rakn i Masrūq a; giai so barahala o Kisrā’, na pitharo akn a, Di, ka giai so barahala o Maryam, aya kiapikira on i Masrūq na so barahala na phoon ko Majūs, a iptholad iran so manga dato iran apia sii ko manga pananagoay, na miapayag a so kapanolad na phoon ko nasrānī, sii sankai a thotol, na pitharoi Masrūq, a mian’g akn so Abdullāh Ibn Mas’ŭd a gii niyan tharoon a; Mian’g akn so Nabī pitharo iyan a: Aya mitataralo i siksa ko manga taw sii ko Allāh na so giimanolad sa barahala, (piakambowat i Muslim).

So pman so salakaw sankanan a pd sa manga toladan odi’ na manga gaang, a kna’ o ba adn a niawa niyan, ka lagid o toladan o manga mangngtho ago so kayo, so kalodan, so padaw, so palaw go so alongan so manga bitoon go so salakaw san a pd sa pangingilayin a waraan na da’ a dosa o tomiolad on ago so miananamokan on sa da a sankaan san.

Amay pman ka so toladan na pd ko ana niawa niyan ka lagid o manosiya, sa da on matago so inisapar, aya maana niyan na kna’ o ba sslaa odi’ na sosotin ago kna, o ba aya bantak on na so kaphphananayani ko kiapangadn o Allāh [s.w.t], na aya pamikiran akn on na kna’ o ba harām ka sii sankanan na miakambowat so sabaad ko manga hadīth a mapia.

Pianothol i Muslim ko kitab iyan a; Miakapoon a thotol ki Bisr Bin Sa’id, a miakapoon ki Zaid Bin Khālid a miakapoon ki Abī Talhah a: mataan a so Rasūl [s.a.w] na pitharo iyan a: Mataan a so manga malāikat na di siran zold sa walay a adn a piagtawtaw ron, pitharo i Bisr a, oriyan iyan na miasakit si Zayd sa oriyan, na inibntl ami na miaomami ko pinto iyan so rnding a adn a toladan on, na pitharo iyan a, pitharo akn ki Ubaydullāh al Khulanī, a patalilowan o Maymūnah a karoma o Rasūl a; Ba rktano da matharo i Zayd so toladan sa miaona (aya mapipikir iyan na so kinisaparn on) na pitharo i Ubaydullāh a; Ba ngka da mang gowani a tharoon iyan a; aya tabia on na so toladan ko nditarn.

Pianothol i at Tirmidī a miakapoon ki Utbah a mataan a skaniyan na somiold ko Abī Talhah al Ansārī sa inibntl iyan na miaoma niyan on si Sahl Bin Hanīf, sa pitharo iyan a tialowan o Abū Talhah so mama a pphakandaon sa nditarn, na pitharo on i Sahl a ino n ka pagndai? na pitharo iyan a, Kagia a adn a manga tolad on, a so pitharo on Nabī so nganin a katawan ka (so kinisaparn ko toladan) na pitharo o Sahl a; Ba niyan da matharo a; inonta bo’ so tolad ko nditarn? na pitharo i Abū Talhah a; Nkaino da’, ogaid na giai na mapia ko ginawa ko, pitharo i at Tirmidī a gianan na hadīth a mapia.

Ba di makanggogonanao ankanan a dowa a hadīth sii ko mataan a so toladan a harām na skaniyan so toladan a mbobolawas a aya ipmbtho ron na barahala.

So pman so manga toladan a iptholad ko manga nditarn odi na manga dmpas go sii ko klb na daa titayan a mapia a mapayag a makanggogonanao sa kiaharam iyan.

Oway adn a manga hadīth a mapia a miapayag on o Nabī [s.a.w] so kinikagowadn iyan (makrūh) sii sankanan a sosonan a manga toladan, sabap ko madadalm on a pd sa kapphananayani ko manga taw a tabowakar ago so manga pasasawit.

Pianothol i Muslim a miakapoon a thotol ki Zayd Bin Khālid al Juhanī, a miakapoon a thotol ki Abī Talhah al Ansārī, a pitharo iyan a; Mian’g akn ko Rasūlullāh [s.a.w] a gii niyan tharoon a: Di zold so manga malāikat sa walay a adn a aso ron ago manga toladan a barahala, sa pitharo iyan a; somiong ako ko A’ishah, na pitharo akn a si akiini na pitharo iyan rakn a so Nabī [s.a.w] na pitharo iyan a; di zold so malāikat sa walay a adn a aso ron ago toladan a barahala, ino ba nka mian’g so Rasūl [s.a.w] a pitharo iyan anan? na pitharo o A’ishah a; Da, ogaid na panotholn akn rkano so miailay akn a siowa iyan. Miailay akn skaniyan a lominio ko kiapakithi-dawa iyan, na kominowa ko sa dinis na inirnding akn ko pinto, na gowani a makaoma na miailay niyan so dinis na miapayag so kagowad ko paras iyan, sa gininsing iyan sa ridit iyan na pitharo iyan a; Mataan a so Allāh na da niyan rkitano sogoon so kasapngi tano ko ator ago so bayank, na pitharo iyan a, romidit kami ron sa dowa a olona na liyalkan akn na da niyan rakn paawinga.

Da a khowaan sankanan a hadīth a rowar sa makrūh, ko kapzapngi ko manga klb, ago so kaphagosara ko rnding a adn a manga tolad on, pitharo i an Nawawī a; Da ko hadīth so phakakokom sa harām, ka kagia so kamataani ko lapiat, na so Allāh na da niyan rkitano sogoon, sa aya mitotoro anan na kna o ba paliogat ago kna o ba harām.

Aya lagid anan na so pianothol i Muslim a miakapoon ko A’ishah a pitharo iyan a: Adn a rnding ami a adn a toladan on a papanok, na igira adn a somiold rkami na pkhapandang iyan, na pitharo rakn o Rasūl [s.a.w] a: Alin anka ini, ka oman ako somold na mailay akn na katadman akn a doniya.

Da on sogoon o Rasūl [s.a.w] so kardita on, aya bo’ a inisogo iyan on na so kaalina niyan on ko darpa iyan ka an di pkhapandang o pzold ko walay, na gianan na kagowad on o Rasūl sankai a manga shayi’ a mapphakatadm iyan so taw ko doniya ko manga parahiasan iyan, balabaw ron so Rasūl [s.a.w] a lalayon so gii niyan kapanambayang sa manga sunat sii sa walay, na giankai a manga toladan na pkhalipat iyan so poso’ ko katatadmi niyan ko Allāh, ko gii niyan kapananankopan sii ko Allāh [s.w.t]. Sabnar a pianothol i al Bukhārī a miakapoon ki Anas a pitharo iyan a; Adn a rnding o A’ishah a inirnding iyan ko saopak ko walay niyan, na pitharoon o Rasūl a; Kowa anka rkn onai, ka so manga toladan iyan na pkhabinayar rakn ko sambayang akn.

Sii sankanan na miapayag a so Rasūl na tiankd iyan a katagoo rnding a adn a manga tolad on a papanok ko walay niyan.

Sabap san na pitharo o miangaoona a: Aya inisapar na so toladan a adn a along iyan, aya maana niyan na adn a lawas iyan, sa da’ a marata ko toladan a da’ a lawas iyan a da’ a ba niyan along.

Aya phakabagr sankanan a pamikiran na so miatoon ko Hadīth Qudsī a; antai taw a makalawan sa kasasalimbot ko taw a phagadn sa datar o kapphangadn akn adn siran sa kolpong, odi na adn siran sa sawaro a bok. Kagia mataan a so kiapangadn o Allāh [s.w.t] sa lagid o kamamasai ron, na kna’ o ba katolad sii ko papan a maolad, ogaid na kaadn sa toladan a mbobolawas a adn a liks iyan, sa lagid o kiatharoa on o Allāh [s.w.t] a; Skaniyan a Allāh i gii rkano makambaropa sii ko manga kandangan o ina, sa sa dn sa kabaya iyan (Āli Imrān 6).

So Toladan A Photograpi

Daa sankaan a so miaaloy a toladan na skaniyan so toladan a ipnggaang odi’ na iptholad a lima sa lagid o kiaaloya tano ron.

So pman so toladan a pphakaokit sa sindaw a phagosarn on so kasankapan a mattndo, na btad anan a bago a da maadn ko masa o Rasūlullāh [s.a.w] ago sii ko miangaoona a manga Muslim, ino ba on pnggolalan so miakambowat ko toladan ago so giimanolad a so miaosay tano sa onaan?.

So siran oto a aya bo’ a haharamn iran na so manga barahala a mbobolawas na di ran haharamn ankai a toladan a photograpi, balabaw ron igira di tarotop.

Sii pman ko pamikiran o sabaad na ino bathaksn ankai a toladan a photograpi sii sankoto a toladan a giimbagon o manga panonolad? anta a ka ba aya sabap a kiaaloya ko manga hadīth ko siksa o manga panonolad na kagia siran na pphananayanan iran so kiapangadn o Allāh [s.w.t], a di khamataanan sankai a toladan a photograpi? sa o mada so sabap na miada mambo so misasabap on, ko kiatharoa on o manga Ulama ko Usūl al Fiqhi.

Aya marayag sii na so Iniftā’ o Shaykh Mohammad Bakhīt a muftī sa ingd a Misir, a so kakowaa ko toladan a photograpi, a skaniyan so kataronkoa ko along sa nggolalan ko manga okit a mattndo ko khirk sankai a kapandayan, na da’ a marata on, ka kagia so kapanolad a inisapar na skaniyan so kaadn sa bontal toladan a di maaadn ago di kambabaalan sa miaona, sa phananayanan iyan on so binatang a inadn o Allāh, na giankanan a maana na di maaadn ko kakowaa ko toladan a nggolalan sa photograpi.

Gianan na apia pn adn a tonganay a pakapapasangan iyan so langowan a toladan, ago so kamamakrowa niyan on, langon taman sankanan a toladan a photograpi, na da’ a sankaan a maphlbolbod sii ko masa a kaadn o morala (dharūrah) ago so kaadn on o kamapiaan, ka lagid o toladan a phagosarn ko manga kilala (ID), ago so phagosarn ko manga Passport, ago so manga toladan a pantag sa katndoa ko langowan a marata i lalag ago so salakaw san a pd sa manga antap a mapia, asar ka da’ a mapipikir on a kapmasla odi na kasosoti, ka kagia so di kipndaraynonn sankai a toladan na mala a di so kaadn iyan ko manga nditarn a tiabia o Rasūl [s.a.w].

So Bontal O Toladan

Pd sa matatankd a sii ko bontal o toladan na matatago on so rarad sii ko kakhokoma on sa harām odi na halāl, miaopakat so manga Muslim sii ko kiaharam o toladan amay ka so kiatanaan iyan na makasosopak ko paratiaya o Islām, ka so manga toladan o babay a tinggalawas (talandiang) odi na makasasayan sa talandiang odi na mapapayag so darpa o kabababay ron a maphakasorazab iyan so kabaya, ago maphakanaw niyan so kagdam, sa lagid o kapkhailaya tano ron sii ko sabaad a manga magazine ago so manga kalankapan na langon dn anan na da’ a sankaan a palaya dn harām so kitoladn on, go so kapakalankapa on ko manga taw ago harām so kasiapa on ago so katagoa on sa walay ago sii ko manga pangadapan (office) ago so kabinntaya on ko manga klb ago so kaphagilaya on.

Aya ibarat anan na so manga toladan o manga kāfir ago so langowan a tanganiaya, a so minipatoray ko Muslim so karido a niyan on, sabap ko Allāh, sa di khapakay ko Muslim oba niyan pananamokana so toladan o dato a somosopak ko kaisaisa o Allāh [s.w.t], odi na ipphanakoto niyan so Allāh [s.w.t] sa salakaw a tuhan, odi na yahūdī a sasankaan iyan so kananabii ko Mohammad , odi na gii niyan tharoon a Muslim ogaid na aya bo a ipkhokom iyan na so salakaw ko initoron o Allāh [s.w.t], odi’ na pphakalankapn iyan so marata a galbk ko kaphagingd, ka lagid o manga taw a pananayan a barakoat ( actor / actress ) ago so salakaw san.

Go pd sa ibarat anan na so manga toladan a makatotoro sa barahala odi’ na manga toos ko agama a salakaw ko Islām, ka lagid o manga barahala, ago so miakasayan on, a so kadaklan ko manga dmpas ago so manga rnding a so maaadn ko masa o Rasūl [s.a.w] na mararankom iyan ankai a sosonan a pd sa manga toladan, sa sabnar a pianothol i al Bukhārī a mataan a so Nabī [s.a.w] na da niyan dn bagakn ko walay so pd sa barahala inonta bo’ a biarnkas iyan.

Pianothol o Ibn Abbās a mataan a so Rasūl [s.a.w] sii ko ragon a katabana sa Makkah, na gowani a mailay niyan sii sa Baytullāhil Harām so manga toladan a barahala na da on sold taman sa da on maponas, sa da’ a sankaan a gioto na toladan o barahala o manga mushrik sii sa Makkah.

Go miakapoon a thotol ko Alī Bin Abī Tālib a pitharo iyan a; Miaadn so Rasūl [s.a.w] sii ko Janāzah, sa pitharo iyan a, antaa rkano i zong sa Madīnah na da’ a ibagak iyan on a barahala inonta bo’ a roptn iyan, ago so koba a ipoporo na inonta bo’ a pantarn iyan sa mapnas, ago so toladan inonta bo’ a lamangn iyan, na pitharo o sakataw a mama a sakn hay Rasūlullāh, sa lomialakaw so mama oriyan iyan na miakakasoy, sa pitharo iyan a: Hay Rasūlullāh [s.a.w] da dn a inibagak akn a barahala a ba ko da ropta, ago koba a ba ko da pantara, ago toladan a ba ko da lamanga. Na pitharoo Rasūl [s.a.w] a: Sa dn sa taw a mndod sa maito bo’ ko pd sankanan na sabnar a sianka iyan so nganin a initoron ko Mohammad.

Masikn a giankai a manga toladan barahala, a inisogo o Rasūl [s.a.w] so kalamanga on ago so kaponasa on na skaniyan so rinayagan o barahala o jāhiliyyah a so siniyap o Rasūl [s.a.w] so kalompiyo a Madīnah ko rarad iyan, sa gianan i sabap a bialoy niyan so kapangndod on a kakakapiri ko initoron o Allāh [s.w.t].

So Kiyatinsan Ko Manga Kokoman O Toladan Ago So Pphanolad On

Khagaga tano a katimbla tano ko manga kokoman o toladan ago so gii ron manolad sii sankai a phakatalingoma:

  1. Aya mitataralo ko manga toladan i kahaharam na so toladan o nganin a pzimbaan a salakaw ko Allāh, ka lagid o toladan o Masīh ko manga nasrānī, ka giai na phakatonay ko tomiolad on so kakhabaloy niyan a kāfir, amay ka katawan iyan ago babantakn iyan, sa so mbobolawas sankai a toladan na mitataralo so ka haharam iyan, go so langowan a taw a bmbarn iyan ankanan a toladan ago slaan iyan na miakasold sankanan a dosa ko dianka o minipangpd iyan on.
  2. Aya phakatondog on sa kalai dosa na so taw a tomolad sa kna’ o ba pzimbaa ogaid na aya bantak iyan na so kaphananayani niyan ko kiapangadn o Allāh, sa tharoon iyan a phakaadn sa datar o kiapangadn o Allāh [s.w.t], sa khabaloy skaniyan a kāfir, sa gianan na misasankot ko niyat o tomiolad.
  3. So manga toladan a mbobolawas a kna’ o ba pzimbaa ogaid na sslaan ka datar o manga toladan o manga dato ago so manga olowan a aya bantak iran na so katatap iran sa kiapakatindga sankanan a manga barahala sii ko manga blangan a maolad, sa mlagid san o giankanan a toladan na tarotop antaa ka kallbatan.
  4. So manga toladan a mbobolawas a adn a niawa niyan a kna’o ba sosotiya ago pmamaslaa, ogaid na kaoopakatan so kahaharam iyan, na aya bo’a tiabia on na so pakarorondann, ka lagid o gitagita a wata ago so datar iyan a so piagtawtaw a pangn’nkn.
  5. So manga toladan a kna’ o ba mbobolawas a sslaan o khirk on ka datar o toladan o manga dato ago so salakaw kiran, balabaw ron igira inisalog, sa khatankd so kahaharam iyan amay ka giankai na pd ko manga salimbot ago khisosopak ko Allāh [s.w.t], na mataan a so kaslaa kiran na binasa ko Islām.
  6. So manga toladan a kna’ o ba mbobolawas a adn a niawa niyan a kna’ o ba sslaa ogaid na khiitong a pd ko rinayagan a kathabowakar ago kasawit, ka lagid o kirndingn on ko klb, na gianan na pd sa makrūh.
  7. So pman so manga toladan a da’ a niawa niyan a pd sa manga kayo kalodan, palaw, go so salakaw ron a pd ko toladan o waraan, na da’ a dosa o tomiolad on go so kasiapa on, amay ka di phakasndod ko kapangongonotan odi na phakatonay ko kathabowakar ka khamakrūh.
  8. So pman so toladan a photograpi na aya pakaasal on na so kapapakay, inonta bo’ oba marankom ankanan a toladan so harām, ka lagid o kasotiya sankanan a toladan sa kasoti a kapagagama, odi’ na slaan sa pantag ko kadodoniyai balabaw ron amay ka giankanan a sslaan na taw a kāfir.
  9. So manga barahala a harām na amay ka lamangn odi’ na pakadapanasn na minitogalin phoon ko goliling a harām sii ko goliling a halāl, ka lagid o toladan ko dmpas a pndapoan o manga palo ago so manga bakia.

So Kalayam Sa Aso A Da’ A Ba On Antap

Pd sa inisapar o Nabī [s.a.w] so kalayam sa aso sii ko manga walay sa da’ a ba on antap a phan’gl.

Sabnar a miailay tano so sabaad sankai a manga tabowakar a manga taw a gii ran pagprn so manga aso, na gii ran pligtoan so manosiya, so pn so sabaad kiran na di ron phakaampl so gii niyan on kapagpra ko tamok iyan ogaid na ron iyan on phtonaya so ranon iyan, sa ipmbowang iyan so tonganay niyan na pkhalipatan iyan so pagari niyan.

Go sii ko katatago o aso ko walay na khasabapan sa kakhanajisi ko manga pananagoay ron a so pkhabaw o aso. Go sabnar a pitharo o Nabī [s.a.w] a: Igira kiadilaan o aso so pananagoay o isa rkano na onabi niyan sa makapito a so isa on na bayank (pianothol i al Bukhārī).

Pitharo o sabaad ko manga Ulama a aya hikmah ko kinisaparn ko kaayam sa aso, na so kapnggbowi niyan ko ana (bisita) ago so kapphangangalka niyan ko adn a angin iyan, ago pkharingasa iyan so pzagad.

Miakapoon ko Nabī [s.a.w] a pitharo iyan a; Miakaoma rakn so Jibrīl, na pitharo iyan rakn a;Miakaoma ko rka kagai na da’ a miakasapar rakn ko kasold a rowar sa zisii sa walay so rnding a adn a manga barahala on, ago adn a aso sa walay, sa pakipotoln ka so olo o barahala ka an mabaloy a datar o bontal a kayo ago tatas anka so rnding, na go nka baloya a dmpas a pndapoan, sa pakaliyo anka so aso.

Giankanan a kinisaparn ko aso na skaniyan so aso a da’ a antap ko kaaayama on ago da’ a gona on.

So Aso A Ipphanganop Ago So Ppha-gipat Na Khapakay

So pman so aso a aayamn sa pantag sa kathogs odi’ na kapagipat ko babasoka odi’ na talon a manga pangangayamn ago so salakaw ron na matatabia sankanan a kokoman. Sii ko hadīth na pitharo o Rasūl [s.a.w] a; Sa taw komowa sa aso, inonta bo’ so aso a pantag sa kapanganop odi’ na kapagipat sa babasoka odi na manga binatang, na miakorang ko balas iyan ko oman gawii so dianka a Qīrāt. Aya kon a dianka a qīrāt na datar o maito a bobong ko kiatafsira on ko sabaad a manga hadīth.

Sabnar a kinowa a dalil o sabaad ko manga Ulama sii sankanan a hadīth so kinisaparn on ko kakowa sa aso na kasapar a makrūh, kna’ o ba kasapar a harām ka kagia so harām na izapar so kakowaa on sii ko apia antonaa i mambbtad.

So kinisaparn ko kaayam sa manga aso sii ko manga walay na kna’ o ba aya maana niyan na phringasaan siran odi’ na phamonoon siran, ka sabnar a pitharo o Rasūl [s.a.w] a; Opama bo ka di kagia so manga aso na isa ka bangnsa ko pithibarang a bangnsa na isogo akn so kapamonoa on, (pianothol i Abū Dāūd ago si at Tirmidī).

Initoro o Rasūl [s.a.w] sabap sankanan a hadīth so maana a mala a so inaloy skaniyan o Qur’ān gowani a tharoon iyan a; Da dn a pd sa pndola ko lopa ago da’ a papanok a phlayog sabap ko papak iyan inonta bo’ a manga pagtaw (bangnsa) a datar iyo (al An’âm 38 ).

Sabnar a pianothol o Nabī [s.a.w] ko manga Sahābah niyan so thotolan ko sakataw a mama a miaoma niyan a aso ko maolad a kalopaan a midodola a dila iyan sa kapkhawaw niyan, na inisagb iyan ko bowalan so talompa iyan na piakainom iyan so aso, na pitharo o Nabī [s.a.w] a: Pianalamatan iyan so Allāh na rinilaan iyan.

Sii Ko Kazokat Ago So Kanggalbk

Pitharo o Allāh [s.w.t] a: Skniyan so bialoy niyn rkano so lopa a mangangalimbabaan, na lalakaw kano ko manga pikhilidan iyan ago kan kano ko pd ko pagpr iyan (al Mulk 15 ).

Gianan i onayan o Islām, so lopa na inadn o Allāh [s.w.t] ago inipananding iyan a maonotn ko manosiya, sa patot so kanggonai niyan sankai a limo, sa nggalbk ko manga pikhilidan iyan sa plolobaa niyan so limo o Allāh [s.w.t].

So Kaontod O Phakagaga Nggalbk Na Harām

Di khahalal ko Muslim so kambokbokl iyan ko kaploba sa pagpr sa ingaran a katordo ko manga simba, odi’ na so kasanai ko Allāh ka mataan a so langit na di magoran sa bolawan ago pirak.

Sa datar oto a di ron khahalal so kasanai niyan ko sadqah a ipmbgay ron, a skaniyan na adn a mipapaar iyan a okit a kabagr a khagaga niyan so kanggalbka niyan on, sa khiampl iyan ko manga pagprn iyan (pamiliya niyan) sii sankanan na pitharo o Rasūl [s.a.w] a; Di khahalal so sadaqah ko kawasa ago so adn a bagr iyan (pianothol i at Tirmidī).

Go pd sa piakapasangan o Nabī [s.a.w] sa hiaram iyan ko Muslim na so kapamangni niyan ko manga taw, sa thoga so ig ko paras iyan sa khaponas iyan so mnang iyan sa da’ a sabap a kaphamangni niyan, pitharo o Rasūl [s.a.w] a: So giimamangni sa da’ a ongaya iyan (hājah) na lagid o giimamorot sa waga (apoy) go pithro iyan a; Sa taw a mamalad ko manga taw ka an makadakl so tamok iyan na khabaloy a karos ko paras iyan sa alongan a Qiyāmah, ago ator a phlangga a pkhn iyan sa Naraka Jahannam, na sa taw a kabaya iyan na pakaito a niyan, na sa taw a kabaya iyan na pakalaa niyan.

Go pitharo iyan a: Tatap dn so kapphamalad o isa rkano taman sa maoma niyan so Allāh a da dn a mialamba ko paras iyan a satbi a sapo’.

Sabap sankai a manga rasng a masakit, na siniyap o Rasūl [s.a.w] so mnang o manga Muslim, sa liayam iyan siran ko kagnggna ko ginawa ko kapamangni, sa aya sarigan na so ginawa, sa pakawatanan so kapamalad ko manga taw.

Anday Kakhapakay O Kapamangni (Kapamalad)?

Ogaid na so Rasūl [s.a.w] na dinianka iyan so kamotowan (dharūrah), kaaadn o morala ago so kapakapagoongaya ko dianka iyan, sa sa taw a magimpis o margn ago so kapakapagoongaya sii ko kapakapamangni sii ko parinta odi’ na sii ko pizakatawan na da’ a dosa niyan on pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Mataan a so kapamangni na balng a ipmbalng o mama ko paras iyan, na sa taw a kabayaan iyan na tatapa niyan ko paras iyan, na sa taw a kabayaan iyan na bagakn iyan, inonta bo’ o ayapamangnii niyan na so adn a sultah niyan odi’ na sii ko btad a da’ a ba niyan on phalagowi.

Pianothol i Muslim a miakapoon a thotol ko Abī Bishr a so Qabīsah Bin al Mukhāriq na pitharo iyan a, miakambayadan ako sa pantag sa inipasad sa rido’ na somiyong ako ko Rasūlullāh [s.a.w] sa phamangni ako ron, na pitharo iyan a; targ ka sii pasin sa taman sa kapakaoma o sadaqah ka bgan ami ska on, oriyan iyan na pitharo iyan a: Hay, Qabīsah mataan a so kapamangni na di khahalal inonta bo’ ko isa ko tlo; So mama a miakambayadan sa pantag sa inipasad sa rido’, na khapakay ron so kapamangni sa taman sa makabayad, na phakagnk. So mama a miasogat a margn sa miaantiyor so tamok iyan, na khapakay ron so kapamangni sa taman sa makakowa sa pagpr. So mama a miasogat a kamrmr sa tharoon o manga pipia i pamikiran ko pagtaw niyan a tlo kataw, a sabnar a miasogat a margn si polan, sa miapakay ron so kapamangni sa taman sa makakowa sa pagpr. na so salakaw sankanan a pd sa kapamangni hay, Qabīsah na harām a phkn skaniyan o khirk on sa harām.

So Mnang Na Sii Ko Kanggalbk

Piakada o Nabī [s.a.w] so pamikiran ko giikaphapakaitoa o sabaad ko manga taw ko sabaad a manga galbk sa ipphangndao niyan ko manga Sahābah niyan a mataan a so mnang na sii ko galbk apia antonaa a galbk na so kapakadapanas go so kapakarondan na sii ko kasanai ko tabang o manga taw, sa gii niyan tharoon a; Disomala a so kakowaa o isa rkano ko tali niyan sa mioma niyan so sabkhs a itagon na phasaan iyan na siapn on o Allāh so paras iyan, na tomo a di so kapamalad iyan ko manga taw, sa bgan iran odi’ na saparan iran. So Muslim na rk iyan so kazokat sa nggolalan sa kambasok, odi’ na kandagang odi’ na kaphanday, odi’ na apia antonaa a galbk a knao ba harām, odi’ na phakatabang sa harām.

So Kazokat A Mokit Sa Kambasok

Sii ko Qur’ān na phagalowin o Allāh [s.w.t], sii ko kinipangalimoon iyan ko manosiya, so manga pakaasal a di mipndaraynon ko kapakatindg o kambasok.

So lopa na inadn o Allāh [s.w.t] sa pantag sa kapakatho’, ago kapakambowata ko onga o inimbasok, sa bialoy niyan a maonotn (dalūl) a mangangalimbabaan, ago bialoy niyan a makakayat, sa gianan na limo ko kaadn a patoray so katadm iran on ago so kapanalamat iran on, So Allāh na bialoy niyan rkano so lopa a makakayat, ka an kano ron makadlg sa manga lalan a manga bblang (Nūh 19-20). Go pitharo iyan a; Go so doniya na inibtad iyan sa pantag ko manga kaadn, kadadalman sa onga ago so korma a adn a manga daliday niyan, go so od a adn a opis iyan, ago so paotanotan a adn a kamot iyan (borok) (ar Rahmān 10-13).

So ig na piakalbod o Allāh [s.w.t] sa pphakatoronn iyan so oran, ago pphakatogaan iyan so manga lawas a ig, sa pkhaoyag iyan so lopa ko oriyan o kapapatay niyan, pitharo o Allāh [s.w.t] a: Skaniyan i miakatoron sa ig a phoon sa langit na piakambowat mi misabap on a mangngtho ko langowan o shayi’ sa piakambowat ami a phoon on a gadong a obarobar a pphakapoonn ami ron a od a maddnkit (al An’am 99). Go pitharo iyan a; Ilaya o manosiya so pangn’nkn iyan, mataan a skami na piakatoga ami so ig na go binsad ami so lopa na piakathoan ami sa od, ago anggor ago otan, (Abasa 24-28).

So manga ndo’ na pphakasambrn o Allāh [s.w.t] sa aawidan iran so mapia, sa gii niyan pakazaozaogn so manga obarobar (talqīh) o manga mangngtho a sabap a kapkhabaloy niyan a onga, pitharo o Allāh [s.w.t] a; Go so lopa na kiayat ami na piakabkn ami ron so manga palaw na piakathoan ami sa langowan a shayi’ sa matitimbang (madidianka) na tiagoan ami a rkiyo sa manga pagpr, ago kaadn a kna’ o ba skano i prizki ron, da dn a pd sa shayi’ inonta bo’ a zisii rkami so pondo niyan, ago daa phakatoronn ami ron a rowar ko dianka a mattndo, go piakasambr ami so ndo’ a giimakazaozaog ko manga obarobar na miakatoron kami a phoon ko langit sa ig, na inipamakaig ami rkano a kna o ba niyo mipopondo (al Hijr 10-22). Sii sankai a manga āyat na piakitanodan o Allāh [s.w.t] ko manosiya so limo a kambasok ago so kiapakalbod o manga okit iyan.

Go pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Da dn a pd sa muslim a mamola sa pamomolan odi’ na mbasok sa ibabasok, na adn a makakan on a papanok, odi’ na manosiya inonta bo’ a mabaloy ron oto a sadaqah niyan.

Aya minitoro ankanan a hadīth na so balas na tatap dn taman sa katatatap o piamola a giikanggonaan, apia pn miatay so khirk on so miamola on, odi’ na minitogalin so kamimiliki ron ko salakaw ron. Pitharo o manga Ulama a; Sii ko kablang o sakasakaw o Allāh [s.w.t] na pmbalas sii ko oriyan o kapatay sa lagid o kapmbalas iyan ko kaoyagoyag sii ko nm soson; So sadaqah jāriyyah, so katao a giikanggonaan, So wata a sālih a gii makapamangni ko kikalimoon o Allāh [s.w.t] ko loks iyan, odi’ na so pamomolan, odi’ na inimbasok, ago so kapagipat ko manga tamana o ingd ko masa a giikapakithi-dwa ko manga kāfir.(ar Ribāt).

Miapanothol a so sakataw a mama na siagadan iyan so Abī ad Dardā’ a pphamola sa pamomolan, na pitharo iyan a phamolaan ka ini a mialoks ka dn? a diai magonga inonta bo ko mathay a masa. Na pitharo o Abū ad Dardā’ a: Da’ a aarapn akn a rowar ko balas iyan ko phakakan on a salakaw rakn. Go miakapoon ko isa ko manga Sahābah o Nabī [s.a.w] a pitharo iyan a; mian’g akn so Rasūlullāh [s.a.w] a gii niyan tharoon a: Sa taw a mamola sa kayo sa siapn iyan sa taman sa monga, na rk iyan sii ko langowan a giimakanggona ko onga niyan so sadaqah sii ko Allāh a Maporo ago Mala. Gianan i kinowa a dalil o sabaad ko manga Ulama, sa so kon so kambasok i makalalawan a sokatan, sa pitharo o sabaad a so kaphanday ago so galbk o lima na aya makallbi, so pman so sabagi na so kon so kandagang.

So sabaad ko manga Ulama na pitharo iran a makapmbidabida anan ko kambidabida o maoolawla, adn a darpa a aya somosoat on na so kambasok, na di somosoat ko isa a darpa ka aya somosoat on na kandagang odi’ na kaphanday sa lagid anan.

So Kambasok A Harām

Langowan a mangngtho a hiaram o Islām so kaparoliya on, odi’ na aya kaphagosara on na sii ko harām na so kapamolaa on na harām, opama ka makrūh, na makruh mambo so kapamolaa on.

Aya ibarat anan na so lagt, amay ka miaharam so kaparoliya on sa gianan i mapayag na so kapamolaa on na harām.

Di khabaloy a sndod ko Muslim a kapamolaa niyan ko shayi’ a harām ka kagia pphasaan iyan ko kna o ba Muslim, ka kagia so Muslim na di niyan phakalankapn so harām, sa lagid oto a di ron khapakay so kaayam iyan sa manga baboy ka kagia an iyan maphasa ko manga kāfir, miailay tano o andamanayai kiaharama o Islām ko kaphasaa ko anggor a halāl ko taw a katawan iyan a giimangmbaal sa pakabrg.

So Manga Kapandayan A Go So Manga Galbk

Inipangoyat o Islām so kambasok ago piakalbi niyan, ago mbalasan iyan so gii ron nggolawla, ogaid na inikagowad iyan ko manga pagtaw niyan oba iran bonayona so kapasang iran sii ko kambasok, sa lagid o kabobonayon o posd a ragat ko katitimoa niyan ko manga pirlas (montiya), sa sianka o Islām ko manga taw niyan oba iran sanai so kambasok sa sii siran bo’ mataman ko katotondoga iran ko manga ikog a sapi’, ka gianan na kakokorangi ko kakhaampli ko pagtaw a phakabinntay ron ko pakalklk. Da’ a sankaan a mataan a piakalankap o Rasūl [s.a.w] a mataan a gianan na khambowatan a marata ago bala a khisogat ko pagtaw a skaniyan so binar o masa sa tarotop a kabbnar, pitharo o Rasūl [s.a.w] a; Igira miphapasai kano sa kapagakal, ko kapkhana ko Ribā, ago kowaan iyo so manga ikog a sapi, na sanaan iyo so kambasok, sa ibagak iyo so kaphrang (jihād) na pakadapanasn kano o Allāh, sa di rkano dn mapokas sa taman sa di kano mndod ko agama niyo.

Sabap san na di dn dowadowa na khaadn so manga kapandayan a khioman ko kambasok, ago so manga galbk a salakaw ron a misabap on na khatarotop so manga anggawta o kaoyagoyag a mapia, ago so manga onayan o pagtaw a mabagr a maradika, ago so parinta a mabagr a kawasa, giankai a manga galbk ago manga kapandayan, na kna’ o ba gia bo’ a kiapakaya on o Islām ogaid na tiankd o manga Ulama a paralo kifāyah ko manga Muslim, aya maana niyan na patoray ko sagorompong a Islām a kapakandakla niyan sankai a manga galbk a phakaampl ko pangindaw niyan, ago makaphamayandg on, sa o adn a maadn a kakokorangan on sii sankai a manga galbk sa da’a ba on phakatindg na miadosa so pagtaw sa kalangolangon iran, balabaw ron so manga olowan a siran i kapapatorayan san ko kiphapantagn iran ko pagtaw.

Pitharo o Imām al Gazālī a; So pman so paliogat a kifāyah na skaniyan so langowan a katao a di mipndaraynon ko kapakatitindg o btad o doniya, ka lagid o kapamolong a di anan mipndaraynon ko katatatap o manga lawas, ago so kapagitong ka kagia di mipndaraynon ko giikandodolona ago so giikambagibagia ko manga tamok, ago so parail, ago so salakaw sankanan a dowa, giai so manga katao a o mada ko isa kaphagingd na miadosa so taw sankanan a ingd, sa o adn a makanggalbk on a sakataw na miakaampl, sa miada so patoray ko kalankapan, so pman so manga pakaasal o kapandayan na pd sa paralo kifāyah, ka lagid o kambasok, kapangawl, kandato, so kapamolong ka o mada’ anan ko ingd na khabinntay siran ko kabinasa, ka kagia so miakatoron ko sakit na initoron iyan so bolong iyan, na inipangndao niyan so kapagosara on, na di khapakay so kabinntaya ko ginawa ko kabinasaan sabap ko kinipanalipndaan on.

Sabnar a initoro o Qur’ān so kadaklan ko manga kapandayan sa inaloy niyan a mataan a skaniyan na pd sa limo, ka lagid o katharo iyan makapantag ko Dāūd a: Go piakalmk ami ron so potaw, sa kapangmbaal iyan sa manga rabn (Sabā10-11). Go pitharo iyan a; Go piangndao ami sa kapangmbaal sa rabn a potaw a rkiyo, ka an kano niyan malinding phoon ko gii niyo kapakithidawa, ino phanalamat kano? (al Anbiyā’ 80).

Go inaloy niyan so thotolan ko Nūh ago so kiambaal iyan sa mala a padaw, a phladlad ko ragat sa datar o palaw; Go pd sa tanda iyan so padaw a phladlad ko ragat a lagid o manga palaw (as Shūrā 32).

Inaloy niyan ko kadaklan ko manga Sūrah so kapangmbaal sa ithogs ko langowan a ropaan iyan ko kathogs sa manga sda, ago so manga binatang sa ragat, ago so manga binatang sa gilopa, ago so kapaninb sa manga montiya (pirlas) ko didalm a ragat.

Aya lawan san na piakitadman o Qur’ān so arga o potaw, a da’ a ba niyan miaonaan a kitab a agama odi’ na kitab a kadodoniyai oba niyan miaaloy ankanan a bali o potaw. Sii ko oriyan o kiaaloya o Allāh ko kiasogoa niyan ko manga Sogo iyan ko manga kaadn iyan ago so kinitoronn iyan ko kitab iyan sii kiran na pitharo iyan a: Go initoron ami so potaw a kadadalman sa g’s a mabagr ago manga gona a rk o manosiya (al Hadīd 25). Taman sa inibtho sankanan a Sūrah so Sūrah al Hadīd, sorat o potaw.

Langowan a galbk ago kapandayan a phakaogop ko katiokopi ko pangindaw o pagtaw sa phakanggay a gona na skaniyan na galbk a mapia, amay ka impidan o khirk on sa lagid o kinisogoon on o Islām.

Sabnar a iniporo o Islām so manga galbk a aya kaphagilaya on o manga taw na kailay a kapagitoito, ka so pphamagonong sa kambing na di pagilayin sa kailay a slasla odi’ na sakasakaw, ogaid na so Rasūl [s.a.w] na pitharo iyan a: Da dn a siogo o Allāh a Nabī inonta bo’ a miakapamagonong sa kambing. Sa pitharo iran a ska hay Rasūlullāh? Pitharo iyan a oway pphamagonong ako sa kambing sa sokay o manga taw sa Makkah. So Mohammad a Sogo o Allāh a kaposan o manga nabī na giimamagonong sa kambing a kna pn o ba niyan rk ka isosokay ron o manga taw sa Makkah, sa inipangndao niyan kiran a so bantogan na san ko manga taw a giinggalbk, kna’ o ba sii ko manga tabowakar ago so da’ a manga galbk iyan.

Sabnar a pianothol rkitano o Qur’ān so thotolan ko Mūsā gowani a makanggalbk ko loks a siokayan iyan sa walo ragon a kapnggalbk iyan on sa kapamagonong sa kambing na phakipangaroma niyan on so wata iyan a babay, sa miaadn skaniyan a mapia a gomagalbk ago mapia a sosokayan. Go pianothol o Ibn Abbās a; Mataan a so Dāūd na pangngmbaal sa rabn, na so Ādam na taribasok, na so Nūh na panday, na so Idrīs na pamamanai sa nditarn, na so Mūsā na kapamagonong sa kambing.

Kababayai o Muslim so galbk iyan, ka da’ a pd sa Nabī inonta bo a miakanggalbk sa galbk, sii ko hadīth na; Da dn a isa bo a makakan sa pangn’nkn a mapia a ba niyan kalawani so kakana niyan ko mianggalbk o lima niyan, mataan a so Nabī o Allāh a Dāūd na aya pkhn iyan na so miapasad o lima niyan.

So Manga Kapandayan Ago Manga Galbk A Giyarobat O Islām

Adn a manga galbk ago manga kapandayan a hiaram o Islām ko manga pagtaw niyan so kanggalbka on, sabap ko matatago on a kaphakabinasa ko kaphagingd, sii ko paratiaya niyan ago so paparangayan iyan, ago so maratabat iyan.

So Kindagangn O Babay Sa Ginawa Niyan (Al-bagā’– Prostitution)

Giankai a galbk na piakay o kadaklan ko manga ingd sa Sdpan (Aurupa), a khabaloy so gii sii nggalbk a and a sogoan on a phoon ko parinta a pipharo niyan on so kanggalbka niyan on. Sa hiaram o Islām ago sianka iyan sa da niyan pakaya ko mapia a taw ago so oripn a babay oba niyan zokatn a ginawa niyan.

Miaadn so sabaad ko manga jāhiliyyah a ipphaliogat iran so bois a ipmbgay oman gawii a pkhowaan iran ko oripn iran a babay, sa patoray ko babay so kapakakowa niyan sa pirak, sa apia antonaa a okit a kakhakowaa niyan on, sa aya kadaklan a okit a phagokitan ankanan a manga oripn na so gii ran kazina ka an siran makakowa sa pirak a khibgay ran ko dato iran, so sabaad sankai a manga mama na iphtgl iran ko babay so kipamirakn iyan sa ginawa niyan ka an pphakakowa sa pirak. Gowani a makaoma so Islām na inankat iyan ankai a karondanan ko manga pagtaw niyan, sa miakaoma so katharo o Allāh [s.w.t] a; Go di niyo pthgla so manga oripn iyo a manga babay ko gii ran kandarowaka, amay ka kabayaan iran so kapalihara a iran sa ginawa iran, ka an kano makakowa ko kamapiaan ko kaoyagoyag ko doniya (so tamok a pkhibayad kiran) (so kiapakaokit o āyat sa sarat a so kakhabaya iran ko kapaliharaa iran sa ginawa iran na knao ba anan sankot ko kinisaparn ko kindagangn o babay sa ginawa niyan, ka matatankd a so kazina na harām mapia pn antonaa i okit iyan, kabaya iyan sa di’, na palaya dn hiaram o Allāh ko babay a oripn ago so maradika – so Mindiorobasa).

Pianothol o Ibn Abbās a so Abdullāh Ibn Ubayyi a olowan o manga munāfiq, na miakaoma ko Rasūl [s.a.w] a pd iyan so oripn a tanto a mataid a babay a aya ngaran iyan na so Muâdah, sa pitharo iyan a; Hay Rasūlullāh [s.a.w] giai na oripn i polan, ino nka on di zogoon so kazina a makowa iran on so gona niyan, na pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Di!!.

Sabap san na inisapar o Rasūl [s.a.w] ankanan a galbk a marzik, apia antonaa i phakasonggod on, ka kagia an matatap so kaphagingd a Islām a soti phoon sankanan a manga rarata.

So Kazadoratan Ago So Kapandayan Ko Kaproyoda

Go lagid oto a di tharimaan o Islām so kanggalbk sa kazadoratan (dancing) a talandiang a pphakazokhayaw ko kabaya, go so langowan a galbk a mapphakanaw niyan so kagdam o manosiya, ka lagid o kapagidayda a tinggalawas (dianggal) ago so salakaw san apia pn bithowan o sabaad sa gianan kon na kapandayan a kambilangataw (art).

Mataan a so Islām na hiaram iyan so langowan a kapakathotom-pok a kaproyoda (sexuality) a di makaphopoonan sa kakharomai a halāl, sa hiaram iyan so langowan a katharo ago galbk a phakalka ko rowasan a khirongaw sankanan a galbk a marata a harām, gianan i pagns ko kinisaparn o Qur’ān ko kazina sii ko kiatharo a niyan sa; Di niyo phakaranii so kazina ka mataan a skaniyan na piakasisingay ago marata a okit (al Isrā’ 32) Da niyan sanai so kinisaparn iyan ko kazina na inisapar iyan pn so kapakaranii ron.

So Kaphanday Sa Manga Barahala Ago Manga Kros Ago So Lagid Iyan

Amay ka so Islām na inisapar iyan so kakowaa ko manga barahala, na mataan a inisapar iyan pn so kapangmbaali ron sa mala a di so kakowaa on.

Sabnar a pianothol i al Bukhārī a miakapoon ki Sa’id Bin Abil Hassan a pitharo iyan a; Miaadn ako sii ko Ibn Abbās na miakaoma on a mama na pitharo iyan a; Hay, Ibn Abbās, mataan a sakn na mama a aya sasanaan akn a kaoyagan na so pkhapasad o lima ko, sa sakn i pphangmbaal sankai a manga toladan. Na pitharo o Ibn Abbās a; Da’ a phanotholn ko rka a rowar ko mian’g akn ko Rasūlullāh [s.a.w] a gii niyan tharoon a; Sa taw a tomolad sa toladan (barahala) na mataan a so Allah na ziksaan iyan sa taman sa di niyan kamasokan sa niawa, a di niyan dn khamasokan sa niawa sa dayon sa dayon, na kiararangitan so mama, na pitharo o Ibn Abbās a; Amay ka di ka nggnk manolad sa barahala, na aya toladn ka na giankai a kayo, ago so langowan a shayi’ a da’ a niawa niyan.

So pman so manga toladan a photograpi na miaona dn so kiaosaya tano ron na aya marani na so kapapakay niyan odi na makrūh, asar ka di marankom ankanan a toladan so hiaram o Islām ka lagid o kapayaga ko awrat o babay, ago so toladan a pmamaslaan a sosotin ka datar o toladan o malāikat odi na Nabī ago so salakaw ron.

So Kapangmbaal Sa Pakabrg Ago So Sabaad A Phakabinasa Ko Pamiki-ran Ka Datar O Drug

Kiatokawan tano sa miaona a so Islām na hiaram iyan so langowan a kapangpd sii ko kapphakalankapa ko pakabrg, ko gii ron kapangmbaali, ago so gii ron kambagibagia, ago so kappharoliya on, sa sa dn sa nggalbk san na pimorkaan sa minggolalan ko katharo o Rasūl [s.a.w].

Go so manga Mukhaddirāt (narcotics) a pd sa hashīsh odi na opium, antaa ka shabu, ago so salakaw ron sa lagid anan o pakabrg sa kiaharam ko kaparoliya on ago so kambaali ron, ago so kapakalankapa on, sa lagid oto a sianka o Islām sii ko Muslim so kanggalbk iyan sii ko apia antonaa a kapandayan odi’ na galbk a harām.

So Kazokat A Kandagang

Inipanolon o Islām sii ko manga āyat o Qur’ān iyan ago sii ko Sunnah o Rasūl [s.a.w] iyan sa panolon a mabagr so kandagang, ago so kasiapa on, sa inipangoyat iyan so kaplayalayag sa sabap on, sa bithowan iyan ankanan a kandagang sa kaplolobaa ko limo (kalbihan) o Allāh, sa piakazompat iyan so kiaaloya niyan ko manga taw a giimlayalayag sa kandagang ago so manga mujāhidīn sii ko lalan ko Allāh [s.w.t], sa pitharo iyan a; So sabaad kiran na giimlayalayag ko lopa sa pphlolobaan iran so kalbihan (limo) o Allāh, (kandagang) na so sabaad kiran na giimakithidawa sa lalan ko Allāh ( jihād) ( al Muzzammil 20 ).

Go sii ko Qur’ān na ipphangalimo o Allāh [s.w.t] so manga taw ko kiapakalboda niyan kiran ko manga okit a kandagang sii sa sold ago sa liyo, sa giinggolalan ko kalodan a skaniyan i tatap a mala a okit ko giikathotogalin ko kandagang sii sa doniya, pitharo o Allāh [s.w.t] a; Go pkhailay nka so padaw sii ko ragat a phladlad on, ka pphlobaan iran so pd ko limo iyan, ago an kano makapanalamat (Fātir 12 ).

Sabnar a inipangalimo o Allāh [s.w.t] so manga taw sa Makkah, ko kialboda niyan kiran ko manga sabap a kiabaloy o ingd iran a pompongan a kandaganga sa polo a Arabia, pitharo o Allāh [s.w.t] a; Ba ami siran da pharowi sa pagaadatan a darpa a lomilintad (gia Makkah) a pthimoon on so onga o langowan a shayi’ a pagpr a phoon rkami (al Qasas 57). Sabap san na miatoman so pangni o Ibrāhīm ko kiatharo a niyan sa; Hay Kadnan ami mataan a piakabaling akn so pd ko pamiliya ko sa balintad a da’ a ba on babasoka, sii ko walay nka a sslaan, hay, Kadnan ami ka an iran mitindg so sambayang, na baloy ka sa manga poso o sabaad ko manga taw a magagawi sii kiran, ago rizki inka siran sa manga onga ka an siran makapanalamat ( Ibrāhīm 37 ).

Inipangalimo o Allāh so manga Quraysh gowani a lbodn iyan kiran so dowa a katmbng a kandagang sii ko oman ragon, katmbng sii sa Yaman ko masa a rndng (barat) ago so katmbng sa ingd a Shām ko masa a pangolaon, sa phlalakaw siran a somasarig siran sabap ko kasisiapa iran ko walay o Allāh [s.w.t] a gia Ka’bah, na panalamat siran sankai a limo sa kasimbaa iran ko Allāh [s.w.t] a Isaisa, a Tuhan ankanan a walay, ago khirk ko limo a pkhasawitan iran pitharo o Allāh [s.w.t] a; Sabap ko kialayam o Quraysh ko kialayam iran ko katmbng ko mosim a rndng ago so mosim a laon, na simbaa iran so Kadnan ankai a walay, a so miakakan kiran phoon sa kaor, ago piakasarig iyan siran phoon sa kalk (Quraysh).

Sabnar a libod o Islām ko manga Muslim so masa a giikandaganga ko ltlt o manga ingd iran ago so pagtaw iran sii ko blangan a doniya a maolad ko oman ragon, sii anan ko mosim a kazaragona a kaiislami sii sa doniya, a so masa a kapnayhadjji sii ko walay o Allāh a sasakawn, ko masa a pphakaoma siran a phlalag siran ago khikokoda sa manga onta a pphakaoma siran a phoon siran ko manga wawatan a ingd, ka an siran makamasa sa manga gona a rk iran, ago katatadman iran so Allāh (al Hajj 27-28 ).

Pd sankai a manga gona a da’ a sankaan on so kandagang, sabnar a pianothol i al Bukhārī a so manga Muslim na maaadn siran a pakarrgnn iran so kandagang ko masa a kapnayhadjji, sa ipkhawan iran oba anan makaboring ko kapagiikhlās iran, ago oba makadakt ko simba iran, na tomioron so Qur’ān sa pitharo iyan sa mapayag a; Da’ a dosa niyo ko kaphlobaa niyo ko kalbihan (limo) a phoon ko Kadnan iyo (al Baqarah 198). Giankoto a kalbihan a limo na giioto so kandagang.

Sabnar a biantog o Qur’ān so manga taw a tatap siran ko manga masjid sa gii siran manasbih ko kapitapita ago sii ko kagabigabi sa siran na; Manga mama a di siran khatmbang o kandagang ago so kaphasai sii ko katatadmi ko Allāh ago so kipthindgn ko sambayang ago so kabgay sa zakāt (an Nūr 37). So miamaratiaya ko pamikiran o Qur’ān na kna o ba so kadarkt sa masjid, ka mataan a siran na manga mama a pagagalbk ogaid na aya kibibida iran na kagia so manga galbk iran sii sa doniya na di kiran phakasndod ko paliogat kiran ko kapagagama. (sa anday kaoma o waqto o sambayang na ganatan iran so dagangan iran na somong siran ko masjid sa pantag sa kathonaya iran ko simba iran ko Allāh, gianan i mapipikir sankoto a āyah a aya kasasabota on o sabagi na aya mapia a galbk na so kadarkt ko masjid sa ingaran a simba sa talikhodan so kakhaoyagan, a gianan na sabot a dadag ago ribat - so Mindiorobasa).

Gianan so miaaloy sii ko Qur’ān ko makapantag ko kandagang.

Sii pman ko Sunnah na sabnar a inisogo o Rasūl [s.a.w] so kandagang pitharo iyan a; So Padagang a patiis a kasasarigan na pd o manga shahīd sa alongan a Qiyāmah Pianothol i Ibn Mājah. So padagang a patiis a kasasarigan na pd o manga Nabī ago so khipangingim-bnar ago so manga shahīd (pianothol i al Hākim ago si at Tirmidī).

Di tano mammsa ko kiabaloya o Nabī [s.a.w] ko padagang a patiis sa datar o pankatan o Mujāhid, ka sabnar a miatankd rktano o tpng ko kaoyagoyag a mataan a knao ba so jihād na ba sii bo’ ko kalamalama o kathidawa ogaid na sii pn ko kalamalama o kakhaoyagan.

Mataan a inibgay a kapasadan a bagian o manga padagang ankai a pankatan a maporo sii ko Allāh, ago giankai a balas a daa taman iyan sii sa alongan a maori, ka kagia so kandagang na pphakagawi sa n’nga’, ago so kapakakowa sa laba sii ko apia antonaa a okit, so pirak na giimbawata sa pirak, na so laba na pphakagawi sa kapakakowa sa mala a laba, na sa taw a tomindg ko tamana a kaphatiis ago kasasarigi, na skaniyan na mujāhid a miakataban ko kinithidawaan iyan ko baya a ginawa niyan, na miapatot on so pankatan o manga Mujāhidīn.

Go pd ko btad o kandagang so kapkhasogoa niyan ko padagang ko giikapagitong sa manga itongan ago so giikapagisipa ko kapital o tamok ago so laba, taman sa miatoon tano ko masa o Rasūl [s.a.w] a pphakaoma so isa ka sagorompong a manga padagang ko masa dn a giikapangotba o Rasūl [s.a.w] na so kiatokawi ron o manga taw na miatmbang siran on sa gianatan iran so Rasūl [s.a.w] na tomioron so katharo o Allāh [s.w.t] a gii niyan siran panginsoyaan; Go igira miakailay siran sa dagangan odi na katmbangan na sagombaan iran sa awaan ka iran a tomitndg (ko gii kapangotba). Tharo anka a so nganin a matatago ko Allāh na tomo a di so katmbangan ago so dagangan ka so Allāh i Mapia ko pphamgay sa rizqi (al Jumu’ah 11).

Na sa taw a khagaga niyan so katatap iyan sankai a kandagang a mabagr i thkhs, a matataragombalay so poso iyan ko kalk ko Allāh [s.w.t], ago mababasa so dila iyan ko tadntadm ko Allāh [s.w.t], na patot a kabaloy niyan a pd o siran oto a inipangalimo siran o Allāh [s.w.t] a pd ko manga Nabī ago so khipangingimbnar (siddīqūn) ago so manga Shahīd.

Phakaampl rktano so galbk o Rasūl [s.a.w] ko btad o kandagang, a skaniyan na siniyap iyan so katamapar a kaniniawai sa piakatindg iyan so masjid iyan sii sa Madīnah, sa kalk ko Allāh [s.w.t], ka an mabaloy a ompongan ko kasimbaa ko Allāh [s.w.t], ago so katao, ago darpa a pantag sa kapanolon ko Islām, ago onayan o parinta. Sa siniyap iyan pn so katampar a kakhaoyagan sa piakatindg iyan so padian a Islām a da a saninsaning iyan a daa ba on kapaar o manga yahūdī, sa datar o kiaadn o padian o Banī Qaynūqā’ (a yahūdī) sa miaona, sa inator o Nabī [s.a.w] so btad ankanan a padian, sa da’ a ba on kaplilimpang, ago kapangorang sa timbangan, ago kapamondo sa dagangan, ago so salakaw san.

Sii ko thotolan ko manga Sahābah o Rasūl na khatoon tano kiran so manga papasang a manga padagang ago so manga panday, ago so manga taribasok, ago so langowan a pizoson a manga galbk a halāl.

So manga Ansār na miaadn siran a manga taw a mapasang i kambasok kapamola sa korma, na so manga muhājir na manga taw a manga padagang sii ko manga padian.

Katatan si Abdur Rahmān Bin Awf a muhājir a inidolon on o pagariya iyan sii ko Allāh a so Sa’d Bin Ar Rubayyi a Ansārī (taw sa Madīnah) so kabagia niyan on ko tamok iyan, ago pakaphamiliin iyan ko manga karoma niyan sa thalakn iyan on, na aya pitharo iyan ki Sa’d na; Pakambarakatn rka o Allāh so tamok ka ago so pamiliya nka, da’ a ba akn san kabaya, ino adn a padian sii a giikandagangan? Na pitharo i Sa’d a Oway, so padian o Banū Qaynūqā’ (a yahūdī) na somiyong on so Abdur Rahmān sa mindagang on, taman sa miabaloy a isa ko manga kawasa ko manga Muslim. Sa miawafat na miakabagak sa mala a tamok.

Katatan so Abū Bakr a miatatap a giindagang, taman sa sii ko gawii a kiaidini ron o manga Muslim a Khalīfah na khabayaan iyan a kasong iyan sa padian ka kagia giindagang.

Katatan so Umar Bin al Khattāb, a gii niyan tharoon sa ginawa niyan a; Miatmbang ako o kandagang ko kapamakin’ga ko hadīth o Rasūlullāh [s.a.w], sa datar anan so Usman Bin Affan, ago so salakaw kiran.

So Kandagang A Harām

So Islām na da’ a hiaram iyan ko kandagang a rowar ko miakarankom on sa kaplalalim, odi’ na kapangakal, kaplilimpang, odi’ na so kindagangn ko inisapar o Islām.

So kindagangn ko manga pakabrg, manga drug, manga baboy odi’ na manga barahala, odi’ na so saginda san a so hiaram o Islām so kaparoliya on odi’ na so kanggonai ron na dagangan anan a harām a di ikhasoat o Islām, na langowan a sokatan a miakaoma sa miakanggolalan on na harām a marzik. Sa so langowan a sapo’ a aya initho iyan na harām na aya mapia on na so katotong iyan ko apoy o Naraka jahannam. Di phakarn ko giisii ndagang so kababaloy niyan a phapatiis odi’ na kasasarigan, ka kagia aya onayan o dagangan iyan na marata a pnggarobatn o Islām a di niyan thankdn.

So pman so aya dagangan iyan na bolawan ago sotra na da’ a marata on ka kagia halāl anan ko manga babay inonta bo’ o ba niyan dagangn sa di pagosarn inonta bo’ o sii ko manga mama, ka harām.

Amay ka so kandagang na si ko shayi’ a khapakay na mialamba ko padagang so manga btad a patoray ron so kapananggilai niyan on, ka an di khaoyag sa alongan a maori a pd ko lompokan o manga salimbot a so manga salimbot na sii siran ko Naraka.

Miakaisa a lominiyo so Rasūl [s.a.w] ko sambayang na miailay niyan so manga taw a gii siran phapasai na pitharo iyan a; Hay manga padagang, na piamakin’g iran so Rasūl sa iniporo iran so manga lig iran ago so kailay ran sii rkaniyan, na pitharo iyan a; Mataan a so manga padagang na khaoyag siran sa alongan a Qiyāmah a manga fājir (baradosa a bokhag) inonta bo’ so taw a inikalk iyan so Allāh na miphiapia na miphatiis.

Go miakapoon ki Wāthilah Bin al Asqa’ a pitharo iyan a; Miaadn so Rasūl [s.a.w] a phliyo rkami, sa maaadn kami a manga padagang, a gii niyan tharoon a; Hay, manga padagang pananggilai niyo so kapamokhag (pianothol i at Tabarānī).

Pananggilai o padagang so kapamokhag, ka mataan a mrat anan (sakit) o manga padagang, ka so kapamokhag na phakatoro sa kapakaliyo ko tamana, na so kapakaliyo ko tamana na phakatoro ko Naraka, sa pananggilai niyan so kadakl a kazapa apia pn bnar, na aypandapat ka amay ka kapamokhag a sapa, ka mataan a so Rasūl [s.a.w] na pitharo iyan a; Tlo a di siran pagilayin o Allāh ko alongan a Qiyāmah ago di niyan siran zotin a bagian iran so siksa a masakit, isa kiran so gii niyan gaston ko dagangan iyan so kazapa sa kabokhag (pianothol i Muslim).

Go miakapoon ko Abī Sa’id a pitharo iyan a; Inisagad o Arab so satiman a onta na pitharo akn a; Ba nka pphasaa sa tlo a dirham? Na pitharo iyan a Di, Ibt ko Allāh, oriyan iyan na piphasa niyan bo’, na inaloy akn oto ko Rasūl, na pitharo iyan a; Piphasa niyan so akirat iyan ko doniya iyan , (pianothol i Ibn Hibbān).

Pananggilai o padagang so kaplilimpang, so kapangorang ko timbangan, odi’ na so asada: So siksa a wayl, na bagian o giimangorang sa timbangan odi na asada. Pananggilai o padagang so kapamondo sa dagangan ka an makala i arga (ihtikār-hoarding) ka an di khaangiasi o Allāh ago so Sogo iyan.

Pananggilai niyan so kapriba, ka mataan a so kapriba na phakaantiyor, sii ko hadīth na; So satiman a Dirham a miokit sa Ribā a kn o mama a katawan iyan na mitataralo anan a di so tlopolo ago nm makazina.

So Kanggalbk Sa Kapagimpliyado

Rk o Muslim so kazokata niyan ko pagpr iyan sa nggolalan sa kanggalbk sa kapagimpliado, mlagid sii ko parinta antaa ka sii ko sagorompong a mattndo, antaa ka sii ko isa a taw a mattndo, amay ka skaniyan na khagaga niyan so katanggonga ko galbk, ago so katonaya niyan ko manga paliogat on. Sa di khapakay ko Muslim oba niyan pangniya so galbk a di ron kapapatotan, balabaw ron amay ka giankanan a galbk na pd ko galbk ko parinta odi’ na kapangokom.

Miakapoon a thotol ko Abī Darr, a pitharo akn a tig iyan a; hay Rasūlullāh [s.a.w] inowako nka di pagosara ko kadato? Na pitharo iyan a; Inibtad iyan a lima niyan sa waga ko na oriyan iyan na pitharo iyan a; Hay, Abī Darr, mataan a malmk ka, ago mataan a skaniyan a kadato na sarig, ago mataan a skaniyan sa alongan a Qiyāmah na pagrg ago kazndit, inonta bo so taw a kinowa niyan sabap ko kabnar iyan ago miatonay niyan so mipapaliogat on sii sankanan a kadato. (pianothol i Muslim). Go pitharopn o Rasūl [s.a.w] a: So manga Kali na tlo, isa a sii ron ko Sorga, na dowa a sii ron ko Naraka, so sii ron ko Sorga na so mama a katawan iyan so bnar na inikokom iyan. Go so mama a katawan iyan so bnar na mizoramig na sii skaniyan ko Naraka, go so mama a miangokom sa kadaa plng sii ko manga taw na skaniyan na sii ko Naraka.

Aya mapia ko Muslim na di niyan panontotn ankanan a manga kadato a manga ala, apia pn phakaampl on, ka kagia mataan a sa taw a kowaan iyan so kadato a katuhanan na balowin skaniyan o kadato a oripn, na sa taw a ibantak iyan so langowa antap iyan ko rinayagan ko doniya na kawiswisan ko limo a phoon ko langit.

Go miakapoon a thotol ko Abdur Rahmān Bin Sumurah a pitharo iyan a; Pitharo rakn o Rasūlullāh [s.a.w] a; hay, Abdur Rahman! Di nka phangniya so kadato, ka mataan a ska na amay ka ibgay rka skaniyan a kadato sa da nka pamangniya na khatabangan ka on, na amay ka ibgay rka sa miapamangni nka na isompl rka sa di ka on khatabangan, na di nka mabaog.

Miakapoon a thotol ko Anas, a mataan a so Rasūlullāh [s.a.w] na pitharo iyan a; Sa taw a pamangni niyan so kapangokom (Qadā’) sa makanggolalan ko salakaw ron na khisanggolay ron sa khisompl on (na di niyan khagaga so katonaya on, na sa taw a mitgl on ankanan a kapangokom na pakatoronn on o Allāh so malāikat a pthabang on.

Sii anan ko masa a katawan iyan a adn a kapapatotan on a salakaw ron, amay pman ka da, a khasabapan sa kakhailang o manga kamapiaan, ago so mambbtad na khapakay ron so kathandingana niyan sankanan a kadato odi’ na kapangokom, sabap sa mimbaloy ron a fardu âyin (paliogat ko ginawa niyan) ko masa a da’ a khapakayan on a rowar rkaniyan, go sabnar a pianothol rktano o Qur’ān so thotolan ko Yūsuf a riahmatan o Allāh [s.w.t] ago inikalimo iyan ko kiatharoa niyan ko dato sa Misir a; Baloy ako nka a sasanaan ko manga pondowa (pthagoan ko manga pagpr) ka mataan a sakn na na masiapn a matao (Yūsuf 55).

So Manga Galbk A Harām

So miaaloy tano ko kakhapakay o kanggalbk ko kapagimpliado na misasankot sa di mabaloy ko kanggalbka on so kabinasa ko manga Muslim, go di ron khapakay so kanggalbk ko manga kapandayan odi’ na pphangmbaalan sa manga gomaan a ipnggarobat ko manga Muslim, odi’ na sii ko apia antonaa a lompokan a pnggarobat ko manga Muslim ago so Islām.

Go lagid anan so taw a giinggalbk ko galbk a phakatabang ko kapanalimbot, odi’ na harām, sa gianan na galabk a harām, ka lagid o taw a giinggalbk ko galbk a kapriba, odi’ na dagangan a pakabrg, go so salakaw ron.

Sa di dn khalpas ankai ko dosa apia pn kna o ba siran giinggalbk ko harām sa bontal a mamamantk, ka sabnar a miaosay tano sa onaan a pd sa onayan o Islām, a so kapakatabang ko dosa na dosa, misabap san na pimorkaan o Rasūlullāh [s.a.w] so pzorat ko kapriba, go so gii ron zaksi, sa lagid o kiapmorkai niyan ko pkhan on, go pimorkaan iyan so phtmk ko pakabrg ago so pphamakainom on sa datar o kiapmorkai niyan ko phaginom on.

Onayan A Langkap Ko Bandingan Ko Kazokat

Aya onayan a lankap sii ko kazokat, na mataan a so Islām na di niyan phakayin ko manga pagtaw niyan o ba iran zokata so tamok sa sa dn sa kabaya iran ago sii ko apia antonaa a okit a khabayaan iran, ogaid na piakambida iyan kiran so lalan a khapakay ago so lalan a di khapakay ko giikazokata ko kaoyagan, sabap ko kamapiaan a lankap, giankanan a kiapakambida na makatitindg ko onayan a lankap a so langowan a okit ko kasokata ko tamok a so di khaparoli so kamapiaan on o pizakatawan inonta bo’ o malapis on so salakaw ron, na di khapakay, na so pman so manga okit a gii ron makandawaga sa kamapiaan so pizakatawan ko ltlt iran sa giimakanggolalan sa kasosoat ago kapaginontolan na khapakay.

Giankanan a onayan na piayag o Qur’ān ko katharo iyan a; Hay so siran oto a miamaratiaya di niyo pkhana so manga tamok iyo ko ltlt iyo sa nggolalan sa batal (marata) inonta bo’ o mabaloy a dagangan sa minggolalan sa piagayonan iyo, ago di niyo mbonoa so manga ginawa niyo ka so Allāh na mala rkano i limo, na sa taw a nggolawla san sa kapamaba ago kapanalimbot na di dn dowadowa na pagiawn ami sa apoy, (an Nisā’ 29-30). Sabnar a inisarat ankai a āyat so kakhapakay o kandagang so dowa a maoolawla:

  1. Mabaloy angkai a kandagang a makaokit sa kapagayon o dowa makambabala.
  2. Di mabaloy so kamapiyaan o sabala a makatindg ko kiyalapis o sabala a ika dowa.

Aya sabap anan na miaaloy ko āyat so katharo a; Di niyo mbonoa so manga ginawa niyo, sa inosay anan o manga Ulama sii ko dowa a maana a palaya dn makadadait sankanan a btad, aya maana niyan a paganay na di mbonoa o sabaad so sabagi, so maana a ika dowa na di niyo mbonoa so manga ginawa niyo sa so dn so manga lima niyo, na aya khatonay ankanan a āyat na; langowan a taw a phakabinasa ko salakaw ron sabap ko kamapiaan iyan a kaatawi na lagid o ba skaniyan na pphakatogaan iyan so rogo ankanan a salakaw ron, sa di niyan khalkaan so lalan ko kabinasa inonta bo’ sii ko ginawa niyan sii ko kapaninggaposan o btad, so kapamankhaw,kapanoborno, kandarmt, kapangakal, kaplilimpang, kapriba, go so salakaw ron a pd sa okit a kazokat na khaadn on ankanan a dowa sabap ko di niyan kapapakay, apia pn matoon ko sabaad on so sarat a kiapagayon (kiasoat) ogaid na da makang-golalan so katharo o Allāh [s.w.t] a, Di niyo pmbonoa so manga ginawa niyo.


HOME |  BACK |  NEXT

© COPYRIGHT 2008 - ALKHUTBAH.COM - SO MANGA KHUTBAH SA MIMBAR - OFFICIAL WEBSITE
PERMISSION GRANTED FOR FREE AND UNRESTRICTED REPRODUCTION IF REPRODUCED
IN ENTIRETY WITHOUT OMISSIONS, ADDITIONS OR ALTERATIONS.