الْحَـلاَلُ وَالْحَـرَامُ فِي الإِسْـلاَمِ

SO HALÂL AGO SO HARÂM SII KO ISLÂM

KI: DR. YUSUF AL- QARADHAWI
Pindiyorobasaan i
ALIM, HASSANOR BIN MAKA ALAPA

Pinto a Ika Pat

( CHAPTER IV )

So Halāl Go So Harām Ko Kaoyagoyag A Langkap O Muslim

Sii Ko Manga Paratiyaya Go Manga Dadabiatan

So paratiaya a mapia na gianan i onayan o kaphagingd a Islām, na so tawhīd, kapakaisaisaa ko Allāh [s.w.t] na aya pamotosan ankai a paratiaya (Âqīdah) ago aya niawa o Islām langon, na so kasiapa sankai a paratiaya go giankai a tawhīd a lombos na skaniyan i paganay a giinggalbkn o Islām sii ko kitab iyan go so manga ndao niyan. Na so kagarobata ko manga paratiaya a jāhiliyyah a piakalankap o manga pasisimba sa barahala, na btad a patoray so kaponasa on ko kaphagingd a Islām.

So Kaslaa Ko Manga Sosonan O Allāh Sangkai A Doniya
So Kagarobata Ko Manga Antaan A Pamikiran Go So Manga Kabokhagan:
So Kabnara Ko Pangangantok Na Kakakapiri
So Kaprimar Sa Nggolalan Sa Azlām
So Kapangata-o (Sihr)
So Kambaklao (Kapagadimat)
So Kapnaas A Go So Kaphananaonn
So Kagarobata Ko Dadabiatan A Jāhiliyyah
Daa Kapmaratabat Ko Islām (Al Asabiyyah)
Da’ A Bali O Kambangnsa A Go So Manga Bontal
So Kakoriska Ko Miyatay

So Kaslaa Ko Manga Sosonan O Allāh Sangkai A Doniya

Aya pagampaganay a paratiaya a pamolaan o Islām ko ginawa o manga pagtaw niyan, na giankai a doniya a mala a pphagintaw so manosiya sankai a liawaw niyan go sii sankai a atag a langit iyan, na di mlalakaw sa ba di matotoro, go di mapnggonanao o isa ko manga kaadn, ka kagia so kabaya iran a manosiya na giimakambi-dabida: pitharo o Allāh [s.w.t] a: Opama o inonotan o Bnar so manga baya a ginawa iran na disomala a mabinasa so manga langit go so lopa go so madadalm on (al Mu’minūn 71).

Ogaid na giankai a doniya na mikakampt ko manga bitikan a mattndo go lalan a tatap, a di khasambian go di khabaroba, sa lagid o kiapakalankapa on o Qur’ān a: Da dn a khatoon ka ko sosonan o Allāh a kabankiring (kaalin) (Fātir 43).

Miapaganad o manga Muslim phoon ko kitab o Kadnan iran go so Sunnah o Nabī ran, a kasawai ran sankai a manga sosonan sii sa doniya, sa plobaan iran so manga sabap ko kasasabapan on, a so initompok on o Allāh [s.w.t].

So Kagarobata Ko Manga Antaan A Pamikiran Go So Manga Kabokhagan

Sabnar a miakaoma so Rasūlullāh [s.a.w] na miaoma niyan ko kaphagingd so sagorompong a pd sa manga bokhag a aya ingaran iran na manga kuhhān odi na arrāfīn a siran oto na kklimn iran a katawi ran ko migagayib a miaipos go so phakatalingoma, sa giinggolalan ko kapndarpai kiran a jinn odi na salakaw san a so manga shaytān. Piakalankap o Rasūlullāh [s.a.w] so kagarobata sankai a manga kabokhagan a di makapagoonayan sa toroan go katao.

Sa biatiya iyan kiran so iniwahi ron o Allāh [s.w.t] a: Tharo anka a da’ a matao a matatago ko manga langit go so doniya ko migagayib a rowar ko Allāh (an Naml 65). Da’ a Malāikat, da’ a jinn, da’ a manosiya a ba iran katawi so migagayib.

Go piakalankap o Rasūl [s.a.w] sabap ko sogoan o Kadnan iyan a: Opama ka katawi ko so migagayib na pakandakln akn so mapia, go di ako masogat a marata, da’ ako a rowar sa phamarinta go phamanothol ko manga taw a khipaparatiaya (al A’rāf 188).

Pianothol o Allāh [s.w.t] makapantag ko manga Jinn o Nabī Sulymān a: Opama ka katawi ran so migagayib na di siran matatap ko siksa a phakadapanas (Saba’ 14). Gioto so gii ran kanggalbk a so Sulaymān na babantayan iyan siran a tomitindg na miakaoma on so kapatay na middkn iyan so tonkat iyan na miatatap a makatitindg na aya katao ron o manga Jinn na oyagoyag a phagilayin iyan siran, na miakaoma so maito a tanangaw na ritb iyan so kayo a tonkat iyan na kagia mapotol na minitaps so Sulaymān a bankay, na gioto pn ka katokawan o manga Jinn a miathay dn a miawafat, na di ran katawan, karina nan sa so Jinn na di niyan katawan so migagayib (so Mindiorobasa).

Sa taw a tharoon iyan a katawan iyan so migagayib a thitho, na skaniyan na bokhag sii ko Allāh [s.w.t] go sii ko manga taw, adn a miakaoma a sagorompong ko Rasūlullāh [s.a.w] na aya katao iran ko Rasūl na ba pd ko gii mangantok sa gayib, na initapok iran sa lima iran a shayi’ na piakiantok iran ko Rasūlullāh [s.a.w] na aya pitharo iyan na: Kna o ba ako pangangantok a pndarpaan a shaytān (kāhin) ka mataan a so pangangantok na sii ko Naraka.

So Kabnara Ko Pangangantok Na Kakakapiri

Da tamana o Islām so kiagarobata niyan sii ko manga taw a kāhin, gianan so manga taw a gii ran tharoon a adn a pzook kiran a isa ka adat, ogaid na piakapd iyan ko dosa iran so taw a pzong kiran sa phagizaan iyan siran na pmbnarn iyan, so manga antaan iran a pamikiran.

Pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Sa taw a somong ko pangangantok (pangingilay sa koris / paririmar) sa adn a iiza iyan on na bnarn iyan (paratiayaan iyan) so pitharo ankanan a taw, na di dn tharimaan so sambayang iyan sa pat polo gawii.

Go pitharo iyan a: Sa taw a somong ko kāhin (pndarpaan) sa bnarn iyan so pitharo iyan na sabnar a siangka iyan so initoron ko Mohammad. Sabap sa so initoron ko Mohammad na so migagayib na sii bo anan ko Allāh [s.w.t] na so Mohammad na di niyan katawan so migagayib go so salakaw ron, Tharo anka a di akn rkano ptharoon a zisii rakn so pagns o Allāh, go di ko katawan so migagayib, go di ko rkano ptharoon i ba ako malāikat, ka da’ a pagonotan ko a rowar ko iphagwahi rakn (al An’âm 50).

Amay ka kiatokawan o Muslim ankanan na phoon ko Qur’ān iyan sa mapayag, oriyan iyan na binar iyan a so sabaad ko manga kaadn na pkhasawaan iran so rnding o okoran, go katawan iran so igagadong ko rarb o gayib a pd sa pagns, na sabnar a miakapir siran ko initoron o Allāh [s.w.t] ko Sogo iyan.

So Kaprimar Sa Nggolalan Sa Azlām

Hiaram o Islām so kaprimar a nggolalan sa azlām, aya azlām, na skaniyan so gasa’ a pana a maaadn ko manga Arab ko masa a jāhiliyyah a isosorat sankanan a manga gasa’ so, Siogo ako o tuhan akn, sii ko ika dowa a gasa’ na: Siaparan ako o tuhan akn, sii ko ika tlo a gasa’ na da’ a misosorat on, na amay ka phlayalayag odi’ na phangaroma siran odi’ na so salakaw ron a btad, na somong siran ko walay o barahala a ndodon so azlām, na mrimar siran sa panonggosn iran ankoto a manga gasa’, sa o aya matonggos iyan na so paganay a gasa’ a kasosoratan sa sogoan na inggolalan iran so bantak iran, na o aya matonggos iran na so gasa’ a kasosoratan sa somiapar, na itaplk iran so bantak iran, na o aya matonggos iran na so gasa’ a daa sorat iyan na kasowin iran so kapanonggos pharoman sa taman sa aya matongggos iran na so kasosoratan.

Sa aya makasasaginda san na so langowan a kaprimar apia antonaa i phizosonan iyan, ka palaya dn anan miaharam ko Islām.

Pitharo o Allāh [s.w.t] ko oriyan o kiaaloya niyan ko miaharam ko manga pangn’nkn a: Go so kaprimar iran sa nggolalan sa azlām, na gianan rkano na fisq (khiliyo ko agama) (al Mā’idah 3). Go pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Di dn khaparoli o taw a giimangantok, giimrimar so pankatan a maporo, odi na makabaling ko kiaplayalayag iyan a kananaasan.

So Kapangata-o (Sihr)

Hiaram o Islām so kapangatao, sa pitharo o Qur’ān ko manga taw a pphaganad sa kapangatao a: Go pphaganadn iran so phakabinasa kiran a di kiran phakanggay ago na (al Baqarah 102).

Sabnar a iniitong o Nabī a so kapangatao na pd ko manga ala a dosa, a phakaantiyor, a khabinasa niyan so pagtaw go so pizakatawan pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Pananggilai niyo so pito a phakaantiyor, pitharo iran a antonaa siran Hay Rasūlullāh [s.a.w] ? pitharo iyan a so, Kipanakoton ko Allāh, so kapangatao, so kabonoa ko ginawa a hiaram o Allāh [s.w.t] so kabonoa on inonta o nggolalan ko kabnar, so kakan sa ribā, so kakana ko tamok o wata a ilo, so kapalagoy ko gawii a giikapakithidawa ko ridoay sa lalan ko Allāh, go so katokasi ko manga babay a manga pindiara a mapaparatiaya.

Sabnar a iniitong o sabaad ko manga Ulama ko Islām a so kapangatao na kakakafiri, go phakatonay ko kakhafir, sa aya kpit o sabaad kiran na wājib so kabonoa ko pangangatao, ka an masoti so kaphagingd ko karata iyan.

Go piangndao tano o Qur’ān ko kalindong phoon ko karata o manga pangangatao, pitharo iyan a: Go phoon ko karataan o pangingiyop sa manga palot Gianan so manga pangangatao, so kapangiyop sa palot na gianan i manga okit o manga pangangatao sii ko Hadīth na: Sa taw a mangiiop sa palot na sabnar a miakapangatao, na sa taw a mangatao na sabnar a miakapanakoto.

Lagid oto a hiaram o Islām ko Muslim so kasong ko manga taw a pangingilay sa koris, sa pantag sa kapagizai kiran ko manga gayib, na hiaram iyan pn so kapanarig ko manga pangangatao sa pantag sa kapamolong ko pkhasakit, odi’ na so kabolongi ko awid a akal iyan a mirrgn on, ka gianan so inangiasan o Rasūlullāh [s.a.w] sa pitharo iyan a: Di rkami pd so taw a mnaas (phananaonn) go so pnaasan, go so mangantok go so miakiantok, go so mangatao, go so makipangatao.

Go pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Di phakasold ko Sorga so talainom sa pakabrg, go so mapaparatiaya ko kapangatao, go so initolak iyan so madazg iyan.

So kiaharama sankai a kapangatao na lankap ko langowan a mapaparatiaya sankanan a kapangatao odi na pphakaoyat on.

Go pzobra so kahaharam iyan amay ka so kapangatao na pagosarn ko manga antap a harām, ka datar o kapakamblaga ko kharomai, go so kapaminasa sa lawas go so salakaw ron.

So Kambaklao (Kapagadimat)

Pd sankanan a pinto so kambaklaw sa adimat, sa aya kapipikira on na phakapia sa sakit, odi’ na phakalinding on, matatatap dn imanto so manga taw a pmbitinn iran ko pinto iran so bakia a koda, ka aya katao iran on na phakalinding on ko marata, odi’ na giimanorat sa lakam go manga adimat ka aya paratiaya iran na phakalinding kiran ko manga Jinn go so manga Ifrīt, go so manga pangalintao.

So kapamolong na adn a manga okit iyan a katotokawan a piakay o Islām, kna’ o ba so kapagonoti ko langowan o manga bokhag.

Pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Mbobolonga kano ka mataan a so miadn ko sakit na inadn iyan so bolong iyan.

So pman so kapanambd sa adimat, odi’ na kapamotar na gianan na kadadag a khasopak iyan so sosonan o Allāh, go maphakada iyan so kapakaisaisaa on.

Miakapoon a thotol ko Uqbah Bin Amir a miakaoma a sapolo a mama ko Rasūlullāh [s.a.w] na iniphasada iyan so siaw kiran kataw, na inawaan iyan so ika sapolo, na pitharo iran a: Ino anan? na pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Magaadimat a mama nan.

Na piotol o mama so adimat iyan na iniphasada o Rasūl, oriyan iyan na pitharo iyan a: Sa taw a magadimat na miakapanakoto.

Sii ko Hadīith a salakaw na pitharo iyan a: Sa taw a mbaklaw sa adimat a (tamīmah) na di tarotopan o Allāh, na sa taw a magadimat sa (wadaāh) na di pakasarign o Allāh. (so tamimah ago so wadaah na manga ngaran a adimat a inosar o manga arab).

Miakapoon ko Imrān Bin Husayn, a mataan a so Rasūlullāh [s.a.w] na miailay niyan a mama a mbabaklaw, na pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Antona ini? na pitharo iyan a: Pd sa (wāhinah) adimat, na pitharo o Rasūl a: Da’ a khibgay niyan rka a rowar sa kalobay, lbadn ka ka mataan a o miatay ka a matatago rka nan na di ka dn makadaag sa dayon sa dayon. So wāhinah na aya maana niyan na malobay.

So Kapnaas A Go So Kaphananaonn

So kapnaas go so kaphananaonn ko sabaad a manga shayi’ ko manga darpa manga masa, manga taw, go so salakaw san a pd sa manga antaan a pamikiran, na lomiankap sii ko kadaklan ko manga taw, sii sa miaona na pitharo o manga pagtaw o Nabī a Sālih a: Phinaas ami ska go so manga pd ka (an Naml 47).

So Fir’aun go so manga pagtaw niyan na igira miasogat siran a marata na pnaasn iran so Mūsā go so manga pd iyan (al A’rāf 131). Aya kadaklan ko manga kāfir na igira minitana kiran so tioba o Allāh, sabap ko kiasankaa iran ko manga sogo’ kiran na tharoon iran a: Mataan a phinaas ami skano (Yāsīn 18 ).

Na aya smabag o manga sogo’ na: So naas iyo na zisii rkano (Yāsīn 19) Aya maana niyan na so naas iyo na matatago rkano, a skaniyan so kiasanka iyo go so kiakhafir iyo, tanto anan a ndadakl ko manga Arab ko jāhiliyyah, ankanan a kapnaas na so kiapakaoma o Islām na biatal iyan. (sii ko manga Mranaw na igira mioni so tagtk, odi na mioni so bngit (boniga) na gii ran pmaanaan sa marata, lagid anan pn so kaphagoni o makato’, go so kapphakambaan ko masa a kapkhan, na palaya dn marata a kapipikira on o sabaad a manga Mranaw, a gianan na pd ko isasapar o Islām a di khapakay, sii manbo ko manga arab a jāhiliyyah na igira kon a biono’ so isa a taw na go di masaop na phaniaropa so niawa niyan sa bngit a pnggoraok ko kalopaan sa gii niyan tharoon a: Pakainoma ko niyo, na amay kon ka masaop so miabono’ na lomintad ankoto a niawa niyan a maniniaropaan sa bngit (boniga) – So Mindiorobasa ).

Iniitong o Nabī [s.a.w] a so kapnaas na pd ko kahānah (kapangantok) go so kapangatao, sa isaisa siran i lalan, pitharo iyan a: Di rkami pd so taw a mnaas, odi na pnaasan, pangantokan, odi na mangatao, antaa ka makipangatao.

Go pitharo iyan a: So iyāfah, go so tiyarah, go so tarq, na pd ko jibt. Aya ptharoon a iyāfah, na so kaprimar ko pthad sa kapnggorisa on, a pd anan sa kapangantok, so pman so tiyarah, na so kabokai ko papanok sa pakalayogn, na o tnkayos sa kawanan na adn a maana niyan, na osii sangor sa diwang na adn manbo a maana niyan, so pman so tarq, na skaniyan so kalbad sa maroni a ator, a pd sa kaprimar, aya pman a jibt, na langowan a sinimba a salakaw ko Allāh [s.w.t], datar o tāgūt.

Giankanan a kapnaas na btad a makatitindg ko da’ a onayan iyan a katao, odi’ na kamamataanan a bnar, ka skaniyan so kambayoran-tang ko kalobay, go so kapmbnara ko antaan a pamikiran. Andamanayai giikapnaasa o taw ko kaphagoni o papanok a bngit (boniga), sa pphangantokn iran sa marata.

Amay ka sii ko waraan o manosiya so kalobay sa pkhisogo iyan ko manosiya a kapnaas iyan, ko sabaad a manga shayi’ sabap ko nganin a mattndo, na aya paliogat on, na di pthaoripn sankai a kalobay sa ba on darkt.

So Kagarobata Ko Dadabiatan A Jāhiliyyah

Lagid oto a giarobat o Islām so manga paratiaya a jāhiliyyah go so manga antaan a pamikiran iyan, ka kagia phakabinasa nan ko pamikiran go so parangay, na giarobat iyan pn so manga dadabiatan a jāhiliyyah, a makaphopoonan sa kapmaratabat, go kathakabor, go kapagandisan.

Daa Kapmaratabat Ko Islām (Al Asabiyyah)

Aya paganay a nggalbkn o Islām na so kinilbngn iyan ko kapmaratabat ko langowan o bontal iyan, sa hiaram iyan ko manga Muslim oba iran oyaga so kapmaratabat (âsabiyyah) go oba iran panolonn, sa piakalankap o Nabī [s.a.w] so kiaangias iyan ko taw a gii san nggolawla: pitharo iyan a: Di rkami pd so taw a manolon sa kapmaratabat, go di rkami pd so taw a makithidawa sa pantag sa maratabat, go di rkami pd so taw a matay sii ko kapmaratabat.

Da’ a milalawan o warna a mattndo ko salakaw ron a warna, go so kiazoson o manga taw, go so manga ingd, sa di khapakay ko Muslim oba niyan pmaratabatn so bontal a mattndo san ko salakaw ron, sii ko isa ka qawm ko salakaw ron.

Miakapaoon a thotol ko Wāthilah Bin al Asqa’ a pitharo iyan a: Hay! Rasūlullāh [s.a.w] antonaa i kapmaratabat (asabiyyah)? Na pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: So katabangi nka ko pagtaw nka ko kapanalim-bot.

Pitharo o Allāh [s.w.t] a: Hay skano a miamaratiaya baloya niyo a ginawa niyo a mamamayandg ko kapaginontolan a manga saksi o Allāh, apia sii dn ko manga ginawa niyo odi’ na sii ko dowa loks go so manga dadazg (an Nisā’ 135). Go pitharo iyan a: Go oba kano mapakandosa o rarangit sa isa ka qawm sa di kano makapaginon-tolan (al Mā’idah 8).

Piakaontol o Nabī [s.a.w] so maana ankai a katharo a lomalankap ko masa a jāhiliyyah a skaniyan so, Tabang inka so pagari nka a phanalimbot odi na kiasalimbotan. Gowani a tharoon iyan ko manga sahābah niyan ko oriyan o kiapakabagr o paratiaya ko manga poso iran, a salakaw a mapipikir iyan on, na miammsa siran sa pitharo iran a: Hay! Rasūlullāh [s.a.w] thabangan ami so mialalim, na andamanayai kathabangi ami ko milalalim? Na pitharo iyan a: Zaparan ka ko kapanalimbot na gianan i tabang ka on.

Phoon sii na kiatokawan tano a langowan a panolon ko ltlt o manga Muslim sa kapmaratabat sa kaphagingd odi’ na pakaasal, na palaya dn anan panolon a jāhiliyyah a miangias on so Islām.

So Islām na da’ a tharimaan iyan a kapakithabanga a rowar sa kapanarig ko paratiaya niyan, go da pn a kapakathotompok a makalawan ko kaphapagariya sii rkaniyan, sa aya bo a mbidaan o manga taw na so kamomuslimi go so ka kakafiri. So kāfir a somosopak ko Islām na ridoay o Muslim apia pn pagari niyan odi’ na loks iyan, pitharo o Allāh a: Da’ a matoon ka a isa ka qawm a paparatiayaan iran so Allāh go so alongan a maori oba iran giingginawain so taw a siopak iyan so Allāh go so Sogo iyan, apia pn manga ama iran, odi’ na manga wata iran, odi’ na manga pagari ran, odi’ na manga pamiliya iran (al Mujādilah 21). Go pitharo iyan pn a: Hay! Miamaratiaya di niyo khowaa so manga ama iyo a dokapila (salinggogopa) amay ka pakalbin iran so kakhafir san ko paratiaya (at Tawbah 23).

Da’ A Bali O Kambangnsa A Go So Manga Bontal

Pianothol o al Bukhārī a so Abū Darr go so Bilāl a Habashī, a palaya siran miaona ko Islām, na miakaphawala siran na sii ko kazosokhayaw o rarangit, na pitharo o Abū Darr ko Bilāl a: Hay! Wata o maytm a babay, na piphanon o Bilāl ko Rasūl [s.a.w] na pitharoo iyan ko Abī Darr a. Ini paawing ka on so ina iyan? Mataan a ska na taw a katatagoan sa jāhiliyyah.

Go miakapoon a thotol ko Abī Darr a pitharoon o Rasūl [s.a.w] a: Mataan a ska na kna o ba ka mapia a di so mariga, go so maitm, inonta bo o ba nka kalbii sa kalk ko Allāh.

Go pitharo iyan pn a: Langon kano dn mbawataan o Ādam a so Ādam na inadn a phoon sa bayank.

Sabap san na hiaram o Islām ko Muslim oba niyan tondoga so baya a ginawa niyan a jāhiliyyah, ko kimbantogann ko bangnsa, go so pankatan, go so giikapmaslaa ko manga apo.

Pitharo o Rasūl [s.a.w] a: So manga manosiya na phoon ko Adam go so Hawwā, mataan a so Allāh na di niyan rkano ipagiza so manga pankatan iyo, go so manga bangnsa niyo, sa alongan a Qiyāmah, aya sasakawn rkano sii ko Allāh, na sa mala rkano i kalk.

Sii ko Hajjatul Wadā’ (kanayk a kaodas) ko kaposan a kiapnay-hadjji o Rasūl [s.a.w] a malilimod so manga Muslim ko gawii a tashrīq, ko olanolan a sslaan go sii ko ingd a sasakawn, na miangosiat skaniyan sa osiat a kaodas, na pd ko manga onayan a piakalankap iyan, na so kiatharo a niyan sa: Hay! Manga manosiya mataan a so Kadnan iyo na isaisa, tanodan a da’ a milalawan o arab ko kna o ba arab, go da’ a milalawan o kna o ba arab ko arab, go so mariga san ko maitm, go so maitm san ko mariga a rowar ko kalk (mataan a aya sasakawn rkano sii ko Allāh na so mala rkano ron i kalk).

So Kakoriska Ko Miyatay

Pd ko manga dadabiatan a giarobat o Islām na so manga dadabiatan o jāhiliyyah, sii ko kapapatay go so mitotompok on a pd sa kakorisk go kandidiagaw, go so gii kapakazobraa ko kpphayaga ko kamboko’.

Sabnar a piakitokawan o Islām ko manga pagtaw niyan a mataan a so kapatay na skaniyan na katogalin phoon ko darpa san ko isa a darpa, sa kna’ o ba kadadas, na so kamboko’ na di niyan khaoyag so miatay, go di niyan maphakandod so inikokom o Allāh [s.w.t], na paliogat ko miaratiaya a katarimaa niyan ko kapatay, sa datar o katharimaa niyan ko langowan a tioba a khisogat on, sa phapantang go thitigr, sa aya pipikirn iyan na so kapakathoona a tatap roo sa alongan a maori, sa gii niyan khasokasowin so katharo o Allāh [s.w.t] a: Mataan a skami na rk o Allāh, go mataan a ron kami ron phakandod (al Baqarah 156).

So pman so manga galbk o jāhiliyyah na skaniyan na marata a harām, a miangias on so Rasūlullāh [s.a.w] gowani a tharoon iyan a: Di rkami pd so taw a panpin iyan a paras iyan (ndadangin) go prrditn iyan so nditarn iyan, go itawag iyan so tawathawag o jāhiliyyah. Gianan so giindadangin igira miatay so madazg iyan.

Go di khahalal ko Muslim oba nditar sa toos sa kamboko odi’ na ibagak iyan so kathatanosan odi’ na pangalinn iyan so manga lanka iyan a kalalayaman, sa pantag sa kapayaga ko kamboko’, inonta bo’ so babay a inikabalo niyan si karoma niyan, ka inipaliogat on so kamboko’ iyan ko sold o pat olan ago sapolo gawii sa toman ko kabnar o kakharomai, sabap ko kiaadn o gakot a soti a miakadi-among kiran a dowa, sa di skaniyan mabaloy a rinayagan o kaphaparahiasan, go matabanda o langowan a phangakap ko kasasagad o iddah, a iniitong anan o Islām a masa a pd ko masa a kakakaromai, a adn a matatago on a kabnar.

Amay pman ka so miatay na kna’ oba so karoma a mama ka lagid o ama odi’ na so wata, na di dn khahalal ko babay so kamboko’ sa ba kalawani so tlo a manga kagagawii, pianothol o al Bukhārī a miakapoon a thotol ko Zaynab Bin Abī Salamah, a pianothol iyan a miakapoon ko Habībah a karoma o Nabī [s.a.w] gowani a matay so ama iyan so Abū Sufyān Bin Harb, go miakapoon ko Zaynab Bint Jahsh gowani a mawafat so pagari niyan, a langon siran a dowa na inibagak iran so kakhakamotan, oriyan iyan na pitharo iyan a: Ibt ko Allāh ka da dn a pamikiran ami ko kakhakamotan, oda bo’ so kian’ga mi ko Rasūlullāh [s.a.w] a gii niyan tharoon a: Di khahalal ko babay a paparatiayaan iyan so Allāh go so alongan a maori oba mboko’ sii ko miatay sa kasobraan so tlo gawii, inonta bo’ so kimbokoon ko karoma a mama ka pat olan go sapolo gawii.

Giankanan a kamboko’ sii ko kiapatay o karoma a mama na paliogat sa da dn a ba on kaplbolbod, sabnar a miakaoma a babay ko Rasūlullāh [s.a.w] sa pitharo iyan a: Mataan a so wata akn na miabalo na miniphanon iyan so mata niyan ino khapakay a thialokan akn? Na pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Di’, sa kiasoy pman o babay sa miakadowa, odi’ na miaka tlo, na aya dn a ipzmbag o Rasūl [s.a.w] na: Di,. Gianan na karina sa kahaharam o kathatanosan o babay ko tnday ankanan a pat olan go sapolo gawii.

So pman so kamboko’ a da’ a ba on kandadangin, go so kagoraok a da’ a ba on kandidiagaw, na gianan na btad a waraan a da’ a dosa on, mian’g o Umar a so sabaad a manga babay a pnggora-okn iran so Khālid Bin al Walīd, na kiabayaan o sabaad a manga mama so kasapari kiran, na pitharo kiran o Umar a awai niyo siran sa kapnggoraoka iran ko Abū Sulaymān, asar ka da’ a ba on kandadangin.

Sii Ko Kandodolona’

So Kaphasaa Ko Shayi’ A Harām Na Harām
So Kaphasaa Ko Di’ Mattndo (So Ropaan Iyan) Na Isasapar
So Kazandagi Ko Manga Arga
So Giimamondo Sa Dagangan Na Pimorkaan
So Kapanginsop Ko Kamamaradika A Padian
So Samsarah Na Halāl
So Kapangakal Ko Kandagang Na Harām
Sa Tao A Akaln Kami Niyan Na Di Rkami Pd
So Kadakl O Kazapa
So Kapangorangi Ko Asada A Go So Timbangan

Inadn o Allāh [s.w.t] so manga manosiya sa mapangingindaw o sabagi so sabaad, sa di mamimilik o oman i isa so langowan a kailangan iyan, ogaid na matatangan o salakaw ron so sabaad a di niyan mipndaraynon, na sabap san na iniilaham kiran o Allāh [s.w.t], so kandodolona iran ko manga dagangan, go so manga gona, sa nggolalan sa kaphasai go so salakaw sankai a giikandodolona, ka an makapamondas so kaoyagoyag sa mapia.

So Kaphasaa Ko Shayi’ A Harām Na Harām

A- Pd sa kalalayaman a kapphananamokana ko marata a hiaram o Islām, odi’ na khabaloy so kapnggonai ron o manga taw a sasoson ko kandosa, na so kaphasaa on go so kindagangn on na harām, ka lagid o baboy, so pakabrg, so pangn’nkn go so panginginomn a harām, so manga barahala, so manga kros, go so salakaw ron, ka kagia opama ka mapakay so kaphasaa on go so kindagangn on na phakaoyat ko manga taw so kapananamokana on, na sii ko ka harama on ko kaphasaa on go so kapananamokana on na phakatonay sa kindaraynonn on, go so kapakawatani ron, ka kagia da’ a bali niyan, gianan i sabap a pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Mataan a so Allāh go so Sogo iyan na hiaram iran so kaphasaa ko kham’r, go so miatay a da masombali, go so baboy go so barahala Go pitharo iyan a: Mataan a so Allāh na igira hiaram iyan so shayi’ na haramn iyan so arga iyan.

So Kaphasaa Ko Di’ Mattndo (So Ropaan Iyan) Na Isasapar

B- Langowan a kapasadan ko kaphasai a adn a matatago on a sabap ko kakhasawali ron, sabap ko di katawi ko piphasa, odi’ na so di niyan kattndo a khasabapan sa kakharido o dowa makamba-bala, odi’ na so kakhalapis o isa kiran na sabnar a inisapar anan o Nabī [s.a.w] sa rnding sankanan a okit.

Gianan i sabap a inisapar so kaphasaa ko ikaogat o pangangayamn, odi’ na so papanok ko kawang a da pn matogs, odi’ na so sda sa ragat, go so langowan a di mattndo’ so ropaan iyan.

Sii sankanan na so Nabī [s.a.w] na miatoon iyan so manga taw ko masa niyan a gii ran phasaan so manga onga ko babasoka, odi’ na sii ko manga asinda ko da pn kapayag o kaphakatoa niyan, na sii ko oriyan o kapakaphasai, na khasalak a khasogat a mrat ankoto a onga a piphasa, sa khabinasaan, na kharido so dowa a miphasai, sa ptharoon o miphasa a, sabnar a miaphasa ko rka sa miatarotop so kiaphasai, na ptharoon o miamasa a: Piphasa nka rakn so onga a miada, ka kiamratan, na inisapar o Rasūlullāh [s.a.w] so kaphasaa ko onga ko da pn kapayag o kaphakatoa niyan, inonta bo’ o ba prbasa dn sankoto a masa a kaphasaa on ka khapakay, go inisapar iyan so kaphasaa ko manga saway, taman sa di makatoa a matankd a di khabinasa: sa pitharo iyan a: Antonaa i pamikiran ka, amay ka saparan o Allāh so onga, na halaln o isa rkano so tamok o pagari niyan?.

Kna pman o ba langowan a di katawan na harām so kaphasaa on, kaadn a sabaad a giiphasaan a matatago on so di katawi ko sabaad a manga ropaan iyan ka lagid o miamasa sa walay a di niyan khagaga so katokawi niyan ko manga polaos iyan, go so sold o manga klb iyan, ogaid na aya isasapar na giankanan a di katawan a mitataralo, a phakatonay sa kakharido o dowa kataw, odi’ na so kakhalalim o isa.

Amay pman ka so di ron katawi na maito bo, sa sii anan pagndod ko urf (adat a kialayaman o manga padagang) na da maharam so kaphasai, ka lagid o kaphasaa ko millbng sa lopa, ka lagid o od a patatas, go so lasona, sakorab, go so salakaw ron, sii anan ko kpit o Imam Mālik, a piakay niyan so kaphasaa ko langowan a makhikinanglan o manga taw a maito so di ron katawi, a kna o ba khasabapi sa samok ko dowa a miphasai.

So Kazandagi Ko Manga Arga

C- So Islām na pkhababayaan iyan so kabokai ko kamamaradika sii sa padian, sa ibagak iyan ko kitab a waraan, a khatonay niyan so sangan iyan, sa makaayon ko onayan a Kaparada go Kapamasa (al-Ardh wa at Talab - Supply and Demand) misabap san na miailay tano a so Rasūl [s.a.w] sii ko kiniporo o manga arga ko masa niyan na pitharo iran a: Hay! Rasūlullāh [s.a.w] Btad ka sa arga sii rkami, na pitharo iyan a: Mataan a so Allāh na skaniyan I phangarga, a pnggamak, a pmbgay a phrizki, mataan a sakn na aarapn akn a kimbaratmowaan akn ko Allāh a da’ a isa bo a khaskatan ako niyan sabap ko kialalim iyan sii ko rogo ago tamok.

So Nabī [s.a.w] na piakalankap iyan sankanan a Hadīth a so kapanginsop ko kamamaradika o pizakatawan sa da’ a sabap na kapanalimbot, sa kabaya iyan a matmo niyan so Allāh [s.w.t], a da’ a kaaawidan iyan a kabnar o salakaw ron.

Ogaid na amay ka makasold sii sa padian so btad a di kalalayaman, ka lagid o giikapamondo o sabaad a manga padagang (ihtikār- hoarding) go so gii ran kazandagi ko manga arga, na so kamapiaan o sagorompong sa masa ini na maoona a di so kamaradika o pizakatawan, sa khapakay so kabtad sa arga a mattndo, sa siap anan ko kabnar o kalankapan, sa marn so n’nga o manga alai inam sa zopakn so bantak iran sa gianan so matatankd ko manga onayan a Usūl.

Kna’ o ba aya maana o Hadīth a miaona na so kinisaparn ko kapangarga, apia pn sii ko talikhodan iyan so karna ko marata go so kaplalalim, ogaid na tiankd o manga Ulama a so kabtad sa arga na adn a kapanalimbot on a marata, na adn pman a kaontol on a khapakay.

Sa amay ka marankom iyan so kakhalalim o manga taw go so kakhatgl iran sa da’ a ba on kabnar, ko kaphasaa iran ko dagangan iran sa arga a di ran ikhasoat go so kasapari kiran ko piakay kiran o Allāh [s.w.t] na skaniyan a kapamtad sa arga sankai a btad na harām.

Amay pman ka marankom iyan so kaontol ko lt o manga taw ka lagid o katgla kiran ko miawajib kiran ko kaphasai ko arga a datar o arga o lagid iyan a dagangan, go so karna kiran ko miaharam kiran ko kakowa sa sobra ko sambi o datar iyan, na gianan na khapakay odi na wājib.

Sii ko sagintas a paganay, na miakaoma so Hadīth a miaaloy sa onaan, a amay ka so manga taw na di ran phasaan so manga dagangan iran sii ko bontal a mapia sa da’ a ba on kapanalimbot, ago miporo so arga sabap ko kaito o dagangan, odi’ na so kadakl o pphamasa, a gianan so kitaban o kaparada go so kapamasa, na gianan na sii ko Allāh [s.w.t], na so katgla ko manga taw sa kaphasaa iran ko dagangan iran ko dianka a mattndo na kapan’gl sa da’ a ba on kabnar, na di khapakay.

Amay pman ka so adn a dagangan iyan na di niyan phasaan, a mapangingindaw o manga taw inonta bo o miporo iyan so arga a kalalayaman, na sii sankai, na paliogat kiran so kaphasa iran sii ko arga a pilagidan, sa khatgl siran ko kapakaphasa iran, ka gianan i mapipikir sankoto a kabtad sa arga a so arga a pilagidan, na sii sankai na giankanan a kabtad sa arga na kaontol a inipaliogat o Allāh.

So Giimamondo Sa Dagangan Na Pimorkaan

Minsan pn so Islām na sisiapn iyan so kamamaradika o pizakatawan sii ko giikaphasa go so kapphamasa, go so giikapago-radorad a waraan, na mataan a sianka iyan sa mitataralo, oba misonggod so sabaad ko manga taw o kala iran i n’nga ko kapakalaba sa katimoa iran ko tamok sii sa itongan o salakaw kiran, go so kakhawasa sa sii makapoon ko pagpr o pagtaw.

Sabap san na inisapar o Rasūlullāh [s.a.w] so kipamondon ko pangn’nkn sa pitharo iyan a: Sa dn sa taw a ipondo niyan so pangn’nkn sa pat polo gawii, na sabnar a angias on so Allāh.

Go pitharo iyan a: Da’ a pphamondo a rowar ko baradosa.

Sabnar a piayag o Nabī [s.a.w] so ginawa o mapasang i kapamondo, go so kala iyan i n’nga, sa pitharo iyan a: Miakaratarata a oripn so giimamondo, a amay ka man’g iyan so kinibaba o arga o dagangan na makarata on, na oman’g iyan so kiapakala i arga o dagangan na mababaya.

Go pitharo iyan a: So padagang a pphakaliyon iyan so dagangan iyan na phrizkian, so pman so giimamondo na pimorkaan.

Aya sabap anan na kagia so kapakapnggona o padagang na khabaloy ko dowa btad, so kipondon iyan ko dagangan ka an iyan maphasa sa mala i arga, ko masa a kaplobaa on o manga taw a di ran matoon, sa phakaoma so makapagoongaya sa khitgl iyan sa ginawa niyan so kapamasa niyan mapia pn mialapis sa pira takp.

Aya ika dowa na so kathimbla niyan ko dagangan sa phasaan iyan bo sa makalaba on sa maito, oriyan iyan na makakowa pman sa dagangan a salakaw na makalaba on, sa gianan dn i masosowa iyan, a giimakanggona na gii mambo makanggona so salakaw ron, na gianan i makaaayon ko kamapiaan a kandodolona, ago mala i kabarakat, na so khirk on na phrizkian sa datar o kiatharoa on o Rasūlullāh [s.a.w].

Sii sankai na piakambowat o manga Ulama a aya kiaharam o kipamondon ko dagangan na misasarat on so dowa a sarat, paganay ron: Na maadn anan ko ingd a khabinasaan o kapamondo so manga taw ron, sankanan a masa.

Aya ika dowa: Na mabaloy so bantak iyan ko kiapamondo niyan a an makala so arga ko manga taw ka an matakp so laba niyan.

So Kapanginsop Ko Kamamaradika A Padian

Pd sa kapamondo a inisapar o Nabī [s.a.w] na so kaphasa o makaiingd ko taw a phoon sa rindib, so makaiingd na aya ngaran iyan na hādhir, na so phoon sa lomang na bādī, ayak on a ropaan anan ko kiatharoa on o manga ulama, na so kiomaan o taw a phoon sa lomang ko dagangan iyan a kailangan o manga taw, sa phasaan iyan sankoto a gawii, na balakn skaniyan o taw sa bandar a ingd, sa tharoon iyan on a, bagakn ka rakn ankai a dagangan ka ka phasaan ko rka sa khataalik sa arga a mala, opama o piphasa ankoto a taw a phoon sa lomang na maito i arga go phakanggay a gona sankoto a manga taw, go makapnggona on.

Giankai a ropaan na lomalankap sii ko kaphagingd iran, sankoto a masa, pitharo o Anas a: Inisapar rkami oba phasa so makaiingd sa rk o phoon sa lomang, apia niyan pagari ki ama iyan go sii ki ina iyan.

Go pitharo iyan pn a: Di pphasa so makaiingd sa rk o phoon sa lomang, bagakn iyo so manga taw a prizkhiyan o Allāh so sabaad kiran sa phoon ko sabagi.

Giankai a katharo o Rasūlullāh [s.a.w] a mapontok, na minibtad iyan so onayan a di mipndaraynon sii ko blangan a kandaganga: sa ibagak so padian go so manga arga iyan go so gii ron kandodolona sii ko giikapagoradorad a waraan, sa da’ a ba on kapanginsop o sabaad a pizakatawan.

Sabnar a iniiza ko Ibn Abbās o antonaa i maana ankoto a Hadīth, a: Di pphasa so makaiingd sa rk o phoon sa lomang, na pitharo iyan a: So di kabaloy ankoto a taw sa bandar a ingd a simsār (mabaloy a ika tlo lompok ko dowa a miphasai) aya maana nan na o nggonanaowa niyan ko arga sa pakitokawan iyan on so mambbtad sa padian sa da a ba niyan on kowaan a sokay, ka lagid o manga simsār (broker) na da’ a marata on, ka kagia pinggonanao niyan na so kanggonanao na pd ko agama.

So pman so kanggalbk sa samsarah (gianan so taw a aya galbk iyan na so giikapakaphasai o adn a dagangan iyan go so phamasa, sa skaniyan i gii kiran makathoona) na aya kalilid na so siap iyan ko kapakakowa niyan sa sokay na kapphakilipatan iyan on so kasiapa ko kamapiaan a lankap sii ko lagidai a kandodolona.

So Samsarah Na Halāl

So pman so kanggalbk sa samsarah (brokerage) sii ko salakaw san, na da’ a marata on, ka kagia sasoson anan ko kanggonanao, go so kakadn sa lmbak o dowa a pphasai, sa aya kalilid na pkhalbod iyan kiran so kadaklan ko manga dagangan.

Sabnar a miabaloy ankai a okit a kapakathompoka ko phamasa go so padagang sa nggolalan sa isa a taw a di mipndaraynon sankai a masa, sabap ko kiagokt o kandagang sankai a masa sii ko kapkhowa sa dagangan sa liyo, odi’na so kapphakaliowa ko dagangan a phoon sa sold, go so kathimbl antaa ka kathinagawa. Sa miabaloy so simsār, a di mipndaraynon sankai a btad.

Da’ a marata ko kapakakowa o simsār sa sokay a pirak a mattndo odi’ na kipantag a mattndo ko dianka o laba (commission) odi’ na so phagayonan iran ago so khirk ko dagangan.

Pitharo i al Bukhārī a: Da pakarata a o Ibn Sīrīn, go so Attā’, go so Ibrāhīm, go so Hassan, so sokay o simsār, pitharo o Ibn Abbās a: Da’ a marata ko katharoa niyan sa: Phasa anka ankai a nditarn, sa sa masobra sankai a arga iyan na rk ka. Pitharo o Nabī [s.a.w] a: So manga Muslim na sii siran ko manga sarat iran.

So Kapangakal Ko Kandagang Na Harām

Inisapar o Rasūl [s.a.w] so najash, aya ptharoon a najash ko kiaosaya on o Ibn Umar, na so kibgan ka ko dagangan ko kasobrai ko arga iyan, sa da’ a niyat ka ko kaphamasaa on, ka an ka masowa o salakaw rka, aya gii anan kanggolalan, na gii khonsi so dowa kataw sa pantag sa kapagakala iran ko sabaad.

Sabap sa an mabaloy so kandodolona sa padian a mawatan ko kapamagakala ko kandaganga, na inisapar o Nabī [s.a.w] oba pphama-laka so dagangan ko da niyan pn kisampay sa padian, ka kagia sii sankai na khaadn on so kapamagakala, ko arga sa sold a padian sa khaakal so khirk ko dagangan amay ka di niyan katawan so arga sa sold a padian, sa amay pman ka makaoma sa padian na rk iyan so kapakambabayabaya ko kapphasaa niyan ko dagangan iyan.

Sa Tao A Akaln Kami Niyan Na Di Rkami Pd

So Islām na hiaram iyan so kapangakal, ko langowan a ropaan iyan, ko langowan a kandodolona, na so Muslim na paliogat on so kasiapa niyan ko kaphatiis ko langowan o btad iyan, sa so kapamagosiata ko agama na mapia a di so langowan a sokatan a kadodoniai.

Pitharoo Rasūlullāh [s.a.w] a: So miphasai na matatago siran ko kapamili ko da iran pn kapakamblag, amay ka phatiis siran a dowa na phayaga siran (ko btad o dagangan iran o adn a ayb iyan antaa ka da’) na pakambarakatn kiran so kiaphasai ran, na amay ka mamokhag siran go magmai siran na malaklak so kabarakat o kiaphasai ran a dowa (pianothol i al Bukhārī ).

Siagadan o Rasūl [s.a.w] a mama a giindagang sa od, na kiababayaan iyan na siokap iyan a lima, na miabasa a lima niyan, na pitharo iyan a antonaa nan hay! khirk sankai a dagangan? na pitharo iyan a: Inoranan, na pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Ino nka da liawawa ka an mailay o manga taw (a phamasa) Sa taw a akaln kami niyan na di rkami pd.

So Kadakl O Kazapa

Khitaralo so kahaharam amay ka bagrn iyan so giiniyan kapangakal a sapa a kabokhag, sabnar a inisapar o Rasūl [s.a.w] ko manga padagang so kadakl a kazapa, sa pitharo iyan a: So kazapa na phakabinasa ko dagangan, go phakaponas ko kabarakat.

Piakamakrūh niyan so kazapa ko kaphasai ka kagia okit anan sa kakhaakal o giiphasai, go maphakada iyan so kasslaa ko ingaran o Allāh [s.w.t] sii ko poso’.

So Kapangorangi Ko Asada A Go So Timbangan

Pd anan ko bontal a kapangakal, a sabnar a iniawid anan a akal o Qur’ān, sii ko giikandodolona, sa bialoy niyan a pd ko wasiat a sapolo sii ko kaposan o Sūrah al An’âm , Go ganapa niyo so asada go so timbangan sa nggolalan sa kaontol, da’ a iphaliogat ami ko ginawa a rowar ko khagaga niyan (al An’âm 152).

Go pitharo o Allāh [s.w.t] a: So siksa a wayl, na bagian o manga taw a giimangorang sa timbangan, a igira miakiasad siran ko manga taw na pphakiganap iran, na amay ka miasad siran odi na mithimbang siran na phlbatan iran, ba di mapipikir ankai a manga taw a mataan a pagoyagen siran ko gawii a mala ko gawii a kaphakatindg o manga taw sa hadapan o Kadnan o langowan a kaadn (al Mutaffifīn).

Sabnar a pianothol rktano o Qur’ān so thotolan ko isa ka qawm a mianalimbot siran ko gii ran kandodolona sa miakasilay siran ko kaontol, sii ko kapagasad go so kathimbang, sa piangorangan iran so manga rk o manga taw, na siogo kiran o Allāh [s.w.t] so sogo’ iyan ka an iyan siran mapakandod ko lalan a ontol go kaompia sa lagid o kaphakandoda niyan kiran ko kapakaisaisa a ko Allāh [s.w.t]. Siran oto so Pagtaw o Shu’âyb, a tiawag siran o Shu’âyb sa pitharo iyan a: Ganapa niyo so asada sa di kano mabaloy a pphangorang, go thimbang kano sa kaontol, sa di niyo pphangorangi, so manga kabnar o manga taw, go di kano phaminasa ko lopa (as Shuârā’ 181-183).

So Kiyaharama Ko Ribā'

So Antap Ko Kiyaharama Ko Ribā'
So Pkhan Ko Ribā Ago So Pzorat On
So Rasūl Na Phlindong Ko Allāh, Phoon Ko Kapakambayadan
So Kaphasa A Pkhataalik So Arga A Rakhs A Pkhasobraan
So Kapagangkat (Salam)
So Kathabanga O Galbk Ago So Onayan O Tamok
So Kathompotompok O Adn A Manga Tamok Iyan
So Manga Kathompok A Ta’mīn (Insurance)
Ino Ba Skaniyan Opakat A Kathata-banga?
So Atoran O Insurance A Islām
So Kambasoki Ko Lopa A Babasoka
So Manga Okit Ko Kaosara On
So Kambasoki Ko Lopa Sa Nggolalan Sa Muzāra’âh
So Kambasoki Ko Lopa Sa Nggolalan Sa Muzāra’âh
So Muzāra-âh A Di Khapakay A Binasa
So Kapagapina Ko Lopa Sa Pirak
So Kataks (Qiyās) Na Khikokom Iyan So Kinisaparn Ko Kapagapina Ko Lopa Sa Pirak Odi’ Na Bolawan A Tonay
So Kathompok Ko Ka Ayam Sa Manga Binatang

Piakay o Islām so kapakathoa ko tamok sa nggolalan sa kandagang, pitharo o Allāh a: Hay! miamaratiaya di niyo pkhana so manga tamok iyo sa nggolalan sa batal, inonta bo’ oba mabaloy a kandagang sa miakaokit sa piagayonan iyo (aAn Nisā’ 29).

Go biantog iyan so giimlayalayag ko lopa sa pantag sa kandagang, sa pitharo iyan a: Go so sabaad kiran na giimlayalayag ko lopa sa gii ran plolobaan so pd ko limo o Allāh (sa nggolalan sa kandagang) (al Muzzammil 20).

Ogaid na so Islām na pinilt iyan so lalan ko langowan a taw a aya kaphakaongaa niyan ko tamok iyan na makanggolalan sa kapriba sa hiaram iyan so madakl on go so maito on, sa piamagitaan iyan so manga Yahūdī gowani a kowaan iran so kapriba a so inisapar kiran, sa pd ko manga kaposan o manga āyat a initoron ko Qur’ān na so katharo o Allāh [s.w.t] sii ko Sūrah al Baqarah a: Hay miamaratiaya, kalkn iyo so Allāh, go bagakn iyo so mialamba ko ribā amay ka miamaratiaya kano, na amay ka di niyo nggolawlaan, na tankda niyo a adn a garobat a phoon ko Allāh go so Sogo iyan, na amay ka thawbat kano na rk iyo so pakaasal o manga tamok iyo, sa di kano phakalalim ago di kano khalalim (al Baqarah 278-279).

Piakalankap o Rasūl [s.a.w] so kiagarobata niyan sii ko kapriba go so manga taw a manga papasang i kapriba piayag iyan so kala o antiyor iyan ko kaphagingd, sa pitharo iyan a: Igira miapayag so ribā go so kazina sii ko ingd na sabnar a piakanggolalan iran sa ginawa iran so siksa o Allāh.

Da mabaloy so Islām i ba mibibida ko manga agama a miangaoona: ka sii iko agama a Yahūdī na miatoon ko kitab a andang (Ahd Qadīm) a: Amay ka mamrmr so pagari nka na tanggong anka, sa di nka khowai sa laba odi na gona (22,24 Exod.).

Sii pman ko kitaban o manga Nasrānī, na miatoon ko Injīl i Luke a: Nggolawla kano sa mapia, go pagotang kano sa da’ a nanayawn iyo a gona (riba) apia pn i kala o laba niyo ron (Luke 6,24-25).

So Antap Ko Kiyaharama Ko Ribā'

So Islām ko kiaharama niyan ko Ribā, na siniyap iyan so kamapiaan o manosiya sii ko parangay niyan go so kaphagingd iyan, go so gii niyan kapaninkaoyagn.

Sabnar a inaloy o manga Ulama ko Islām so antap ko kiaharama ko kapriba, sa bontal a tharimaan a akal. A kiasawaan o pangilay a bago so kabbnar iyan go biagr iyan.

Alowin tano so katharo o Imām ar Rāzī ko tafsir iyan, Paganay ron: Mataan a so kapriba na phakatonay sa kakhakowaa ko tamok o manosiya sa da’ a sambi iyan, ka kagia so giiphasa sa salad a dirham sa dowa lad a dirham, na miakakowa sa sobra a salad a dirham a da’ a sambi iyan, na so tamok o manosiya na aya kasasankotan ko pangindaw niyan, na so kasisiapa on na mala, ka lagid o kiatharoa on o Hadīth a: Aya kasasakawa ko tamok o manosiya na datar o kasasakawa ko rogo iyan, na sabap san na miawajib so kakowaa ko tamok iyan sa da a sambi iyan a haram (ribā).

Ika dowa: So kasanai ko kapriba na khasaparan iyan so manosiya ko kapnggalbka niyan ko kazokat ka kagia so adn a dirham iyan, na igirapphakakowa sabap ko kapriba sa datar iyan a dirham a sobra, na plbodn iyan so kazokat sa imbagak iyan so langowan a kazokat a margn ko kiathibarang iyan, sa phakatonay anan sa kakhathphd o kamapiaan o kaadn, a katotokawan a so kamapiaan a doniya na di khaator o di makanggolalan ko kandaganga, go so manga galbk manga kapandayan, go so kambabalay, da’ a sankaan a giankai a pamikiran na khatarima ko katampar a kakhaoyagan.

Ika tlo: Phakatonay ankanan a kapriba sa kakhathphd o mapia ko ltlt o manga taw sii ko kapagotang, na o maharam so ribā na miakapia so manga ginawa ka kagia maphagotang so dirham sa phakandodn sa datar iyan, da’ a ba niyan lawan (ribā). Na o mahalal so ribā na khaadn so kapakapagoongaya o makapago-ongaya a khatgl iyan sa kakowaa niyan ko salad a pirak sa khabayadan iyan a dowa lad, na khasabapan anan sa kakhathphd o mapia go so kathatabanga. Khatarima anan ko katampar a paparangayan.

Ika pat: Kalalayaman a so phagotang na kawasa na so magotang na mrmr, na o mapakay so ribā, na phamagoman sa kakakawasa so kawasa, na phamagoman sa kapopobri so pobri, sa da dn a ba niyan kapakagimamaw, na di anan khapakay. Khatarimaanan ko katampar a kaphagingd.

Aya maana nan na mataan a so Ribā na khatmk on so malmk, sa kamapiaan o mabagr a kawasa, sa phamagoman sa kakawasaan so kawasa, na khigald so pobri, sa khaadn so kapakaphankapankat o kaphagingd, sa khiporo so sabaad sa ingaran ago itongan o sabagi, a khaadn iyan so manga rarangit go so siig, sa maphakakadg iyan so manga garobat go so manga onayan a kaantiyor, sa lagid o kiatankda on o thotol ko kapipiligro ankai a kapriba sii ko langowan a katampar.

So Pkhan Ko Ribā Ago So Pzorat On

Aya pkhan ko Ribā na so khirk ko tamok a ipmbgay niyan ko giimbayadan a mrmr, sa phakakasowin iyan on sa adn a sobra niyan (ribā) ko pakaasal iyan, a gianan na pimorkaan sii ko Allāh [s.w.t], ago sii ko manga manosiya, sa da’ a sankaan on, ogaid na so Islām na da niyan tamana sa ba sii bo’ ko khirk ko tamok ogaid na piakapd iyan on ko dosa so taw a pkhowa sankanan a tamok a ribā sa gii ron mbayadan, go so pzorat sankanan a kapasadan a ribā, ago so gii ron zaksi.

Sii ko Hadīth, na pitharo iyan a: Pimorkaan o Allāh so pkhan ko ribā go so gii ron mbayadan, go so gii ron zaksi, go so pzorat on.

Amay pman ka adn a khaadn a morala ko taw sa aya on miakatgl sa kapakambayadan iyan sa nggolalan sa ribā, na so dosa na sii bo’ ko taw a kominowa sankanan a ribā, so khirk ko tamok a migay ko miakambayadan on.

Khapakay anan amay kaadn a maaadn a morala a thitho, aya ptharoon a morala na so di dn khapakay so kipanalipndaan on, ka o mibagak na khaadn so kabinasa sii ko taw a kasosogatan on, ka lagid o pangn’nkn, so nditarn, so kapamolong, a di anan mipndaraynon.
Sa aya bo’ a khapakay ron na so phakaampl sankanan a morala, sa di niyan kasobraan, aya ibarat iyan na o kailangan sa siaolad a pirak, na di ron khapakay o ba kowa sa sawati.
Sa aya kapagosara niyan san na amay ka da dn a matoon iyan a okit a rowar sa ka nggolawlaa niyan san, sa paliogat ko manga pagari niyan a manga Muslim a katabangi ran on, sa kapakaliyo niyan sankai a kamotowan a misosogat on, na amay ka da dn a matoon iyan na gianan i kiapakay ron o kapakaotang apia pn adn a ribā on.
So kanggolawlaa niyan san sa magogowad sabap sankanan a ribā, ka kalokalo na so Allāh, na pakaliyo niyan sankanan a margn.

So Rasūl Na Phlindong Ko Allāh, Phoon Ko Kapakambayadan

Pd sa patot a katokawan o Muslim ko kokoman o agama niyan na so kipzogoon iyan on ko kapaginontolan, ko kapphangongoyagan iyan, ago so kapaginot iyan ko gii niyan kapagpr. Pitharo o Allāh [s.w.t] a: Go di kano pthabowakar ka so Allāh na di niyan khabayaan so manga taw a manga tabowakar, di kapthabowakar sa samporna a kathabowakar ka mataan a so manga tabowakar na manga pagari siran o manga shaytān.

Gowani a pangnin o Qur’ān ko miamaratiaya so kapnggasto iran, na da’ a inisogo iyan kiran a rowar sa ka nggasto iran ko sabaad ko inirizki kiran kna’ o ba langon ka so taw a pphaginot na kainotan oba khasogat a mrmr, na sii sankanan a kapaginontolan na di niyan khisonggod so taw ko kapakambayadan balabaw kagia so Rasūlullāh [s.a.w] na inikagowad iyan anan ko Muslim ankanan a kambayadan, ka kagia so kambayadan ko pamikiran o mama a maradika na awid a akal ko kagagawii, na kapakarondan ko kadawndaw, sa so Rasūl [s.a.w], na phlindong ko Allāh [s.w.t], sa gii niyan tharoon a: Hay! Kadnan ko mlindong ako rka phoon ko bayadan, ago so tgl o manga mama. Go pitharo iyan a: Mlindong ako ko Allāh, phoon ko kakhafir ago so bayadan, na adn a mitharo a sakataw a mama a: Ba makaphlagid so kakhafir ago so bayadan? Hay Rasūlullāh [s.a.w] na pitharo iyan a: Oway.

Go gii niyan tharoon ko sambayang iyan a: Hay Kadnan ko mlindong ako rka phoon ko dosa ago so bayadan, na miatharo on a: Lalayon so kaphlindong ka ko bayadan hay Rasūlullāh [s.a.w] na pitharo iyan a: So mama na igira miakambayadan na makaphamo-khag ago makapndorat sa kapasadan.

Go piayag iyan so matatago ko kapakambayadan a pd sa piakalklk sii ko parangay.

Go di niyan zambayangan so miatay amay ka katokawan iyan a adn a bayadan iyan a da niyan kabayadi, sa pangangalk anan ko manga taw sankai a marata a btad, na so kiapakakowa o Rasūl [s.a.w] sa manga tamok a minggolalan sa taban ko giikathidawa na skaniyan i pphamayad ko manga bayadan o taw a miatay.

Go pitharo iyan a: Iprila ko Shahīd so langowan a shayi’ inonta bo’ so bayadan.

Sii ko along ankai a gonanao na di pmbayadan so Muslim inonta bo’ ko masa a tanto niyan on a kapagoongayaa ko kaaadn o morala a phan’gl, sa pniniyata niyan a kambayadi niyan ko bayadan iyan.

Sii ko Hadīth, na pitharo iyan a: Sa taw a makambayadan sa kabaya iyan a kapakabayad iyan na lbodn on o Allāh so kapakabayad iyan, na sa pman sa taw a mbayadan sa aya pipikirn iyan na di mbayad na rgnn on o Allāh so kapakabayad.

So Kaphasa A Pkhataalik So Arga A Rakhs A Pkhasobraan

Pd sa mapia so kaaloya on sii, a khapakay ko Muslim so kapamasa niyan sa ibgay niyan so arga iyan sa tonay, sa lagid oto a khapakay ron so kambaraa niyan on, sa makaokit sa piagayonan, sabnar a miamasa so Nabī [s.a.w] sa pangn’nkn ko Yahūdī sa pantag ko pamiliya niyan sa miaotang ko masa a mattndo, sa inisanda iyan on so rabn iyan a potaw.

Sa amay ka sobraan o pphasa so arga sabap ko kakhataalik iyan, sa datar o giinggolawlaan ankai a kadaklan sa manga padagang, na pd ko manga Ulama so hiaram iyan ankanan a kaphasa ka kagia makalalagid ko ribā.

Piakay skaniyan o kadaklan ko manga Ulama. Ka kagia aya pakaasal na so kapapakay, sa da’ a miakambowat a titayan sa ba niyan hiaram, sa kna o ba makadadatar ko ribā, sii ko langowan a bontal, sa khapakay ko giiphasa a kaomani niyan ko arga sabap ko kaaadn o manga sabap iyan, sa asar ka di mabaloy a kaplalalim, ka khaharam.

Pitharo o as Shawkānī a: Pitharo o manga Ulama ko as Shāfiī ago so Hanafī, go so Zaid Bin Alī, go so al Muayyid Billāh, ago so Jāmhūr (kalankapan ko manga Ulama), a khapakay ankanan, ka skaniyan i mapayag.

So Kapagangkat (Salam)

Khapakay ko Muslim so kibgan iyan ko dianka a mattndo a pd sa tamok a tonay, ka an iyan makowa so dagangan ko oriyan o masa a mattndo, a gianan so pmbthowan sa salam, sii ko kitab a fiqhi (kapagankat).

Giankai a adat na lomalankap sa Madīnah. Sa so Rasūlullāh [s.a.w] na tiagoan iyan sa manga sarat ka an makaayon ko kabaya o Sharī’âh.

Pitharo o Ibn Abbās a: Miakaoma so Rasūl sa Madīnah na miaoma niyan siran a pphagankatn iran so onga sa saragon odi na dowa ragon, na pitharo o Nabī [s.a.w] a: Sa taw a phagankat na pagankat sa asad a katotokawan, ago timbangan a mattndo ko masa a mattndo.

Na sii sankai a kiatamani ron sa asad a mattndo odi’ na timbang a mattndo na khada so kakhasawali ko di ron katawi, na sii sankanan na gii ran pagankatn so onga a korma sa phtndoon iran so lawas iyan, na inisapar kiran oto o Rasūl [s.a.w] ka khapakay a mabinasa ankoto a onga a tindo na khaadn so samok.

Sa aya bontal iyan a mapia sii sankai a kapagankat na di ron isarat so onga a mattndo sa so dn so lawas iyan odi’ na so pamomolan ko lopa a mattndo,, ogaid na aya bo a isarat on na so katndo o asad odi’ na timbang so dianka iyan, ago so masa a kakhakowaa on o migay ko ankat.

So Kathabanga O Galbk Ago So Onayan O Tamok

Khapakay a tharoon o ptharo a: Mataan a so Allāh [s.w.t], na pimbagibagi iyan so kapasangan o manga taw, sabap ko ongangn iyan, sa madakl a pkhailay tano a adn a tamok iyan ogaid na di ron matao nggiragiray sa kapakaongaa niyan on, datar oto mambo a adn a taw a matao nggiragiray na da a tamok iyan a mapng-giragiray niyan sa kapakaongaa niyan on, na ino di mbgan o adn a tamok iyan so tamok iyan sankanan a taw a malai knal ko kapakathoa on, sa skaniyan i makanggiragiray ron sa adn mambo a kipantag iyan ko pkhalaba ankanan a tamok?.

Tharoon tano, a mataan a so Sharī’âh Islāmiyyah, na da niyan saparn so kapthabanga o tamok ago so katao o isa a taw odi’ na so tamok ago so galbk, ogaid na tiagoan iyan ankai a kapthabanga sa makanggolalan sa kaontol ago okit a mapia, aya maana niyan na mambagi iran so kapakalaba ago so kalapis, a gianan so bithowan sa mudhārabah, odi na qirādh, sii ko Sharī’âh, a so kathompok o dowa kataw sii ko laba igira miakalaba siran, ago sii ko kalapis igira mialapis siran, sa sii anan phakaokit ko kakhaopakat iran ko dianka a kipantag o oman i isa ko laba, khapakay a bagi, odi’ na tlo bagi, sa o malapis siran na palaya kiran phakatana sa mialapis so dokaw o minggalbk, na mialapis mambo so tamok o khitamok, na o makalaba siran na palaya siran makambagian.

Gianan i kitaban o Islām sii sankai a kandolona, amay pman ka itgl o khitamok so dianka a mattndo ko laba a di khasobraan, ago di khalbatan apia i kapakala o laba odi’ na kalapis, na gianan na da’ a ba on kaontol, sa makasosopak ko waraan o kaoyagoyag a pmbgay ago pzanka, ago pangoyat ko kabaya sa kapakasokat a maaako a da’ a ba on kawan ko kalapis na gianan dn so kapriba a marata.

Sabnar a inisapar o Rasūlullāh [s.a.w] so kapakinggalbkn ko lopa sa mibanay ko kapasadan so katndoa ko kharagon ko sagintas ko lopa a mattndo a rk o khilopa, odi’ na dianka a mattndo ko kharagon, ka lagid anan o kapriba ago kandarmt, ka khasalak a aya bo’ a kharagonan na so lopa a miatndo a kipantag o khirk so kharagon on, na sii sankai na kiawiswisan so minggalbk, odi’ na da’ a maragon on, na khawiswisan so khilopa. Na di anan khabayaan o kapaginontolan.

Sa giankanan a btad a kambasok ba datar o btad o mudhārabah, so kapakaphagogopa o galbk ago so tamok, a o matndo so laba o khitamok sa di kakorangan na di kaomanan na miakasold sa kapriba sa datar anan mambo. Sabap sa matatago on so kapagokor, a gianan so bontal o kandarmt, a harām. Aya di niyan kakhabaloy a ribā na so katndoa ko kipantag o oman i isa na sii khailay ko kharagon ko kalangolangon iyan, a ibarat na ika tlo bagi ko kharagon, odi’ na sabagi on, a o mala a maragon na mala a khakowa niyan, na o maito a maragon na maito mambo a khakowa niyan ka kagia aya pagilayin na so miaragon ko katimbl iyan, sa gianan i di ran kapakaphlalima. Opama mambo ka da’ a maragon na da’ a kipantag iran a dowa sa palaya siran mialapis so galbk o minggalbk, na mialapis mambo so khilopa, sa gianan i kaontol o Islām.

So Kathompotompok O Adn A Manga Tamok Iyan

Lagid anan a khapakay ko Muslim so kaosara niyan ko tamok iyan sa skaniyan bo sii ko galbk a halāl, sa lagid oto a khapakay ron so kibgan iyan ko tamok iyan sii ko taw a mala i sabot ko kandagang sa nggolalan sa mudhārabah, na khapakay ron mambo a kapakipagpda iyan ko salakaw ron a adn a manga tamok iran sii ko galbk a mattndo kandagang, kaphanday, go so salakaw ron, ka pd ko manga galbk so kailangan sa madakl a pamikiran odi’ na lima odi’ na tamok, na so manosiya na maito ko ginawa niyan na mala ko salakaw ron, so Allāh na pitharo iyan a: Go thatabangai niyo so mapia ago so kalk ko Allāh, na langowan a galbk a khakowa niyan so kamapiaan ko pizakatawan ago so diamong, sagorom-pong, ago phakarn ko marata na skaniyan na mapia ago kalk ko Allāh [s.w.t], amay ka matago on so niyat a mapia.

So Islām na kna’ o ba gia bo’ a kiapakaya niyan sankanan a galbk a kathompok, ogaid na piakambarakat iyan, sa thabangan iyan ago mbalasan iyan sa taman sa katatago iyan ko goliling a halāl, a mawatan ko kapriba, ago so kapangakal, ko langowan o bontal iyan, sii sankanan na pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: So tabang o Allāh na sii ko mithompok amay ka di ndonsianan o isa so pd iyan, na amay ka ndonsianan o isa so pd iyan, na maankat kiran ankoto a tabang o Allāh.

Go pitharoo Rasūl [s.a.w] ko makapantag ko Kadnan iyan a: Sakn i ika tlo o dowa a thotompok taman sa di ndonsianan o isa so pd iyan, na amay kandonsianan o isa so pd iyan, na lomiyo ako ko pagltan iran a dowa na makoma so shaytān.

So Manga Kathompok A Ta’mīn (Insurance)

Pd ko bontal o kandodolona a bago ankai a pmbthowan sa Sharikah at Ta’mīn (Insurance Company) adn oto a ta’mīn sa pantag ko kaoyagoyag, adn pman a ta’mīn a pantag ko kasogat a morala, na antonaa i kokoman ankai a ta’mīn? Ino thankdn o Islām?

So da tano ron pn kasmbaga, na iiza tano so waraan ankai a Insurance o antonaa skaniyan? Na go antonaa i kapakathotompok o taw a mianarig sankanan a Insurance, ago giankanan a Insurance?

Odi’ na khiitong so taw a migay sa insurance a makatotompok sankanan a kompaniya a insurance?

Opama ka gianan na patoray so kapakambagi iran ko kalapis ago so kalaba, sa makaayon ko kabaya o Islām.

So insurance sa pantag ko kitana o morala, na phakabgay so taw sa tamok, a mattndo, na amay ka da’ a misogat ko nganin a inikowa niyan sa insurance na so companiya na khakowa niyan so tamok sa da’ a ba niyan on maphakandod, na o makatana on so morala na khabayadan iyan ko diankaa piagayonan iran ago so khirk sankanan a nganin, sa giankanan a btad na tanto a mawatan ko waraan o kandagang a kapamagakowa.

Sii pman ko insurance sii ko kaoyagoyag, na o makabgay so taw sa dowa nggibo a pirak ibarat, sa minibgay niyan so khatonay ron oriyan iyan na miatay skaniyan, na khakowa niyan so dowa nggibo sa da’ a khakorang on, na opama ka makatotompok sii ko kandagang na da’ a khakowa niyan a rowar ko kipantag iyan ago so laba niyan.

Oriyan iyan na odi niyan mitoman so inako niyan ko kiphapantagn iyan ko insurance sa di niyan mibgay langon, ko oriyan o kinibgan iyan ko sabagi on, na khada ankoto a inibgay niyan, sa di ron phakakasoy, na gianan na sarat a binasa.

Sii sankai na da’ a timbangan o kiapagayon o dowa makambabala, ka kagia so pkhan ko ribā ago so gii ron bayadan na miagayon siran, so giindarmt na miagayon siran a dowa ogaid na di khiitong so kiapagayon iran, amay ka so piagayonan iran na di makatitindg ko kaontol a mapayag a da’ a ba on kapangakal.

Ino Ba Skaniyan Opakat A Kathata-banga?

Amay ka da rktano makarayag o ba aya kapakathotompok o insurance ago so taw a migay sa pirak na kapakathotompok o dowa kataw, antonaa i waraan ankai a kapakathotompok iran? Ba kapakathotompok a kathatabanga? A giankai a opakat na giithimotimo so manga taw a pmbgay siran sa tamok sa pantag sa tabang ko isa ko kasogat iyan a margn?.

Opama ka opakat a kathatabanga na isasarat ko tamok a khatimo so kamataani sankai a manga btad:

So kibgan o oman i isa ko kipantag iyan a pd sa tamok sa bontal a tabang, sa pantag ko kabnar ko kaphapagariya, sa sii sankai a tamok na khowaan on so tabang a imbgay ko makapagoongaya.
O phakathoa ankanan a tamok na sii bo ko okit a halāl a piakay o Islām.
Di khapakay ko oman i isa oba bgay sa tamok a tabang sa khasambian ombo sa dianka a mattndo ko kasogat iyan a morala, ogaid na khabgan ko tamok o opakat sa dianka a phakaampl ko kialapis iyan odi’ na so sabaad on ko dianka andait on.
So kapammgay na di khapakay so kikasowin on, sa o manggolawla na aya khasiap na so kokoman o kitab.

Sa giankai a manga sarat a inaloy tano na di khatoon sankai a manga Companiya a Insurance a kapapantagan, balabaw ron so ka insure sii ko kaoyagoyag.

So pmbgay sa pirak na kna o ba aya mapipikir iyan na pmbgay sa tabang.
So Companiya na phagosarn iyan so tamok sa palaya dn kapriba a harām, na di khapakay ko Muslim oba pamangpd ko langowan a galbk a kapriba.

Sii pman ko kapakazosopaka iran ago so opakat a kathatabanga, na kagia khabgan so kawasa sa mala a di so khibgay ko di phakagaga, ka kagia so kawasa na phakabgay sa insurance a mala, sa aya khakowa niyan ko kapatay niyan na mala, na sii ko kathatabanga na aya kokoman iyan na khabgan so makakha-kailangan sa mala a di so salakaw ron apia pn kna o ba kawasa. Sii sankai na miailay tano a aya kadaklan ko insurance na palaya dn kapriba a da dn pakaya o Islām, ka makasosold sa kandarmt, a di mattndo o antai phakalaba ko dowa makambabala.

So Atoran O Insurance A Islām

Amay ka miailay tano a so Islām na sasankaan iyan so manga Companiya a insurance sii ko bontal iyan a kapapantagan, ago so gii niyan kapakindodolona a mamamantk, na kna o ba aya maana nan na ba niyan pnggarobata so pamikiran ko insurance ko kalangolangon iyan, so atoran o Islām ko insurance na makasosopak sii ko manga sosonan ago so manga okit ko insurance a kapapantagan, sa langowan a okit a di makasosopak ko Islām na phakabolosn iyan.

So atoran o Islām na piakasarig iyan so pagtaw niyan a somisirong ko parinta niyan sii ko okit iyan a mattndo, sa giinggolalan sa kapamagakowa ko pizakatawan ko phagingd, odi’ na nggolalan ko parinta ago so Bayt al Māl (Islamic Treasury) a gianan i companiya a insurance sii ko langowan o taw a sominirong ko along o parinta Islāmiyyah.

Sii ko Sharī’âh Islāmiyyah, na khatoon tano so insurance o pizakatawan sii ko kitalmba o margn, ago so kapthatabanga iran ko karna ko manga tioba a pkhitkaw a khisogat kiran, sa miaaloy tano sa onaan a pd ko manga btad a khapakay ko isa so kapamangni niyan ko kisogat on o morala, sa patoray ko kaloloagan so katabangi ran on, ago sii ko parinta na khasambian iyan so miada on a tamok.

Lagid oto a khatoon tano so ka insurance ko manga phamakawaris ko oriyan o kapatay, sii ko katharo o Nabī [s.a.w] a: Sakn i taralbi ko langowan a Muslim a di gia ginawa niyan, sa taw a makabagak sa tamok na rk o phamakawaris on, na sa taw a makabagak sa bayadan odi’ na manga wata a maroni na sii rakn ago paliogat rakn.

Lagid anan mambo so makambabayadan a adn a kipantag iyan ko zakāt, miniitong sa makambabayadan so taw a miatotong so walay niyan odi’ na miaanod so tamok iyan ago so salakaw ron.

Go piakay o sabaad ko manga Fuqahā’ so kabgi ron sankanan a miatimo a manga zakāt apia pn misampay sa phipira nggibo ankanan a kipantag o kiabinasaan.

So Kambasoki Ko Lopa A Babasoka

Amay ka makamilik so Muslim sa lopa a babasoka na paliogat on a kambasoki niyan on odi’ na so kanggonai niyan on, sa kambasok odi’ na kapamomolaan.

Sabnar a inikagowad o Islām so di kambasoki ko lopa, ka pd anan sa kabinasaa ko limo o Allāh [s.w.t], ago kailanga ko tamok, na sabnar a inisapar o Nabī [s.a.w] so kailanga ko tamok. Sa rk o khirk ko lopa so manga okit a madakl ko kaosara niyan ko lopa iyan.

So Manga Okit Ko Kaosara On

So kambasoki niyan on sa so dn so ginawa niyan, sa taman sa maoma so kapragon iyan, sa gianan i mapia a btad, a mbalasan o Allāh [s.w.t] ko kapakanggona on o manosiya odi’ na binatang, antaa ka mranaranap, sa miaadn so kadaklan ko manga Sahābah o Rasūl a manga Ansār sii sa Madīnah a manga taribasok.
So di niyan on kakhaparo sa ba niyan kambasoki, sa zmbayin iyan ko salakaw ron a aya on phakagaga ko kambasoki ron, sa da a khowaan iyan ko piakambasok iyan on a mlk bo, na gianan na btad a kiababayaan o Islām, miakapoon ko Abī Hurayrah a pitharo iyan a pitharo o Nabī [s.a.w] a: Sa taw a adn a lopa iyan na mbasoki niyan, odi’ na bgan iyan ko pagari niyan (ka an iyan kambasoki).

Sa pikhpitan o sabaad ko manga Ulama a miangaoona so rinayagan ankanan a Hadīth, sa so kaosara ko lopa na di phakaliyo sankanan a dowa a okit, so kambasoki niyan on sa so dn so ginawa niyan, odi’ na ibgay niyan ko salakaw ron sa skaniyan i makambasok on sa da’ a sambi iyan a mattndo, sa rk iyan so lopa na rk o mimbasok so miaragon on.

Pianothol o Ibn Hazm so kiasanday niyan ko al Awzāī, a pitharo iyan a: Miaadn so Attā’ go so Mak’hūl, go so Mujāhid, go so al Hassan al Basrī sa gii ran tharoon a: Di khapakay o ba pagapina so lopa sa dirham odi’ na dinār (maana pirak) inonta bo a kapmbasokan o khirk on, odi’ na ibgay niyan ko salakaw ron sa aya on makambasok sa da a apin iyan. Aya pamikiran o Abdullāh Bin Abbās na so kinisogoon sa kibgan sankanan a lopa ko salakaw ron ko kapmbasoki ron, na kna o ba wājib, ogaid na ba dn sunat, sabap ko katharo o Nabī [s.a.w] a: So kibgan o isa rkano ko lopa iyan ko pagari niyan (sa kapmbasoki ron) na aya on mapia a di so kakowa niyan on sa kipantag a mattndo.

So Kambasoki Ko Lopa Sa Nggolalan Sa Muzāra’âh

3- So kibgan iyan ko lopa iyan ko taw a pmbasok on, sa mbasokan iyan, sa adn mambo a kipantag ankanan a khirk sa lopa ko kharagon on, sa sii khadianka ko kala o kharagon ago so kaito iyan, adn a sabagi odi na i ka tlo bagi, sa makaayon ko kiaopakatan kiran a dowa, sa khapakay ron pn a kaogopi niyan sankanan a pmbasok on sa nggolalan sa kasankapan, ko kambasok, sa giankai a okit na bithowan sa Muzāra’âh, odi na Musāqāh, odi’ na Mukhābarah.

Miakambowat a mataan a so Rasūlullāh [s.a.w] na inindolona iyan so manga taw sa Khaybar ko sagintas a pkharagon ko inimbasok odi’ na onga. Na giankanan a Hadīth na pianothol o manga Sahābah a so Ibn Umar, Ibn Abbās, ago so Jābir Bin Abdullāh.

Giankanan a hadīth i inidalil o manga Ulama a piakay ran ankanan a Muzāra’âh, sa pitharo iran a: Gianan na btad a lomalankap a pinggalbk o Rasūlullāh [s.a.w] sa taman sa miawafat, oriyan iyan na so manga Khulafā ur Rāshidīn iyan, sa taman sa miamatay siran, oriyan iyan na so manga tonganay ran, sa minithatanana dn ko kialagaday o masa sa lomiankap ko manga taw sa Madīnah.

So Muzāra-âh A Di Khapakay A Binasa

Adn a sasoson a Muzāraâh a lomalankap ko masa o Rasūlullāh [s.a.w] a inisapar iyan ko manga Sahābah niyan sabap ko matatago on a pd sa di katawan a di matatankd a khasabapan sa kapakazopaka, ago matatago on so kapakaphlalima sa khada on so kaontol. Gianan so kapkhaadn o khirk ko lopa a ipmbanay ran ko taw a pmbasok sankanan a lopa a matndo so kipantag iran sii ko blangan a mattndo ko inimbasok a thamanan iyan odi’ na dianka a mattndo ko kharagon sa nggolalan sa asad odi’ na timbang a mattndo, na so mialamba on na aya rk o mimbasok odi’ na makambagian on pn ankanan a khilopa.

Sabnar a miailay o Rasūlullāh [s.a.w] a aya kaontol na so kapakathom-pok o dowa kataw ko langowan a phakambowat ko lopa mlagid o mala anta a ka maito, sa di khapakay oba adn a matndo a kipantag o isa kiran sa skaniyan bo i makapnggona na so salakaw ron na da’, ka khapakay a da’ a maragon ko blangan a tindo ko lopa, na da’ a maphnggona o khirk on, odi’ na aya bo’ a miaragon ko lopa na so dianka a tindo o khirk, na dokaw bo’ a miaragon o mimbasok.

Aya thito a kaontol na palaya iran mambagi so kapakalaba ago so kalapis, sa o makaragon siran sa mala na mala a mambagian iran, na o maito a maragon iran na maito a mambagian iran a dowa, na o da’ a maragon iran na palaya siran mialapis.

Sii sankai na miailay tano a mataan a so Rasūlullāh [s.a.w] na sisiapn iyan so kamataani ko kaontol a tarotop sii ko kaphagingd iyan, sa inipakawatan iyan so langowan a nganin a khasabapan sa karido sii ko phagingd a Islām.

Sa aya paliogat sii ko khirk ko lopa ago so pnggalbk on na mabaloy siran a pthabanga ago pkhalimoay sa di pakalaan o khirk ko lopa so kipantag iyan na di mambo lapisn o pnggalbk ankanan a khirk sa lopa, sa gianan i sabap a pitharo o Ibn Abbās a mataan a so Rasūlullāh [s.a.w] na da niyan harama so Muzāra’âh, ogaid na inisogo iyan so kakhapdiay o sabaad kiran ko sabagi.

Sii ko masa o Khalīfah Umar Bin Abdil Azīz, na inisogo iyan ko adn a manga lopa iyan so kibgan iran ko manga lopa iran ko taw a makambasok on sa makakhipantag siran on mambo sa dianka a ika pat bagi odi’ na ika tlo bagi odi’ na ika lima bagi taman sa ika sapolo bagi, sa inisapar iyan kiran oba iran bagakn so lopa a kabibiaan a da’ a ba on makambasok.

So Kapagapina Ko Lopa Sa Pirak

4- So kibgan o taw ko lopa iyan ko salakaw ron sa pantag sa kambasok, sa makowa ankanan a khilopa so apin a mattndo a pd sa pirak odi’ na bolawan.

Sabnar a piakay ankai a okit o kadaklan ko manga Ulama, na inisapar o sabaad kiran sa aya dalil iran na so miatankd a miakambowat ko Nabī [s.a.w] ko kinisaparn ko kapagapina ko lopa, sa ba adn a kowaan on a apin. Sa pianothol anan o kadaklan ko manga Sahābah.

Aya bo a tiabia san na so ropaan a Muzāra’âh, sabap ko kianggolawlaa on o Nabī [s.a.w] ko manga taw sa Khaybar ko kaoyagoyag iyan, ago so kianggolawlaa on ko masa o Khulafā ur Rāshidīn.

So phagilay ko kaphagozor o kitab sii sankai a mas’alah na khapayag on so pitharo o Ibn Hazm a: Mataan a so Rasūlullāh [s.a.w] na miakaoma kiran (sii sa Madīnah ) a gii ran pagapinn so manga lopa iran sa datar o kiapanothola on o Rafī, ago so salakaw ron a miaadn so manga lopa a pphagapinn ko onaan o Rasūlullāh [s.a.w] ago sii ko oriyan o kiasogoa on, sa btad anan a da’ a sankaan on, oriyan iyan na miatankd sa minggolalan ki Jābir ago si Abī Hurayrah ago si Abī Sa’d ago si Rafī, ago so manga pd iran ago so Ibn Umar, a inisapar o Rasūlullāh [s.a.w] so kapagapina ko lopa sa matitimbl, na miabatal so kapapakay niyan, sa da’ a sankaan on. Go gianan na harām sabap ko titayan a kitab (nass), inonta bo’ so miatndo a sagintas a pd ko kharagon sankanan a lopa, ka lagid o ika tlo bagi odi’ na ika pat bagi, ka kagia pinggolawla nan o Rasūlullāh [s.a.w] ko manga taw sa Khaybar, sa taman sa kiawafat iyan.

Sa pikhpit anan o sagorompong ko manga Ulama a miangaoona, na miaadn so Tāwūs, a mala a Ulama sa Yaman sa bialoy niyan a Makrūh, so kapagapina ko lopa sa bolawan ago pirak, ogaid na piakay niyan so kapagapina on sa ika tlo bagi odi’ na ika pat bagi ko kharagon on, na gowani a rnn o sabaad sa mataan a so Nabī [s.a.w] na inisapar iyan so kapagapina ko lopa, na pitharo iyan a: Miakaoma rkami so Muâdh Bin Jabal a Sogo o Rasūlullāh [s.a.w] sii sa Yaman, na inibgay niyan ko lopa so ika tlo bagi ago so ika pat bagi sa giiami anan galbkn sa taman imanto, lagid o ba aya pamikiran iyan na aya apin a isasapar na skaniyan so apin a bolawan ago pirak, na so pman so Muzāra’âh na da a marata on.

So Kataks (Qiyās) Na Khikokom Iyan So Kinisaparn Ko Kapagapina Ko Lopa Sa Pirak Odi’ Na Bolawan A Tonay

Mataan a so kataks a thito sii ko pakaasal o Islām ago so manga titayan iyan a mapia a mapayag na khikokom iyan so di kakhapakay o kapagapina ko lopa sa tonay a tamok.

Sabnar a inisapar o Rasūlullāh [s.a.w] so kapagapina ko lopa ko sagintas a mattndo ko kharagon on, ka lagid o katndoa on o pira ka sako, odi’ na ay kala iyan a tamok, a rk o khilopa, sa di anan khapakay inonta bo’ o giankanan a sagintas a mattndo na da katamani ka sii khailay ko kala o kharagon ago so kaito iyan, ka lagid o katamani ron sa ika pat bagi odi’ na ika tlo bagi odi’ na sabagi, ko kharagon, ka kagia an siran makathompok ko kapakalaba, ago so kalapis, amay pman ka katamanan ago aya bo’ a maragon na so dianka ankanan a tatamanan a kipantag o khirk ko lopa na aya bo’ a miambagian o minggalbk na dokaw, na gianan na miakasayan ko kandarmt, ago so kapriba, ka makasisigoro so khirk ko lopa a da’ a kalapis iyan so pman so minggalbk na giimagokor o adn a maragon iyan antaa ka da, na odi makaragon na kapatay bo a rk iyan.
Sa taw a pagapinn iyan so nganin, na kaphakimilikan iyan sankanan a miapin ankanan a piagapin ka ayakiakowaa niyan ko apin na so kinibgan iyan ko piagapin san ko miapin, ka an iyan kanggonai, ogaid na so lopa ko kapnggonai ron o miapin na kna o ba mipapaar o khirk sankoto a lopa ka aya makapapaar ko kapnggonai ron na so Allāh, ka skaniyan i giinggiragiray ko langowan a ipmbizok on a pr, na da’ a kaalin ko lopa ko kambasoki ron, a kna o ba datar o manga walay ago so manga kasankapan a phagosarn a pkharombay .
Go so manosiya na phagapinan iyan so walay na kapnggonaan iyan sabap ko mialing on, sa gona a mamamantk, a da’ a ba on makaarn, sa lagid anan so kaapini ko kasankapan, a kapnggonaan iyan sa mamamantk, na so pman so lopa na aya kapnggonai ron na di mamamantk, ago di matatankd o kapnggonai antaa ka di, na sii ko kapagapini niyan on na di niyan kapnggonaan sa ba datar o walay ogaid na pnggalbk ago phrasarasay sa panginam sa kanggonai niyan on, sa adn oto a kanggonaan iyan na adn pman a di niyan kanggonaan, sabap san na di makapthaksa so kapagapina ko walay ago so kapagapina ko lopa ka mala a mbidaan iran sa waraan.
Sabnar a miakambowat so Hadīth a inisapar iyan so kaphasaa ko onga sii ko asinda ko da pn kapayag o kaphakatoa niyan (kapnggonai ron) a miatankd a miakalidas ko langowan o mrat a khisogat on, sa pitharo iyan a: Antonaa i pamikiran iyo amay ka saparan o Allāh so onga, na antonaa i sabap a khaphamakaya o isa rkano ko tamok o pagari niyan?.

So Kathompok Ko Ka Ayam Sa Manga Binatang

Maaadnai ko sabaad a manga ingd so giikathompok ko kaayam sa manga binatang, sa ipmbgay o isa so arga ankanan a manga pangangayamn, na aya sangan o isa na so kasisiapa on ago so gii ron kathandingana sa gii ran mbagiin so laba ko oriyan o kapaka phasa iran.

Sabap ko kaphayaga tano ko pamikiran tano sankai na paliogat so kapayaga tano ko manga ropaan a phakatalingoma.

Ropaan a paganay: so kathompok sa aya antap on na so kandagang o dowa a mithompok, ka lagid o kathompok ko kalayam sa manga sapi’ odi na manga kambing odi’ na manga carabaw, ago so salakaw ron, sa pantag sa kapakalaba.

Sa aya taralbi san na so kibgan o isa ko tamok, na sangann mambo o isa so kanggalbk kasiapa sankanan a manga pangangayamn, na so giimanggasto sii ko kapphakakana on, ago so kapphakainoma on na sii ko kathotompok o dowa, na sii ko kaphasa na khowaan on so mianggasto ron, na so mialamba na gioto i laba, na mbagiin iran ko kiapagayonan iran a kapasadan ko laba.

Ropaan a ika dowa: So kathompok o dowa sa ibgay o isa so arga, na sangann mambo o isa so gasto ago so kasiapa sankanan a manga pangangayamn, sa makapnggona ko giimanggatas sankanan a manga binatang sa badal o kasisiapa niyan on.

Sa da’ a marata sankai a bontal sa piakapia, amay ka so binatang na mala a kapnggonaan so gatas iyan odi’ na so galbk iyan, bnar a di makaplalagid so minibgay a gasto o isa ko dowa mithompok ago so gii niyan kanggonai ko gatas odi’ na galbk ankoto a manga binatang, sa adn a kaphakasold on o Garar (di katawi ko btad o nganin) ogaid na skami na piakapia mi anan, sa da miitong ankanan a matatago on a garar, sabap sa kagia adn a datar iyan a mapapakay sii ko Sharī’âh, ka sii ko Hadīth a mapia sii ko btad o sanda, amay ka aya isasanda na binatang, na khapakay a khodaan odi na nggatasan, pitharo o Nabī [s.a.w] a: So likod o binatang na kapkhodaan sabap ko gii ron kapagpra, amay ka misasanda, ago so gatas na khainom sabap ko gii ron kanggastowi amay ka isasanda, na paliogat ko mikhoda ago so minggatas so pagpr ankanan a binatang a isasanda (piyanothol i al Bukhārī ago si Abū Hurayrah ).

Sii sankanan a Hadīth na bialoy o Nabī [s.a.w] so pagpr sii ko binatang a sambi o kakhodai ron amay ka khapakay a khodaan, odi’ na sambi o kanggatasi ron amay kaadn a gatas iyan.

Amay ka miapakay anan ko kasanda, sabap ko di ron kipndarayanonn ko kaoyagoyag o manga manosiya ago so gii ran kazasariga, a so giimanggasto ko binatang na khabaloy a maito odi’ na mala a di so gona a khakowa ko kakhodai ron odi na so kanggatasi ron, na da, a marata ko kapakaya tano ko lagid anan sii ko kathompok ko kapangayam sa manga binatang a so inaloy tano sa onaan. Sabap ko di ron kipndaraynonn o manga taw.

Gianan i miapakambowat ami sankanan a Hadīth a pamikiran ami anan, na pagarapn akn a mabaloy a mathitho, so pman so kathompok ko maroni a sapi’, a di kapnggatasan ago di mipnggalbk. Sa so arga na rk o isa na khasangan mambo o isa so kapagpra sankanan a manga sapi’, na mataan a so manga onayan o Islām na zankaan iyan ankanan, ka kagia so makasasangan ko gasto na kalapis bo a rk iyan, sa da’ a ba niyan khakowa a gona a galbk ago gatas, na so sabala na giimakanggona sa itongan o salakaw ron, na gianan na kna o ba pd sa kaontol a tharimaan o Islām sii ko langowan o bontal o giikandodolona.

Amay pman kambagiin iran so gasto sankanan a manga binatang sa taman sa makatalingoma so kapnggonai ron, na gianan na khapakay.

Sii Ko Kapanmbatmbang Ago Kangitagita

Kambagobago
So Rasūl A Manosiya
So Manga Poso Na Phrotosn
So Manga Katmbangan A Halāl
Kakhoya Sa Kapalalagoy
So Kaplobd – Musāra’âh
So Kaphantas Sa Pana Odi’ Na Bangkao
So Manga Katmbangan A Kakhoda’
So Kapanganop
So Kazator
So Kapamaki'ng Sa Manga Idayda Ago Boniboniyan
So Kandarmt Na Kakasi O Pakabrg
So Sweepstake Na Sasoson Ko Kandarmt
So Kambantay Sa Sini

So Islām na agama a kamamataanan, a kna o ba maaalangalang ko kawankawangan o antaan o manga pamikiran a da’ a ba on kamataani, ogaid na skaniyan na matatago a pd o manosiya sii ko lopa o kamamataanan a makamomoayan. Di niyan ipndolona so manosiya sa ba lagid siran o manga malāikat a adn a manga papak iran, ogaid na ipndolona iyan siran sa manga manosiya siran a pkhan siran ago pzong siran ko manga padian.

Sabap roo na da niyan kiran patorayin oba mabaloy so langowan a katharo iran a palaya dn tadm ko Allāh [s.w.t], ago so kaggnk iran na palaya dn kapamimikiran, na so langowan o pamakin’gan iran na palaya dn Qur’ān, na so iddkha iran na palaya dn sii sa masjid, ogaid na tiankd iyan kiran sabap ko waraan iran a inadnan kiran o Allāh [s.w.t], a sabnar a inadn siran a pkhababaya siran, ago gii siran zonor, ago gii siran manmbatmbang, sa lagid o kiaadna niyan kiran a pkhan siran ago phaginom siran.

Kambagobago

Sabnar a miangimporoan so kaporo o kaniniawai ko sabaad ko manga Sahābah o Rasūlullāh [s.a.w] sa aya katao iran na khabaloy so kambarasimba a aya iran bo paparangayan sa tialikhodan iran so langowan a sawitan ko doniya sa di siran phanmbatmbang, sa tatatapn iran so pikir iran ago so kailay ran a makababantak sa alongan a maori, sa tatawarangn iran so doniya.

Sa pamakin’gn tano so thotol o Sahābah a so Handalah al Usaydī, a pd ko manga panonorat o Rasūlullāh [s.a.w] sa pitharo iyan a: Hay! Rasūlullāh [s.a.w] igira a maadn kami sii rka a pphakitadman ka rkami so Naraka ag o so Sorga, na lagid o ba ami pkhailay sa kasasan-dngan ami sa so dn so dowa a mata mi, na a may ka liminiyo kami phoon rka, na go kami panaliai o manga karoma, ago so manga wata na pkhalipatan ami so kadaklan on?!!

Na pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a, Ibt ko makapapaar ko ginawa ko, ka mataan a o matatap kano ko katatadmi niyo ko pd sa tadm ko Allāh, ko katatago iyo rakn (sa di dn maalin) na phayagan kano o manga malāikat na amongn kano iran ko manga igaan iyo, ago balakn kano iran ko manga lalan iyo, ogaid Hay! Handalah, na kambagobago aki, ko oman i masa, sa kiasoy niyan oto sa miakatlo ankoto a kambagobago.

So Rasūl A Manosiya

Miaadn so kaoyagoyag iyan a iringa a maporo ko kaoyagoyag o kamamanosiai a tarotop, a sii ko kabibintad iyan na giimanam-bayang, sa giimananankopan ago pnggoraok ko Kadnan iyan, ago pthindg ko manga kagagawii sa taman sa idaplak so manga palo niyan, a skaniyan sii ko bnar, na da’ a phakabalamban on ko kapipikira niyan ko Allāh [s.w.t], ogaid na skaniyan na sii ko kaoyagoyag ago so manga taw, na manosiya a pkhababayaan iyan so manga pipia, sa giimlangalangas, ago giimakizaliya, ago giimanmbatmbang, sa da’ a ptharoon iyan a rowar ko bnar.

Miaadn skaniyan a pkhababayaan iyan so kapipia ginawa ago so langowan a khasabapan sankanan a kapipia ginawa, sa ipkhago-wad iyan so kamboko’ ago so langowan a khasabapan on, a pd sa kapakambayadan, ago dokaw, ago phlindong ko Allāh [s.w.t], ko karata iyan sa gii niyan tharoon a: Hay! Kadnan ko mlindong ako rka phoon ko awid a akal ago so kamboko.

Go pd a miapanothol ko gii niyan kazandag a adn a sakataw a loks a babay a miakaoma on, sa pitharo iyan on a: Hay! Rasūlullāh [s.a.w] pangni anka ko Allāh [s.w.t] a pakasoldn ako niyan ko Sorga, na pitharo iyan on a Hay! Inai giraw, mataan a so Sorga na da’ a phakasold on a loks!! Na miakagoraok so loks a babay, ka aya katao niyan on na di phakasold sa Sorga, na kagia mailay oto o Nabī [s.a.w] na piayag iyan on so mapipikir iyan, a so kon so loks na di phakasold sa Sorga a ba skaniyan loks, ogaid na pagadnn o Allāh [s.w.t] sa kaadn a salakaw, sa phakasold on sa bagowa taw a da katamaki, sa biatiya iyan on so katharo o Allāh [s.w.t] a: Mataan a skami na inadn ami siran sa kaadn (so manga bai a phamakasorga) na bialoy ami siran a manga raga a da katamaki, a mrzarza i omor (al Wāqi’âh 35-37).

So Manga Poso Na Phrotosn

Go lagid anan a so manga Sahābah niyan a manga soti na gii si ran zasandag, gii siran khakala, ago gii siran gitagita, sa ipmbgay ran so kipantag o ginawa, ago smbag ko tawathawag o waraan, ago an makadkha so poso’, na so kapanmbatmbang a mapia na gianan i okit ko kitataros o kaphlalakaw san ko lalan o kapanagontaman a gianan na dlgn (lalan) a mawatan a khtasn.

Pitharo Alī Bin Abī Tālib a: Mataan a so manga poso’ na phrotosn (ipndaplak) sa datar o kaphrotosa ko manga ginawa na plobaan iyo sa manga pipia a ongangn.

Go pitharo iyan a: Pakadkhaa niyo so manga poso’ ko oman i masa, ka mataan a so poso’ na igira miatgl na pkhabota.

Sa da’ a marata ko Muslim a kapanmbatmbang iyan ko khaliwa-nagan on so rarb iyan, sa da’ a marata on ko gii niyan kanggitagita ago so manga pd iyan ko manga gitagita a khapakay, asar ka di mabaloy a aya niyan parangay sii ko langowan o masa niyan sa kapita kagabi, a khalipatan iyan so langowan a ipapaliogat on a pd sa manga simba, ago idaplak ko kitindgn iyan ko kapanamar sa gianan i sabap a miatharo a: Bgan ka ko katharo so pd sa kasandagan sa dianka a lagid o izaog ko pangn’nkn a pd sa timos.

Go di khapay ko manosiya oba niyan baloya so mnang o pd iyan a aya niyan balowin a kasandagan iyan, pitharo o Allāh [s.w.t] a: Hay! Miamaratiaya di phagizawizawa a isa ka qawm a isa ka qawm, ka khasalak a so pphagizawizawn na mapia a di skaniyan a gii magizawizaw (al Hujurāt 11).

Go di ron khapakay o ba pangmbaal sa thotol a kabokhag sa pantag bo’ sa an pphakasinga so manga taw a pphakan’g on, ka inipamagita anan o Rasūlullāh [s.a.w] sa pitharo iyan a: So siksa na sii ko taw a giimanothol sa thotol sa pphakasinga so manga taw sa giimamokhag, so siksa na sii rkaniyan.

So Manga Katmbangan A Halāl

Adn a pimbarambarang a manga katmbangan, ago kapanmbatm-bang a piakay o Nabī [s.a.w] ko manga Muslim, sa pantag sa katmbangan iran, ago phakatabang ko manga lawas iran ko kakhatonaya iran ko manga simba iran sa bontal a kakasag a kabagr, ago so kadaklan on na pd sa kapamintbntng a phakabgay sa bagr, a phakaogop kiran ko gii ran kanjihad sa lalan ko Allāh [s.w.t] sa pd sankanan so:

Kakhoya Sa Kapalalagoy

Miaadn so manga Sahābah a gii siran khoyakoya sa kapalalagoy, sa so Nabī [s.a.w] na pthankdn iyan kiran anan, sa miapanothol a s o Alī a siakaw o Allāh [s.w.t] so paras iyan, na skaniyan na mapasang i kapalalagoy a lagod.

Go miaadn so Nabī [s.a.w] a giimakikhoya ko karoma niyan a A’ishah, pitharo o A’ishah a: Miakikhoya rakn so Rasūlullāh [s.a.w] na inikhoya ko, sa miatatap dn anan na igira kiaolitan ako na pthabann ako niyan sa kakhoya.

So Kaplobd – Musāra’âh

Sabnar a iniplobd o Rasūlullāh [s.a.w] so mama a lomalankap so kabagr iyan a si Rukānah, sa iniplobd o Nabī [s.a.w] sa madakl, sa miaganggana siran sa satiman a onta, na iniplobd skaniyan o Rasūl sa miakatlo, na oman siran mlobd na tabann so Rukānah, na kagia ika tlo na miatharo iyan a: Antonaai ptharoon akn ko pamiliya ko? So onta na kian a arimaw, na so ika dowa a onta na mialagoy, na antonaa i ptharoon akn ko ika tlo? Na pitharoon o Nabī [s.a.w] a da kami maadn i ba ami rka timoa so kaplobda mi rka ago so kaplapisa mi rka, kowa anka so manga ayam ka.

Sa piakambowat o manga Ulama sii sankai a Hadīth so kakhapakay o kapagorad sa kapalalagoy, mlagid o sii ko manga mama antaa ka sii ko manga babay a manga mahram, odi’ na sii ko manga karoma, go pitharo iran a so kapagorad ago so kaplobd na kna o ba niyan mapahakada so kaintad, ago so mnang ago so katao, ago so kalbihan, ago so kala o idad, ka so Nabī [s.a.w] na gowani a ikhoya niyan so A’ishah na kialawanan so lima polo ragon a omor iyan.

So Kaphantas Sa Pana Odi’ Na Bangkao

Miaadn so Rasūlullāh [s.a.w] a pzagadan iyan so manga Sahābah niyan sii ko darpa a giiphantasan, sa gii niyan siran pangoyatan sa gii niyan tharoon a: Pana kano ka sakn na pd iyo.

Go aya pamikiran o Nabī [s.a.w] na giankai a kapamana na kna o ba matag katmbangan odi na gitagita, ogaid na sa soson ko bagr a inisogo o Allāh so kaadna on pitharo o Allāh a: Go pagiasa kano sa pantag kiran (a ridoay) ko khagaga niyo a pd sa bagr. Go pitharo o Nabī [s.a.w] a: Tanodan a mataan a so bagr na so kapamana, pitharo iyan sa miakatlo, go pitharo iyan pn a: Paliogat rkano so kapamana ka mataan a skaniyan na pd ko mapia ko katmbangan iyo.

Ogaid na so Rasūlullāh [s.a.w] na inisapar iyan oba mabaloy so pangangayamn a aya giiphantasan, lagid o manok a gianan na kialayaman o manga Arab ko masa a jāhiliyyah.

Sabnar a miailay o Abdullāh Bin Umar a sogorompong a gii ran anan golawlaan na pitharo iyan a: Mataan a so Rasūlullāh [s.a.w]. na pimorkaan iyan so taw a kowaan iyan so adn a niawa niyan a aya niyan balowin a giithindoan.

Aya kiapmorkai niyan san na kagia matatago on so kapkharingasa o manga binatang ago so kapkhabinasa o manga lawas iran, ago so kapkhailang o manga tamok, sa di khapakay oba mabaloy so giikapanmbatmbang o manosiya a sii makatana ko karingasa o kaadn a oyagoyag.

Sabap san na inisapar o Rasūlullāh [s.a.w] so giikapakambolambolanga ko manga pangangayamn, sabap sa pd anan sa kaphringasaa ko binatang sa da’ a gona niyan.

So Manga Katmbangan A Kakhoda’

Pitharo Allāh [s.w.t] a: Go so Khayl, ago so Bigāl, ago so Hamīr (phisosonan anan a manga koda) ka an iyo kakhodai, ago parahiasan (niyo) (an Nahl 8).

Go pitharo o Nabī [s.a.w] a: So koda na matatago ko bn’ng iyan so mapia. Go pitharo o Umar a, Pangndaon iyo ko manga wata iyo so kapalalagoy, ago so kapamana, ago sogoon iyo kiran so kapzayaw iran ko manga likod a koda sa kasayaw.

Go miapanothol a so Ibn Umar na pitharo iyan a: So Rasūlullāh [s.a.w] na piakapagorad iyan so manga koda na bigan iyan so miaona (sa pirmiyo) sa palaya dn anan pangoyat a phoon ko Rasūlullāh [s.a.w] ka kagia giankanan a kakhoda na kapamintbintng.

So koda na tlo soson, koda a rk o Allāh [s.w.t], go koda a rk o manosiya, go koda a rk o shaytān, aya koda a rk o Allāh [s.w.t] na skaniyan so koda a i pphagipat ko lalan ko Allāh [s.w.t] sii ko giikaphrang, so pman so koda a rk o shaytān na skaniyan so koda a giiindarmt, odi’ na giiipanganggan, aya pman a koda rk o manosiya na skaniyan so koda a giiipagpr o manosiya sa gii niyan gonaan sa kakhaoyagan.

So Kapanganop

Pd sa kapanmbatmbang a phakanggay a gona a tiankd o Islām na so kapanganop, a skaniyan ko kamataani ron na katmbangan ago kapamintbintng ago kazokat, mlagid o makapnggolalan sa kasankapan ka lagid o pana’ ago so bankaw, odi’ na makang-golalan sa pangangayamn a babs, ka lagid o aso ago so darayo, a miaosay tano sa onaan so manga sarat anan.

Da saparn o Islām so kapanganop inonta bo’ sii ko dowa a maoolawla, sii ko masa a kapagiihram o taw sa Hadji ago Umrah, ka kagia matatago ko kalilintad a tarotop a lankap, a di ron phamono ago di ron phakatoga sa rogo’ a baraniawa, pitharo o Allāh [s.w.t] a: Hay! miamaratiaya di niyo thogsa so aanopn a skano na magiihram. Pitharo iyan pn a: Go hiaram rkano so kathogs sa gilopa ko tnday o kapagiihram iyo (al Mā’idah 95-96).

Ika dowa a maoolawla, na so katatago sa Makkah, sabap sa bialoy skaniyan o Islām a ingd a lomilintad ago khasarigan o langowan o kaadn a oyagoyag sa giithotogalin ko blangan iyan odi’ na phlayog ko kawankawangan iyan, odi’ na phagtho ko lopa iyan sa lagid o kiatharoa on o Nabī [s.a.w] a: Di khatogs so totogsn on, ago di khapata so kayo ron, ago di khaporot so poporotn on.

So Kazator

Pd anan ko lomalankap a katmbangan a mizopasopak on so manga Ulama ko Hikmah ko kapapakay niyan ago so kamamakrūh niyan, ago so kahaharam iyan.

Pitharo o homiaram on a adn a Hadīth a miakambowat a miakapoon ko Rasūl [s.a.w] sa kinisaparn iyan on, ogaid na so manga ala i knal ko Hadīth na biatal iran ankanan a Hadīth, sabap sa so satoran na da mapayag inonta ko masa o manga Sahābah, na langowan a miatharo a Hadīth a miakambowat on na batal, ka kagia di maaadn ko masa o Rasūl [s.a.w].

So pman so manga Sahābah na mizosopaka siran on, Pitharo Ibn Umar a skaniyan a satoran na marata a di so gitagita a Nard, so pman so Alī na pitharo iyan a: Pd sa kandarmt. So pman so sabaad kiran na piakamakrūh niyan.

Adn pman a miapanothol a so sabaad ko manga Sahābah na piakay ran, ka lagid o Ibn Abbās, ago so Abū Hurayrah, Ibn Sīrīn, Hishām Bin Urwah, Sa’id Bin al Musayyib, ago so Sa’id Bin Jubayr.

So pakaasal ankanan a kazator na so kapapakay niyan, sa da a miakaoma a titayan sa ba niyan hiaram, sabap sa kagia giankanan a kazator na liyo pn ko kababaloy niyan a katmbangan na pkhabintng iyan so pamikiran.

Sa inisarat ko kakhapakay niyan ankai a manga sarat:

Di niyan mataakir so manga waqto o samabayang, ka kagia aya kapipiligro ankanan a satoran na so kapkhakana niyan ko manga waqto o manosiya sa pkhailang so manga paliogat a agama.
Da’ a misaog on a kandarmt, kapaganggana.
Siapn o giizator a dila iyan sa da’ a matharo iyan a manga rarata ko masa a gii niyan kazator, sa o adn a masopak sankai a tlo a manga sarat na miaharam, sa di khapakay so kanggitagita on.

So Kapamaki'ng Sa Manga Idayda Ago Boniboniyan

Pd sa katmbangan a phakadkha on so manga ginawa ago khatmbang on so manga poso’, ago so manga pamamakin’gan na so kapagidayda, sa piakay skaniyan o Islām amay ka da’ a misaog on a marata, sa khapakay pn a adn a musika on, asar ka di phakabonkat sa kagdam.

Go piakapia ko masa a giikakhariala, ka an makalankap so kapipia ginawa, ago so kapakadkha o manga ginawa, ka lagid igira gawii a boka, ago sii ko giikambitiara ko kakharomai, ago sii ko manga kandori, ago so Aqīqah, ago sii ko kiambawata, ago igira miakaoma so milayalayag.

Miakapoon ko A’ishah a karoma a Rasūlullāh [s.a.w] a mataan a adn a piangaroma a babay o isa ko manga Ansār, na pitharo o Nabī [s.a.w] a Hay! A’ishah, ba da’ a matatago kiran a pd sa papakaradiaan? A so manga Ansār na pkhababayaan iran so kaphapakaradiaan.

Go miakapoon a thotol ko A’ishah a mataan a so Abū Bakr na somiold on na miaoma niyan on a dowa kataw a manga bagowa raga sii oto ko alongan a boka sa Hariraya, a gii siran magidayda na so Rasūlullāh [s.a.w] na ithatambon iyan so nditarn iyan , na riyasng siran o Abū Bakr, na siawaan o Nabī [s.a.w] a paras iyan, na pitharo iyan a: Awa inka siran hay Abū Bakr, ka mataan a gawii imanto a Ĭd (Kariala).

Sa katii so manga sankot a patoray so kasiapa on, sii ko btad o kapagidayda:

Mabaloy so bandingan o idayda a di makasopak ko parangay o Islām, ago so manga ndao niyan, sa amay ka giankoto a idayda na aya ipzogo iyan na so pakabrg ko kainoma on, na so katonaya on na harām, ago so kapamakin’ga on.
Khabaloy so bandingan ankanan a idayda a kna o ba phakabinasa ko Islām, ogaid na so okit o gii ron magidayda na khitogalin iyan phoon ko kapapakay san ko blangan a kahaharam, sabap ko kaaadn on o kazadoratan (dance) a harām, odi’ na so katago on o kapakazokhayaw o kabaya a phakabonkat ko kagdam, a khasabapan sa pitna a mala.
Lagid oto a so agama na pnggarobatn iyan so kathabowakar sii ko langowan taman, apia sii ko manga simba, na antonaai pamikiran ka ko kathabowakar ko kakhalamilami, ago so kapkhasndod on o manga oras, a giankanan a oras na skaniyan dn so kaoyagoyag.

Da’ a sankaan a so kathabowakar ko langowan a galbk a mapapakay na pkhakan iyan so oras o manga paliogat, sa gianan i kiatharoa on a: Da’ a miailay akn a kathabowakar inonta bo a sii ko kilid iyan so kabnar a miadadas.

So taw na skaniyan dn i pzmbag sa ginawa niyan, amay ka so idayda na maphakazokhayaw niyan so kagdam iyan, sa khasogo iyan ko marata a galbk, sa aya phangalandada on na so kabaya iyan a kabibinatangi san ko kagdam iyan a kaniniawai na paliogat on so kapananggilai niyan sankanan a idayda, ka an iyan maoln so langowan a lalan a khasabapan sa kakhibayog iyan san ko pitna a mala.
Pd sa kaoopakatan a mataan a so idayda na harām igira minisarta on so harām a salakaw ron, ka lagid o kabaloy niyan a sii ko darpa a phaginoman sa pakabrg, odi’ na adn a manga ting-galawas on a manga babay, ka gianan so inipangangalk o Rasūl, ko manga pagtaw niyan, a khasabapan sa siksa a mala, pitharo iyan a: Maginom dn so pd ko manga ummat akn sa pakabrg, sa mbthowan iran sa ngaran a salakaw ko ngaran iyan, sa phagidayda sii ko zaronsarongan iran so manga pagiidayda a manga babay, sa ithambon kiran o Allāh so lopa na pakapmbalowin iyan siran a manga amo ago manga baboy.

Kna o ba patoray a mabaloy so kabinasa ankai a manga taw a kabinasa a bontal, ogaid na skaniyan so kabinasa a aya dn a khaantiyor na so manga ginawa iran ago so kapniniawa iran, sa phakasayan siran ko manga amo’ ago so manga baboy ko paparangayan iran.

So Kandarmt Na Kakasi O Pakabrg

So Islām na piakay niyan ko Muslim so kapanmbatmbang, na hiaram iyan so langowan a gitagita a misasaog on so kandarmt, a skaniyan so kapakataban o giinggitagita odi’ na tabann, sabap sa pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Sa taw a tharoon iyan ko pd iyan a, song ka sii ka ndarmt ta, na khiparat sa sadaqah, gianan i karina sa kisasaparn sankanan a kandarmt, a apia so okit a kizandagn on na harām.

Go di khapakay ko Muslim oba niyan baloya so kandarmt a aya niyan katmbangan, na aya pn o ba niyan baloya a sokatan iyan ko gii niyan kapagintaw.

So Islām ko talikhodan ankanan a kiaharam na aadnn iyan so ongangn a madalm, ago so antap a mapia

Khabayaan iyan ko Muslim so kaonoti niyan ko manga lalan o Allāh [s.w.t], ko kazokat sa tamok, ago so kaplobaa niyan ko tamok sa nggolalan ko manga sabap iyan, sa datar o kasold iyan ko walay sa sii mokit ko pinto iyan.

Na so kandarmt odi’ na sweepstake, na khabaloy niyan so manosiya a aya sasanaan iyan na so okor, ago so kazalak, kna’ o ba so galbk iyan a kaprasarasay ago so kaonoti ko lalan a inibgay o Allāh, a inisogo iyan so kaonoti ron.

So Islām na bialoy niyan so tamok o manosiya a sasakawn sa di khapakay so kakowaa on o di nggolalan ko okit a kazambi a mapapakay, odi na inikasoat iyan a khirk sa minggolalan sa kapoti a atay, so pman so kakowaa on sa nggolalan sa kandarmt na pd anan sa kakana ko tamok sa giinggolalan sa batal.
Go kna’ o ba piakammsa ko oriyan anan a kaadn o kapridoay o dowa a giindarmt, apia pn tharoon iran a masosoat siran, sabap sa matatago siran ko pagltan o tomataban ago so tatabann, so miakalaba ago so malalapis, so tiaban na gomagagt a rarb iyan sa raraotn a gani, ko tomiaban on.
Sa amay ka tiaban na phakasonggod on oto sii ko kaphamoli niyan, ka oba makataban sa mapakandod iyan so tiaban on, sa gianan dn i masosowa iran sa giimakhasokasoy sa taman sa malngan so langowan a maooyot iyan a pirak, taman sa aya pman makapoli, na aya pman tabann so tomiaban, na mabankiring so kiababaya ko kiapakataban, sa gianan dn i masosowa iran sa taman sa mabaloy a aya iran olawla ankanan a kandarmt, sa di ran dn khagnkan, Sa maolog siran dn ko landng o kapridoay.

Sabap san na miabaloy ankai a galbk a piakalklk ko kaphagingd, ago sii ko tinanggisa, ka kagia pkhaantiyor iyan so manga waqto, ago so panamar, sa khabaloy ankanan a manga padadarmt a manga taw a da’a ba iran manga galbk, sa pkhowa siran ko kaoyagoyag sa di siran phakabgay, sa pphangozba siran na di siran phakaragon, na so padarmtan na mattmbang lalayon ko gii niyan kapamoli sa kialipatan iyan so katonaya niyan ko manga kabnar o Kadnan iyan ago so paliogat on ko ginawa niyan ago so pamiliya niyan, ago sii ko pagtaw niyan.

Kna o ba mawatan ko manga taw a khirk ko lamisaan a gadong (kandarmt) a kaphasaa niyan makapantag sankanan a kandarmt ko agama niyan ago so maratabat iyan ago so ingd iyan.

Sa sayana a bnar so Qur’ān gowani a timoon iyan so pakabrg ago so kandarmt sii ko āyat iyan, ka kagia so kapphakabinasa ankanan a dowa ko kaphagingd ago sii ko pamiliya ago sii ko parangay na satiman, sa mlagid so padarmtan ago so palainom sa di anan makaphmblag ka gophoon maadn so kandarmt na miaadn so kapaginom.

Go bnar so Qur’ān gowani a pakitokawan iyan rktano a pd anan ko galbk a shaytān sa inidayag iyan ko barahala ago so kaprimar sa bialoy niyan a marzik a galbk a shaytān, a paliogat so kapanangglai ron pitharo iyan a: Hay! miamaratiaya mataan a so pakabrg, go so kandarmt, go so barahala, go so kaprimar na marzik a galbk a shaytān, na pananggilai niyo ka an kano makadaag, mataan a khabayaan o shaytān a kitanaan iyan rkano ko kapriridoay ago so kakhakararangita sii ko pakabrg ago so kandarmt go kharnding kano niyan ko katatadmi niyo ko Allāh, ago so sambayang, na ino! Itharg iyo? (al Mā’idah 90).

So Sweepstake Na Sasoson Ko Kandarmt

Giankanan a Sweepstake na sasoson ko kandarmt a di dn khapakay so kaplbolbodi ron, ago so kapakaya on, sa nggolalan sa manga opakat a kamapiaan, odi’ na antap a kamamanosiai.

So siran oto a papakayin iran ankanan a Sweepstake na lagid o siran oto a pphanimo sa manga panabang sa giinggolalan sa kazadoratan a harām, sa tharoon tano sankai a, Mataan a so Allāh na soti a da’ a tharimaan iyan a rowar sa soti.

So Kambantay Sa Sini

Giimaginomangaday so kadaklan ko manga Muslim ko tindg o Islām ko makapantag ko kambanytay sa sini? ago so makadadatar on, ino khapakay ko Muslim so kasold sankanan a darpa antaa ka di? Da’ a sankaan a so Sini na pd anan a kasankapan a di mipndaraynon a khapakay a kapoonan a kamapiaan o giikapa-ngndaowa ko manga taw, a skaniyan na kasankapan a dowa i garangan a khapakay a osarn sa marata, na khapakay mambo a osarn sa mapia, sa kna’ o ba harām so sini, aya khaharam na so ipzalida on a marata amay ka osarn ko langowan a inisapar o Islām, sa sii tano khakokom so kakhapakay niyan ago so di niyan kakhapakay ko langowan a nganin a ipzalida on, amay ka mapia a khailay ron na piakay o Islām, amay pman ka marata na hiaram iyan, sa katii so manga sarat:

Malompiyo so phayagn on a pd sa salida ko langowan o marata a inisapar o Islām, amay pman ka aya pkhailay ron na so langowan o phakasokhayaw ko kabaya ago so kagdam, a phakasonggod ko kapakanggolawla sa marata, na sii sankai na hiaram o Islām, sa di khapakay ko Muslim so kasold iyan on.
Di ron makasndod ko paliogat on ko agama, odi’ na sii ko doniya, sa aya paganay sankanan a manga paliogat na so samba-yang a patoray so katonaya on ko oman gawii, sa di khapakay ko Muslim oba niyan bagakn so sambayang sa pantag sa kapmbantay niyan sa Sini, ka pitharo o Allāh [s.w.t] a: So siksa a wayl, na bagian o giizasambayang a siran oto ko manga sambayang iran na indada-raynon iran sa kalilipatan iran (al Māŭn 4-5).
Pananggilaan o zold sankanan a Sini so kapakizaozaog ko manga babay ron sa linding sa an di khaadn so pitna a mala, balabaw ron ka kagia giankanan a sold a Sini na malibotng, sa miakasagad rkitano so Hadīth o Rasūl [s.a.w] a: A so kisokhar o potaw a magarang ko olo o isa rkano na tomo a di so kazkho iyan sa babay a di ron halāl.

Sii Ko Kapakathotompotompok A Kaphagingd

Di Khahalal Ko Muslim Oba Niyan Bowangn So Pagari Niyan A Muslim:
So Kapasada Ko Dowa A Marirido’
Di Phagizawizawa O Isa Ka Qawm So Isa Ka Qawm A Salakao
Di Niyo Phamaawinga So Manga Ginawa Niyo
Di Kano Pzosongkai Sa Manga Grar A Marata
So Kapanganganib A Marata’
So Kapanoriman
So Kapamaganta
So Taman A Khapakay Ko Kapamaganta
So Kazoroyan
So Kasiyapa Ko Maratabat
So Kapaliharaa Ko Rogo’
So Miyakapatay Ago So Miyatay Na Sii Ko Naraka
So Kasiyapa Ko Rogo’ O (Tao) A Bbgan Sa Kapasadan Ago So Tao A Maaako (Mu-āhad Ago Dimmī)
Anda I Kakhada’ O Ka Papalihara O Rogo’?
So Kabonoa O Tao Sa Ginawa Niyan (Kapaggt)
So Kapapalihara O Manga Tamok
So Katndan Na Harām
So Pammgayan O Pagtao Ko Manga Dato
So Katndan Ko Karna Ko Kapanalim-bot
So Kathabowakar O Tao Ko Tamok Iyan Na Harām

Piakatindg o Islām so kapakathotompok ko ltlt o pagtaw niyan sii ko dowa a onayan a pakaasal:

So kasiap o kaphapagariya a skaniyan i gakot a malamit a makalilimod kiran (Ukhuwwah Islāmiyyah)
So kapalihara o manga kabnar ago so manga maratabat a so siniyap o Islām ko oman i isa a pd sa rogo’ ago maratabat, ago tamok.

Sa langowan a katharo ago galbk a matatago on so kapamabai sankai a dowa a onayan, na hiaram o Islām, sa kaharam a makambibidabida, ko kapakambibidabida o kala ankanan a kabinasa ago so kaito iyan.

Sii sankai a āyat a phakatalingoma na matatago on so manga iringa sankai a manga harām a phakabinasa ko kaphapagariya ago so kasasakawa ko manga taw, pitharoo Allāh [s.w.t] a: Mataan a so miamaratiaya na magariari, na pasada niyo (so manga karido) ko ltlt iyo, ago kalkn iyo so Allāh, ka an kano kalimoon, Hay! So miamaratiaya di phagizawizaw a isa ka qawm sa isa ka qawm, ka khasalak a khabaloy siran a mapia a di siran (a giimagizawizaw) go so manga babay sa isa a manga babay ka khasalak a mabaloy siran a mapia a di siran (a gii magizawizaw) go di niyo phamaawinga so manga ginawa niyo, go di kano pzosonkai sa manga grar (ilano) ka miakaratarata so ngaran a Fosūq (kaliyo ko agama) ko oriyan o paratiaya, na sa taw a di thawbat na siran oto na siran man na manga salimbot, Hay! so miamaratiaya pananggilai niyo so kadaklan ko kapanganganib, ka mataan a so sabaad ko kapanganganib na dosa, go di kano phanoriman, ago di phamagantaa o sabaad rkano so sabagi, ka ba khabayai o isa rkano a kakana niyan ko sapo o pagari niyan a miatay a inikagowad iyo? Go kalkn iyo so Allāh, ka mataan a so Allāh na Paririla a Masalinggagawn (al Hujurāt 12 ).

Tiankd o Allāh [s.w.t] sii ko poonan ankai a āyat a mataan a so miamaratiaya na magariari, a malilimod siran o kaphapagariya ko agama a rakhs o kaphapagariya ko kamamanosiai, sa aya isosogo ankanan a kaphapagariya na so kathotokawa iran, sa di siran thatalikhoda’, ago khokoyapta siran sa di siran thotolaka’, ago mliliwanaga siran sa di siran ddnkia, na nggiginawai siran sa di siran khakararangita’, na magisaisa siran sa di siran zagomparak.

Sii ko Hadīth na pitharo iyan a: Di kano pnddngkia, go di kano pthatalikhoda, go di kano pkhakararangita, baloya niyo a ginawa niyo a magariari.

Di Khahalal Ko Muslim Oba Niyan Bowangn So Pagari Niyan A Muslim:

Sii sankai na hiaram o Islām ko Muslim so kilawdn iyan ko pagari niyan a Muslim, odi’ na itholaka iyan, sa lidasan iyan, sa da’ a pipharo ko langowan a marirido a dowa kataw a Muslim a rowar ko sold o tlo gawii, ka an makalintad so kazosokhayaw niyan, na oriyan iyan na patoray kiran so kanggalbka iran ko kapagompiai sa ibagak iran so langowan a rarangit, ago so rido’, ka aya ropaan a babantogn sii ko Qur’ān, na so kababaloy ran a tanto a manga llmk igira aya mizosogata iran na so datar iran a Muslim, na tanto siran a manga ttgas igiraa aya mizosogata iran na so manga kāfir a manga ridoay ran a go so agama iran.

Pitharo o Nabī [s.a.w] a: Di khahalal ko Muslim oba niyan awai so pagari niyan sa kasobraan so tlo gawii, sa amay ka somagad on so tlo gawii na balaka niyan na salama niyan, na opakandoda niyan on so salām, na miadowa siran ko balas, na odi niyan on pakandoda na miaphaoto niyan so dosa, sa miakaliyo so somialam ko kisasaparn ko hijrah (so kitolakn iyan ko pagari nian). Khabagr so kahaharam o katholaka amay ka maadn ko thotonga-naya a inipaliogat o Allāh [s.w.t], so kakhokoyapta iran, sa iniropa o Nabī [s.a.w] ankai a khoyaptaan sa pitharo iyan a:So Rahim (kandangan - ilat anan ko kathotonganaya a sasatiman a posd a piphotopotol odi’ na bangnsa) na misasambir ko Arsh (Aras - panggaw) sa gii niyan tharoona: sa taw a ikhoyapta ako niyan na ikhoyapta o Allāh, na sa taw a itolak ako niyan na itolak o Allāh, Go pitharo iyan pn a: Di phakasold sa Sorga so patotolak sa tonganay niyan.

Kna’ o ba aya khikhoyaptaan ko madazg a paliogat na so kaampli o tonganay ko lolot iyan ko gii niyan on kapakikhoyapta, ka gianan na btad a kalalayaman, a mipapaliogat, ogaid na aya ptharoon a kakhoyapta a paliogat na skaniyan so kikhoyaptaan iyan ko manga lolot iyan amay ka itolak iran, ka gianan so katharo o Nabī [s.a.w] a: kna o ba aya giimakikhoyapta na so taw a phagamplan iyan so lolot iyan, ogaid na aya giimakikhoyapta na so initolak o lolot iyan na ba niyan dn inikhoyapta.

Gianan na amay ka da mabaloy so kiatholaka a pantag ko Allāh [s.w.t], ka kagia aya kawar o paratiaya na so kababayai ko Allāh [s.w.t].

Sabnar a inawaan o Rasūlullāh [s.a.w] so tlo kataw a manga Sahābah niyan a so da siran onot ko kiathidawa sa Tābūk, sa miakalima polo gawii, sa taman sa miakasimpit kiran so lopa ko kablang iyan, ago ginimpis siran o manga ginawa iran, sa da’ a isa bo’ a ba kiran makiphagontoda, odi’ na ba kiran makipmbitiarai, odi’ na ba kiran zalam, sa taman sa initoron o Allāh, sii ko kitab iyan so kiapakatawbata niyan kiran.

Go inawaan o Rasūlullāh [s.a.w]. so manga karoma niyan sa miakapat polo gawii.

Amay pman ka aya kiatholaka odi’ na kiakhararangita na pantag ko doniya, na mataan a so doniya na maito sii ko Allāh, ago sii ko Muslim a di so ba niyan kapakatonay sa kathatalikhoda, ago so katphd o giikangiginawai o manga Muslim, ago so kadarkt sankanan a kakhakararangita na aya khatonay niyan na so kakhawiswisi ron ko rila o Allāh [s.w.t], ago so limo iyan. Sii ko Hadīth na pitharo iyan a: Phlkaan so manga pinto o Sorga ko oman alongan a Isnīn ago alongan a Khamīs, na phrilaan o Allāh so langowan a oripn a di ran iphanakoto so Allāh, sa salakaw, inonta bo’ so mama a marirido siran ago so pagari niyan, ka tharoon o Allāh a, ilaya niyo ankai a dowa a marirido sa taman sa magompiai siran, miakatlo niyan anan makasoy.

Na sa taw a adn a kabnar iyan, na phakaampl a kapakaoma on o pagari niyan sa pphangni ron sa maap, sa paliogat on a katarimaa niyan sankanan a pangni o pagari niyan, sa mada so rido iran, sa haram on oba niyan sankaa ankanan a kapphamangni ron sa rila o pagari niyan, ka inipagita o Rasūlullāh [s.a.w] a sa dn sa nggolawla san na di dn makaphamakaig ko paridi iyan sa alongan a Qiyāmah.

So Kapasada Ko Dowa A Marirido’

Amay ka patoray ko dowa a marirido so kaphasada iran, sa makaayon ko sogoan o kaphagariya, na mataan a patoray ko kaphagingd so paliogat a salakaw, ka kagia so kaphagingd a Islām, na kaphagingd a tarotop a giithatabanga, sa di ron khapakay oba niyan ba dn giimbantayi so sabaad ko pagtaw niyan a gii siran pholang, sa phlaolad so sorazab o kadg ago so morka.

Sa patoray ko langowan a mapia i pamikiran ago adn a gaga niyan a kapakapagompiaiya niyan sankanan a dowa a marirido sa mokit siran ko lalan o Islām, sa da a ba on kapramiramig.

Sabnar a piayag o Rasūlullāh [s.a.w] sii ko Hadīth iyan so kapakallbi ankanan a kaphasada, ago so kapakalklk o kapriridoay sa pitharo iyan a: Ba ko skano pnggonanaowa ko makallbi sa pankatan a di so sambayang, ago so powasa, ago so zakāt, na pitharo iran a: Ombs hay! Rasūlullāh [s.a.w], na pitharo iyan a: So kapasada ko marirido, ka kagia so kaphakabinasa o marirido na skaniyan so phangopaw, di akn ptharoon i ba phangopaw sa bok, ogaid na phangopaw ko agama.

Di Phagizawizawa O Isa Ka Qawm So Isa Ka Qawm A Salakao

Sabnar a hiaram o Allāh [s.w.t] sii ko āyat a inaloy tano so matitimo a manga shayi’ a inisiap iyan ko kaphapagariya, ago so inipaliogat iyan a pd ko kasakawa ko manga taw.

1- Aya paganay sankai a manga shayi’ na so kaphapakaitoa ko manga taw, sa di dn khahalal ko mapaparatiaya a katawan iyan so Allāh, ago aarapn iyan so alongan a maori oba niyan phapakaitoa so manga taw odi’ na kowaan iyan so isa ko manga taw a aya niyan babalowin a kasandagan iyan, ago izawizaw niyan, ka gianan na kathakabor a masoln, ago kapagitoito ko salakaw ago kada’ a plng ko manga timbangan a mapia, sii ko Allāh [s.w.t] sa gianan i sabap a pitharo o Allāh [s.w.t] a: Di phagitoitoa o isa ka qawm a isa ka qawm a salakaw ron ka khapakay a siran i mapia a di siran (a giimagizawizaw) ago di pn so manga babay sa isa a manga babay ka khapakay a siran i mapia a di siran, Mataan a aya mapia sii ko Allāh [s.w.t], na sii makatitindg ko paratiaya ago so kapagiikhlas ago so kapia a kitotompok ko Allāh [s.w.t], kna o ba sii ko manga bontal, ago so manga kakayaan, sii ko Hadīth na pitharo iyan a: Mataan a so Allāh na di niyan pagilayin so manga bontal iyo, ago so manga tamok iyo, ogaid na aya pagilayin iyan na so manga poso’ iyo ago so manga galbk iyo.

Ino ba khapakay a kaphapakaitoa ko taw sabap ko paawing ko lawas iyan odi’ na so kammrmri ron? sabnar a miapanothol a so Abdullāh Ibn Masŭd na kiasawaan so pamosoan iyan a khakampis, na inisinga o sabaad a makamamasa, na pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a, Ipzinga iyo so kakhakampis o ski niyan, ibt ko makapapaar ko ginawa ko, ka giankanan a dowa a ski niyan a kampis na mapnd ko timbangan a di gia palaw a Uhud.

Sa datar anan a inisapar ko babay so kapagizawizawa niyan ko izik iyan a babay, ka kagia adat anan a lomalankap ko manga babay.

Di Niyo Phamaawinga So Manga Ginawa Niyo

2-Ika dowa a inisapar na so kapamaawinga ko ginawa o isa a taw, sa nggolalan sa katharo, so maongangn a Arab na pitharo iyan a:

SO PALI O BANGKAO NA GIINDMT...
NA DI PNDMT SO PALI O DILA (KAPAKASODI)...

O ilaya tano ankanan a āyat sa Qur’ān a miaona na mailay tano a aya kiapakaokita niyan ko lalag iyan na sianday niyan ko kinisaparn ko kapamaawing sii ko manga ginawa, ka kagia iniibarat iyan so sagorompong a miamaratiaya sa satiman a lawas a isaisa i kagdam, na sa taw a zodiin iyan so pagari niyan na datar o aya pizodi iyan na gia ginawa niyan.

Di Kano Pzosongkai Sa Manga Grar A Marata

3- Di khapakay ko Muslim oba niyan grari so pagari niyan a Muslim sa grar a marata a di niyan ikhabaya, ka kasabapan anan sa kakhaadn o rido ago so kapakapthotolaka o magariari, a manga Muslim, ago maphakada iyan so kabibilangataw.

So Kapanganganib A Marata’

4- So Islām na aya kabaya iyan na makatindg so kaphagingd ko onayan a kaliwanag o manga ginawa, ago so kazasariga, kna o ba sii ko manga sankaan ago manga panganta, ago kaphanganganib, sa gianan i kinisaparn on o Qur’ān ko āyat iyan a miaona, sa kapananggilai ko kapanganganib sa da’ a sabap iyan a mapayag.

Aya pakaasal ko manga taw na so kababaloy ran a angias siran ko langowan o panganib, sa so waswas o panganta na di khapakay oba niyan mabaloy so taw a mabinntay niyan ko katohmaa niyan on, sa pitharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Pananggila i niyo so kapanganga-nib, ka mataan a so kapanganganib na makalalawan a kabokhagan a thotol.

So manosiya ko kalobay niyan ko kababaloy niyan a manosiya, na di phakapalagoy ko kipkhisogat on o kapanganib ko sabaad a manga masa ko gii niyan kazanka ko sabaad a manga taw, balabaw ron ko manga taw a miabinasa so khoyaptaan iran a dowa, ogaid na paliogat on a di niyan kazarigi sankanan a panganta iyan, ago di niyan panondogn, ka gianan i maana ankoto a katharo o Rasūlullāh [s.a.w] a: Igira mianganib ka na di nka thankda (sa bnar ankoto a panganib ka).

So Kapanoriman

5- So kaada o sarig sii ko sabaad na pkhisonggod iyan so taw ko karata o kapanganganib, sa khailay so rarad iyan ko kapanoriman a gianan i rinayagan o kapanganib a masoln, na so phagingd a Islām na lolompion iyan so mapayag ago so masoln, sa gianan i kiapakazompat o kinisaparn ko kapanoriman ago so kapanganga-nib, ka di anan makapmblag ko kalilid a manga masa.

Mataan a rk o manga taw so kabnar ko kasisiapa kiran sa di khapakay o ba sayatn o isa so rnding o kasasakawa kiran a khasabapan sa kadiampa iran apia pn gii siran golawla sa dosa a sii bo’ ko ginawa iran, sii ko tnday o kapag’nsa iran on sa kna o ba iran papayaga.

Miakapoon ko Abī al Haytam a panonorat o Uqbah Bin Amir, a isa ko manga Sahābah, a pitharo akn ko Uqbah Bin Amir a, adn a siringan akn a gii siran maginom sa pakabrg, na khabaya an akn a madakp siran, na pitharo iyan a, di nkanan pnggolawlaa, sa osiati nka siran, ago pangangalk anka siran, na pitharo iyan a siaparan akn siran na da iran targn, sa kabaya akn a madakp siran, na pitharo iyan a, di nka pnggolawlaa ka mataan a mian’g akn so Nabī [s.a.w] a pitharo iyan a: Sa taw a sapngan iyan so awrat (kaitoan) na lagid o ba niyan inoyag so inilbng a oyagoyag sii ko koba niyan.

Sabnar a bialoy o Nabī [s.a.w] so kapanorimana ko paawing o manga taw a pd anan ko paparangayan o manga munāfiq, a siran oto so pitharo iran a: Miaratiaya kami, sa sii bo ko dila iran, na da’ a paratiaya o manga poso iran, sa piakasakitan siran o Nabī [s.a.w] ko katharo iyan a miakapoon a thotol ko Ibn Umar a pitharo iyan a: Tomiabid so Rasūlullāh [s.a.w] ko Mimbar sa miananawag sa matanog, sa pitharo iyan a, Hay sagorompong a miamagislam sa so bo’ so manga dila iran na da makasold so paratiaya ko manga poso iran, di niyo phringasaa so manga muslim, ago di niyo phanorimana so manga awrat iran, ka mataan a sa taw a manoriman ko awrat o pagari niyan a muslim, na panorimann o Allāh so paawing iyan, na sa taw a panorimann o Allāh so awrat iyan na diampaan iyan (pakaitoon iyan) apia sii dn ko sold o walay niyan.

Sabap ko kasiap o awrat o Muslim na hiaram o Nabī [s.a.w] so kasoronga o isa ko sold o walay o isa sa di makaoadas, sa pitharo iyan a: Sa taw a somorong ko walay o isa ka qawm sa di ran kabaya (da makaodas) na miahalal kiran so kirsokn iran sa mata niyan.

Sa datar oto a hiaram ko taw so kapamakin’ga niyan ko thotol o isa a di niyan kabaya o ba adn a makan’g on, sa pitharo o Nabī [s.a.w] a: Sa taw a pamakin’gn iyan so thotol o isa ka qawm a ipkhagowad iran oba niyan man’g ankoto a thotol iran, na ododn ko tangila niyan so tionag a tombaga ko alongan a Qiyāmah.

Inipaliogat o Qur’ān ko langowan a taw a phamisita ko pagari niyan ko walay niyan a di niyan kasold taman sa di makaodas ago makasalam, Hay miamaratiaya di kano zold sa walay a salakaw ko manga walay niyo taman sa di kano makaodas, ago masalam iyo so manga taw ron, ka gianan i mapia rkano ka an kano makatadm, na amay ka da’ a maoma niyo ron a isa bo na di kano ron zold taman sa kaidinan kano, na amay ka matharo rkano a kasoy kano, na kasoy kano ka gioto i mapia rkano, ka so Allāh ko nganin a gii niyo nggalbkn na katawan iyan. (an Nūr 27-28).

So kinisaparn ko kapanoriman na lankap a mararankom iyan so manga dato ago so manga ndatoan, pianothol o Muâwiyyah a miakapoon ko Nabī [s.a.w] a pitharo iyan a: Mataan a ska na amay ka panorimann ka so pagns o manga taw, na mabinasa nka siran, odi na maito bo na khabinasaan ka siran.

Na go pianothol o Umāmah a pitharo kon o Rasūl [s.a.w] a: Mataan a so dato na igira piloba iyan so sankaan ko manga taw na mabinasa niyan siran.

So Kapamaganta

6- Inisapar so kapamaganta ko katharo o Allāh a: Go di phamagantaa o sabaad rkano so sabaad. (al Hujurāt 12).

Pitharo o Rasūl [s.a.w] ko manga Sahābah niyan a, Katawan iyo i ptharo on a kapamaganta? Pitharo iran a so Allāh ago so Sogo iyan i matao ron, na pitharo iyan a: So kaaloy anka ko pagari nka ko nganin a ikhagowad iyan, na miatharo a, amay ka matatago ko taw so sifat a inipamaganta akn on? Na pitharo iyan a: Amay ka matatago on so sifat na miapamaganta aka, na amay ka da on na miapakaito oka skaniyan.

Sa langowan a ikhagowad o manosiya a phakabinasa ko paparangayan iyan odi’ na so bontal iyan antaa ka so bangnsa niyan, na palaya dn kapamaganta, miakapoon ko A’ishah a karoma o Rasūl [s.a.w] a miapamaganta iyan so Safiyyah ko kababa iyan i tindg, na pitharo o Rasūl [s.a.w] a, Sabnar a mitharo ka sa katharo a opama ka saogn ko kalodan na makaampl on.

Mataan a so kapamaganta na skaniyan so kabaya ko kaantiora ko salakaw, ago so kapkhalota ko manga paparangayan iran ago so andisan iran a siran na migagayib, a gianan na dalil sa katatalaw o giimamaganta ka kagia giankanan a kapamaganta na kazokhar sa tampar sa talikhodan, ka kagia so kapamaganta na panamar o da’ a kapasang iyan, a kasankapan sa kabinasa a di phakalidas so manga taw ko karata iran.

Gianan i sabap a iniropa o Qur’ān so kapamaganta sa lagid o ba pkhana o giimamaganta so sapo’ o pagari niyan a gii niyan pamagantaan. Miakapoon a thotol ko Jābir a pitharo iyan a: Maaadn kami ko Rasūlullāh na somiambr a ndo’ a mado, na pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Katawan iyo ankai a ndo’? giai so baw o siran oto a gii ran pamagantaan so miamaratiaya.

So Taman A Khapakay Ko Kapamaganta

Adn a tiabia o manga Ulama ko kapamaganta a harām, a skaniyan na tiabia a patot so katinkonga on ko darpa a masimpit.

Pd san so taw a mialalim a pphanonn iyan so kialalima on, ago so taw a lomialim on, pitharo o Allāh a: Di khabayaan o Allāh so kapayaga ko marata a pd sa katharo inonta bo ko taw a mialalim, so Allāh na Pphakan’g a Matao. (an Nisā’ 148).

Pd sankanan a tiabia, so kapangni sa tabang ko kaalina ko marata, go pd san so taw a adn a grar iyan a lomiankap on ogaid na ipkhagowad iyan, go pd san so kapthokasi ko manga saksi ago so miamanothol ko manga hadīth.

Sa aya sarat o kakhapakay niyan, na maadn so dowa: 1- so di ron kipndaraynonn sa mapangingindaw skaniyan, 2- So niyat.

Amay ka da a hājah (pangindaw) a phan’gl ko kaaloya ko ngaran o migagayib ko nganin a ikhagowad iyan, na da’ a kabnar iyan sa kaaloya niyan ko ngaran, amay ka khapakay so matag ilat, na di ron patot so bathk, odi na so kalankapan na di ron patot so katndo, sa aya kapakaokita niyan ko katharo iyan na, antonaa i pamikiran ka ko mama a manaya manaya dn, sa di khapakay oba aya katharo iyan na, antonaa i pamikiran ka ki giraw a wata i giraw sa aya bo’ a kakhapakay anan na bnar a matatago on so pagalowin on, amay ka da on na harām.
So Niyat, na gianan i phakataman sankanan ka so manosiya na katawan iyan so antap iyan ko kaptharo iyan sa kapagaloya niyan ko pd iyan sa skaniyan dn i saksi ko ginawa niyan ka kagia di phamagakal so poso’ aya giimamagakal na so dila’.

Go pd a matatankd ko Islām a so giimamakin’g ko giimamaganta na lagid o giimamaganta, sa aya paliogat on na so katabangi niyan ko pagari niyan a giipamagantaan sa ismbag iyan, sii ko hadīth na pitharo iyan a: Sa taw a lindingn iyan so maratabat o pagari niyan a giipamagantaan, na kabnar ko Allāh a kapmaradikaa niyan on ko apoy o Naraka, Go pitharo iyan a: Sa taw a lindingn iyan so andisan (mnang) o pagari niyan sii sa doniya na lindingn o Allāh so paras iyan ko apoy o Naraka sa alongan a Qiyāmah.

Na sa taw a di niyan anan khagaga oba niyan marn ankanan a dila a phakapali, ko mnang o pagari niyan, na aya minos a paliogat on na awaan iyan ankanan a darpa, ka ani ran kagnki so gii ran kapamaganta, na odi niyan siran awai na khabaloy a pd iran ko dosa.

So Kazoroyan

7- Amay ka miaaloy so kapamaganta ko Islām na miaaloy mambo so datar iyan a mitotompok on a hiaram o Islām, sa mitataralo a skaniyan so kazoroyan, a so kitogalinn ko nganin a mian’g o manosiya san ko isa a taw sa witn iyan ko isa sa bontal a khasabapan sa rido, odi’ na phakabinasa ko gii ran kanggiginawai.

Sabnar a tomioron so Qur’ān sa gii niyan pamaawingn ankai a piakasisingay a galbk, sii dn ko paganay a masa niyan sa Makkah, gowani a tharoon iyan a: Go oba nka onoti so langowan a balisapaan a makokowa diaman, a taliantaan a phlalakaw sa kazoroyan, (al Qalam 10-11).

Pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Di phakasold sa Sorga so soroyan. Go pitharo iyan a: Aya marata ko manga oripn o Allāh na so phlalakaw sa kazoroyan a giimakamblablag ko giinggiginawai, a giimloba sa paawing ko manga taw a da’ a ba iran paawing.

So Islām ko okit a kaphasada niyan ko manga karido’ na piakay niyan ko phamasad so kapagmaa niyan ko marata a mian’g iyan ko sabala, sa aya ioman iyan on na mapia a da niyan kiran man’g, sii ko hadīth na pitharo iyan a: Kna o ba bokhag so taw a piasad iyan so dowa a marirido’ sa mitharo sa mapia odi na miakazoroyan sa mapia.

Go pkhararangitan o Islām so siran oto a mian’g iran so katharo a marata na piamakotan iran a kisampay niyan ko pimbasaan on sa kabaya sa kaadn o rido’, ago kapaminasa, na aya pn a kalilid na pphamagomanan iran ankanan a katharo’ sa gii siran mangantang sa da iran man’g. Gianan so manga taw a amay ka mian’g iran so mapia na pagmaan iran, na amay ka aya mian’g iran na so marata na pakalankapn iran, na amay ka da’ a man’g iran na mamokhag siran.

Miakasold a sakataw a mama ko Khalīfah Umar Bin Abdil Azīz, na inaloy niyan on so nganin a ipkhagowad iyan, na pitharo o Umar a: Amay ka kabaya aka na ilayin ami so btad ka, na amay ka miamokhag ka na pd ka ko manga taw a inaloy ankai a āyat a: Amay ka (adn) a makaoma rkano a fāsiq (lomiliyo ko agama) sa maawid sa thotol na amada niyo. Amay pman ka bnar ka ko katharo oka, na pd ka ko manga taw a inaloy ankai a āyat a: Taliantaan a phlalakaw sa kazoroyan, na amay ka kabayaan ka na rilaan ami ska, na pitharo o mama a: So rila na aya ko kabaya, hay Amīrul Mu’minn, sa di ko dn zaromanan.

So Kasiyapa Ko Maratabat

8- Miailay tano o andamanayai kiasiapa o Islam ko manga maratabat ago so mnang o manosiya, sabnar a inaloy o Abdullāh Bin Umar a Ka’bah, sa pitharo iyan a: Sayana ka a mala ago mala so kasasakawa rka!! Na so Mu’min na mala a kasasakawa on a di ska! Na so kasakawa ko Mu’min na mapapayag ko kasiapa ko maratabat iyan ago so rogo’ iyan ago so tamok iyan.

Sii ko kiapnayhadjji a kaposan o Rasūl [s.a.w] na piangosiatan iyan so manga Muslim, sa pitharo iyan a, Mataan a so manga tamok iyo ago so maratabat iyo ago so manga rogo’ iyo na sslaan sii rkano sa datar o kasslaa sankai a gawii niyo sii sankai a olanolan iyo sii sankai a ingd iyo.

Miakapoon a thotol ko A’ishah a mataan a so Rasūl [s.a.w] na pitharo iyan a: Katawan iyo i makalalawan ko Ribā? Na pitharo ami a so Allāh ago so Sogo iyan i lbi ron a matao, na pitharo iyan a: Aya makalalawan ko Ribā sii ko Allāh na so kapamakaya ko maratabat o taw a Muslim, oriyan iyan na biatiya o Rasūl [s.a.w] ankai a āyah a, Go so siran oto a phringasaan iran so miamaratiaya ko nganin a da iran manggolawla na sabnar a miakaphaoto siran sa kahinaan ago dosa a mapayag. (al Ahzāb 58).

Aya makalalawan san sa karata’, na so katokasi ko manga babay a miamaratiaya a manga pindiara, sa tharoon a siran na manga barazina, ka kagia phakabinasa nan ko kapkhan’ga kiran ago so bangnsa iran, na piakalklk ko bobolos iran, ago so kakhabinasa o kaphagingd a Islām.

Sa gianan i sabap a iniitong anan o Rasūl [s.a.w] sa pd ko pito a manga ala a dosa, a inipamagita o Qur’ān so masakit a siksa iyan sankanan a galbk.

Pitharo o Allāh [s.w.t] a: Mataan a so siran oto a pkhababayaan iran so kalankap o piamakasisingay sii ko siran oto a miamaratiaya na adn a bagian iran a siksa a malipds sii ko doniya ago sii sa maori, go so Allāh na Matao a skano na da’ a katawan iyo (an Nūr 19).

So Kapaliharaa Ko Rogo’

9- Sioti o Islām so kaoyagoyag o manosiya, ago siniyap iyan so kapalihara o manga ginawa, na bialoy niyan so kapamabai ron a pd ko manga ala a dosa sii ko Allāh [s.w.t], ko oriyan o kasankaa on (so kakhafir) ago tiankd o Qur’ān a: Mataan a sa taw a mono’ sa isa a ginawa sa da’ a kabnar on, odi’ na maminasa ko lopa na lagid o ba niyan biono’ so kadandan o manga manosiya langon, (al Mā’idah 32).

Gianan na kagia so kalangolangowan o manosiya na pamiliya a satiman, na so kapamabai ko isa on a ginawa na datar o palaya dn kiapamabaan so kalangolangon iyan.

Phakalawan so kahaharam ankanan a kapamono’ amay ka aya miapatay na mapaparatiaya ko Allāh [s.w.t], pitharo o Allāh [s.w.t] a: Sa taw a mono’ sa mapaparatiaya sa pimbaba iyan na aya balas iyan na so apoy o Naraka, sa khatatap on, ago kiararangitan o Allāh, ago pimorkaan iyan ago piagtadan iyan sa siksa a mala (an Nisā’ 93).

Go pitharo o Rasūl [s.a.w] a: So kapnas (ka da’) o doniya na malbod ko Allāh, a di so kabonoa ko taw a Muslim.

Go pitharo iyan a, Tatap dn so mu’min a makadadaya ko agama niyan taman sa di makasogat sa rogo’ a sslaan (di makabono sa taw). Go pitharo iyan a, Langowan a dosa na masikn a iprila o Allāh, inonta bo so mama a miatay a skaniyan na mushrik (pananakoto) odi’ na so mama a miono sa mu’min sa pithibaba iyan.

Sabap sankai a manga hadīth ago manga āyat na pitharo o Ibn Abbās a so tawbat o miamono na di tharimaan, lagid o ba aya mapipikir iyan na pd ko sarat o kathawbat a di tharimaan odi’ mindod so kabnar ko khirk on, odi’ na masoat siran, na andamanaya i kakhindodn ko kabnar o miabono’ ago andamanaya i kakhasoat iyan?

So pman so salakaw ron na pitharo iran a, So kathawbat a thitho na tharimaan, sa khaponas iyan so dosa ko kapanakoto, na andamanaya so salakaw ron a dosa.

Pitharo o Allāh [s.w.t] a: Go so siran oto a di siran phamangni sa mirakhs so Allāh ko salakaw ron (di siran phanakoto) ago di ran mbonoon so ginawa a so hiaram o Allāh so kabonoa on inonta bo o nggolalan sa kabnar, ago di siran pzina na sa taw a nggolawla san, na matmo niyan so Allāh a madodosa, sa pthaktakpn on so siksa ko alongan a Qiyāmah, sa khatatap on sa makadadapanas, inonta bo’ so taw a mithawbat ago miaratiaya ago minggalbk sa galbk a mapia, ka siran oto na zambian o Allāh so manga rarata a mianggalbk iran sa manga pipia, ka so Allāh na Paririla a Masalinggagawn (al Furqān 68-70).

So Miyakapatay Ago So Miyatay Na Sii Ko Naraka

Iniitong o Rasūl [s.a.w] so kambonoay o dowa a Muslim a pinto ko kakhafir, ago galbk a jāhiliyyah, a siran oto na pphakazokhayawn iran so manga kathidawa, sa pphakatogaan iran so manga rogo’, sa pantag bo sa satiman a onta, odi’ na koda, pitharo o Rasūl [s.a.w] a: So kazintai ko Muslim na kapapasiqi (khiliyo ko agama) na so kabonoa on na kakakapiri.

Go pitharo iyan pn a, Di kano khasoy ko oriyan akn a manga kāfir kano a pthidawn o sabaad rkano so lig o sabagi (ilat ko kathidawa).

Igira so dowa a muslim na awidan iyan so gomaan ko pd iyan a muslim na miatago siran ko thbaan o Naraka Jahannam, na amay ka mabono’ o isa kiran so pd iyan na makasold siran on langon a dowa, miatharo a, Hay! Rasūlullāh, gianan so miakapatay, na antonaa i miasowa o miatay? A miabono’, na pitharo iyan: Mataan a skaniyan a miabono na kabaya iyan a kabonoa niyan ko pd iyan a so miakapatay ron. Aya maana niyan na oda matay na skaniyan i phakapatay ko miakapatay ron na palaya siran naraka a dowa kataw.

Misabap san na inisapar o Rasūl [s.a.w] so langowan a galbk a phakatonay sa kapakapatay odi’ na kathidawa, apia pn gia bo’ a kipagaloon on ko isa, pitharo iyan a, Di pagaloon o isa rkano so gomaan ko pagari niyan, ka mataan a di niyan katawan amay ka inibolog on o shaytān na maolog ko landing ko Naraka.

Sa dn sa taw a aloan iyan so pd iyan sa gomaan na mataan a so manga malāikat na pmorkaan iran sa taman sa di niyan on pokasn, apia niyan pagari a thitho ki ama iyan ago si ina iyan, go pitharo o Rasūl [s.a.w] a, Di khapakay ko muslim oba niyan pakalki so datar iyan a muslim, odi na pakatkawan iyan.

Kna’ o ba so dosa na ba sii bo’ ko miakapatay ogaid na mrabray ko langowan a miakaogop on sa katharo ago galbk, sa khisogat on so rarangit o Allāh [s.w.t], ko dianka o minipangpd iyan on, apia so gia bo’ a kiapakamasa niyan ko kiabonoa ko miabono, sa da niyan rna ankoto a galbk a marata, na phakasapari dn ko dosa, pitharo o Rasūl [s.a.w] a, Di thindg so isa rkano ko darpa a pmbonoon on so mama sa sialimbotan, ka mataan a so morka na thana ko langowan a taw a miakamasa on a da iran tabangi ankoto a mialalim.

So Kasiyapa Ko Rogo’ O (Tao) A Bbgan Sa Kapasadan Ago So Tao A Maaako (Mu-āhad Ago Dimmī)

Siniyap o manga āyat so kinisaparn ko kabonoa ko Muslim, ka kagia miakaoma skaniyan a kitab a gonanao ko manga Muslim sii ko phagingd a Islām, na kna o ba aya maana ankanan na so kna o ba Muslim na khapakay so kabonoa on, ka mataan a so ginawa o manosiya na mapapalihara so kabonoa on, a hiaram o Allāh [s.w.t], ago siniyap iyan ko kamamanosiyai ron, amay ka di mabaloy a kna o ba Muslim a pnggarobat ko manga Muslim, ka sii sankai na miahalal so kabonoa on, amay pman ka bbgan sa kapasadan ko katatago iyan ko ingd a Muslim odi’ na maaako ko kababaling iyan ko ingd a Islām, na mataan a so rogo’ iyan na mapapalihara, sa di khapakay ko Muslim oba niyan pamabai, pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Sa taw a bonoon iyan so kāfir a bbgan sa kapasadan, na di niyan dn mabaw so Sorga, ka aya kakhatoona niyan ko baw o Sorga na lomalakaw sa pat polo ragon.

Go pitharo iyan pn a: Sa taw a bonoon iyan so Ahlu ad Dimmah (kāfir a yahudi odi na nasrani a maaako o manga muslim) na di niyan dn matoon so baw o Sorga.

Anda I Kakhada’ O Ka Papalihara O Rogo’?

Pitharo o Allāh [s.w.t] a, Go di niyo mbonoa so gianawa a so hiaram o Allāh inonta bo’ o nggolalan sa kabnar (al An’ām 151). Giankanan a kabnar a inaloy o Qur’ān na mabaloy a sagintas ko tlo a manga kasalaan:

So kiapamono’ sa kapanalimbot, ka sa taw a matankd on so kiapamono’ sa kapanalimbot na paliogat on so kikitasn on ko biono iyan (Qisās) sa pakapmbadalaan so ginawa iran, pitharo o Allāh [s.w.t] a: Go adn a bagian iyo (ko kinggolalann ko kitas) a kaoyagoyag, (al Baqarah 179). (Aya maana niyan na so kanggolalan o kitas na khaadn so kaoyagoyag ka kagia so talibono’ na amay ka matankd sa pikir iyan a o pamono’ na khabono’ na khitarg iyan so kapamono’, na khaadn so kaoyagoyag, odi’ na so manga tonganay o miabono’ na amay ka mikitas so miakapatay na plnggaw so rarangit iran sa di siran somaop, na khaadn roo so kaoyagoyag ko kakhapalihara o manga rogo’ - so mindiyorobasa).
So kapayaga niyan ko kiazina, sa kazaksian a pat ko manga Muslim a manga mama sa kiamasaan iran so gii niyan kazina, sa mabaloy mambo ankanan a mama a muhsan (miakapangaroma sa miaona sa kapangaroma a halāl) odi’ na pagikralan iyan so kiapakazina, na sii sankai na kharadiyam (rajm) sa taman sa matay (plbadn a ator).
So kaliyo niyan ko agama Islām ko oriyan o kiasold iyan on (kapmortad) ago so kapayaga niyan on, sa pangrar ko manga Muslim, so Islām na da’ a thgln iyan a taw ko kasold on, ogaid na di niyan ipagiiog ko apia antaon on a taw oba niyan giizandagi so agama Islām, ka so kaliyo ko agama ko oriyan o kasold on, na katuhma a ko agama sa di mapia, na di anan khapakay, sa amay ka di komasoy ko agama a inawaan iyan na khabono skaniyan.

Sabnar a tinimbl o Rasūl [s.a.w] so kakhapakay a kabonoa ko taw sii ko tlo a shayi’ pitharo iyan a, Di dn khahalal so rogo’ o taw a Muslim inonta bo o misabap ko isa ko tlo: So kapakabono’ sa ginawa, go so mizina, go so inibagak iyan so agama niyan na mimblag ko sagorompong o manga Muslim.

Ogaid na so kambonoa sankai a manga taw na sii pnggolalan sa tangan o dato ko parinta kna’ o ba so pizakatawan i pnggalbk on, ka pangali sa an di khasagala so kaphagingd, sa mabaloy so oman i isa a aya pkhokom ago aya giinggolalan ko kokoman, inonta bo’ so sii ron ko kitas ka khapakay ko manga tonganay o miabono’ a siran dn inggolalan ko kitana an iran ko kitas sii ko kapakadarpa o dato ko parinta, sa mabatiya so kokoman ko kianggolalan ankoto a kitas. Ka bolong anan ko kagagagt a rarb iran sa an iyan mapadng so zokhayaw o rarangit iran. Sabap ko katharo o Allāh [s.w.t] a: Sa taw a bonoon sa mialalim na sabnar a bigan ami so manga walī niyan sa bagr (kabnar ko kakitas) na di pthabowakar ko kabono’ (so kipnggolalann iyan ko kitas) ka mataan a skaniyan na tatabangan. (al Isrā’ 33).

So Kabonoa O Tao Sa Ginawa Niyan (Kapaggt)

Langowan a miakambowat ko kinisaparn ko kapamono’ na mararankom iyan so kabonoa o manosiya sa ginawa niyan sa lagid o kararankoma niyan ko kabonoa niyan ko salakaw ron, sa sa taw a bonoon iyan a ginawa niyan sii ko apia antonaa a okit, na sabnar a miabono iyan so ginawa a hiaram o Allāh [s.w.t] so kabonoa on sa da’ a ba on kabnar.

So kaoyagoyag o manosiya na kna oba niyan rk, ka da niyan maadn a ginawa niyan, ago so sasoko ko anggawta iyan, ogaid na so ginawa niyan na isasarig on a initadin on o Allāh [s.w.t], na di khapakay oba niyan prataa, na aya pn oba niyan pamabai, pitharo o Allāh [s.w.t] a, Go di niyo pmbonoa so manga ginawa niyo, ka so Allāh na mala rkano i limo (an Nisā’ 29).

So Islām na khabayaan iyan ko Muslim a kabaloy niyan a matgas i tindg, a mabagr i thkhs, ko kazmpanga niyan ko manga rrgn, sa da on dn mapakay oba niyan palagowi so kaoyagoyag, sa lowasn iyan so nditarn iyan sabap ko bala a minisogat on, odi’ na so pangindaw a miaola on, ka mataan a so mu’min na inadn sa pantag sa kaprasarasay, kna o ba kaddkha, ago siogo sa kapanagontaman, kna o ba kapalagoy, na so paratiaya niyan ago so parangay niyan na zankaan iran a dowa so kapalagoy phoon ko maydan o kapphagintaw, a pd iyan so gomaan a di khathphol, ago so loto’ a di khalngan, a gianan so gomaan a paratiaya a mabkn ago loto’ a parangay a di khabankasan.

Sabnar a piamagitaan o Rasūl [s.a.w] so taw a pangonakonaan iyan ankai a marata a galbk, a so kapaggt, sa khawiswisan skaniyan ko limo o Allāh [s.w.t] sii ko Sorga, na khakowa niyan so rarangit o Allāh [s.w.t] sii ko Naraka.

Pitharo o Rasūl [s.a.w] a, Miaadn ko miaonaan iyo a mama a adn a pali iyan, na miarimorng, na kominowa sa glat na inizokhar iyan sa lima niyan na miatay, na pitharo o Allāh a: Inipamakot rakn o oripn akn a ginawa niyan, na hiaram akn on so Sorga.

Amay ka gianan na miaharam on so Sorga sa pantag sa da niyan ka tigra ko pali iyan na ba dn miaggt, na so mangaday so taw a miaggt sa pantag sa kialapis iyan ko dagangan iyan, odi’ na sabap ko da niyan kapakaapas ko iksamin odi’ na sabap ko babay a miarnding on a da niyan mapangaroma.

Pamakin’ga o malmk i thkhs ankai a pagita a katharo o Rasūl [s.a.w] a giikhilat ago giindalndg a: Sa taw a tomipho sa palaw sa bonoon iyan a ginawa niyan, na skaniyan ko Naraka na gii ron thipho sa tatap on sa dayon sa dayon, na sa taw a minom sa doti sa bonoon iyan a ginawa niyan na sii ko Naraka na gii niyan on pagintosn ankoto a doti, sa tatap on sa dayon sa dayon, na sa taw a bonoon iyan a ginawa niyan sa nggolalan sa potaw (gomaan) na giankoto a gomaan na matatap sa lima niyan ko alongan a Qiyāmah sa ipmbono iyan sa ginawa niyan sa tatap ko Naraka sa dayon sa dayon.

So Kapapalihara O Manga Tamok

10- Da’ a marata ko Muslim ko katimoa niyan ko tamok ko kabaya iyan, amay ka aya kapphanamok iyan na halāl, sa pphakathoon iyan sa okit a mapia.

Amay ka miaadn ko sabaad a manga agama, a mataan kon a so kawasa na di phakasorga sa taman sa di makasold so mala a kiandong a tali (Jammal) ko pso o ragom, na mataan a so Islām na aya katharo iyan na, Miakapiapia so tamok a mapia san ko mama a mapia.

Amay ka so Islām na tiankd iyan so kapakamilik o oman i isa sa tamok, na mataan a giankanan a tamok na sisiapn iyan sabap ko kitab iyan, sa di kaphangarasian o langowan a mapasang i kapangasab odi’ na kapamankhaw, sa tinimo o Rasūl [s.a.w] so kiaharama ko tamok sa lagid o kiaharama ko rogo’ ago so maratabat sii ko katharo a satiman, ago bialoy niyan so kapamankhaw a phakada ko inipaliogat o paratiaya sa pitharo iyan a: Di phamankhaw so tkhaw ko masa a kapphamankhaw niyan a skaniyan na mapaparatiaya.

Go pitharo o Allāh [s.w.t] a: Go so tkhaw a mama go so tkhaw a babay na potola niyo so manga lima iran a dowa sa balas o nganin a kinowa iran (piamankhaw iran) sa siksa a phoon ko Allāh ka so Allāh na Mabagr a Maongangn (al Mā’idah 38 ).

Go pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Di khahalal ko Muslim oba kowa sa (timbang a) badas a da okit sa maliwanag sa atay. Sabap anan ko kapapalihara a ko tamok o Muslim.

So Katndan Na Harām

Pd sa kakana ko tamok o manga taw sa batal (harām) so kakowaa ko tndan, a skaniyan so ipmbgay a pd sa tamok san ko adn a kapaar iyan (kadato iyan) odi’ na adn a galbk iyan a lankap, ka an iyan mibgay sankanan a tomindan so kapakabnar ko kokoman odi’ na an iyan on matonay so galbk, ago so salakaw ron.

Sa hiaram o Islām ko Muslim so kaokit iyan ko lalan a kapanndan, san ko manga dato ago so manga salinggogopa iyan, sa datar oto a hiaram sankai so kakowaa iran sankoto a tndan, ago inisapar ko salakaw kiran oba siran mabaloy a okit ko kanggolalan ankanan a tndan, ko pmbgay ago so tharima.

Pitharo o Allāh [s.w.t] a: Di niyo pkhana so manga tamok iyo sa nggolalan sa batal, ago ipndawag iyo sii ko manga dato (odi na pangongokom) ka an iyo makan so sagintas ko manga tamok o manga taw sa nggolalan sa dosa a skano na katawan iyo (al Baqarah 188).

Miakapoon ko Thawbān a pitharo iyan a, pitharo o Rasūl [s.a.w] a: Pimorkaan o Rasūlullāh so pthndan, ago so phtndanan, ago so giinggalbk ko kapakathndana ankanan a dowa.

Siogo o Rasūl [s.a.w] so Abdullāh Bin Rawāhah, sii ko manga Yahūdī ka thimoon iyan so miapatot kiran a pd sa bois ko manga asinda iran, na inidolon iran on so sabaad a manga tamok a imbgay ran on, na pitharo iyan a, so inidolon iyo a pd sa tndan na mataan a harām, a di ami phangozbaan.

Daa pakammsa ko kiaharama ko kazoborno ka kagia so kalankap iyan sii ko kaphagingd na kaplankap o kabinasa ago so kapanalim-bot, sa kakokom sa da’ a ba on bnar, odi’ na kasankaa ko kokoman a bnar, ago so kapakaonaa ko patot a pakaorin, ago so kapakaoriya ko patot a pakaonaan, na aya plankap na so niawa o kanggona ko kaphagingd kna o ba so niawa o kitomann ko paliogat.

So Pammgayan O Pagtao Ko Manga Dato

So Islām na hiaram iyan so katndan sii ko langowan a bontal iyan, go sii ko apia antonaai inibtho ron, ka so kabthowi ron sa ingaran a pammgayan, na di niyan khiliyo ko goliling o harām sa ba niyan mitogalin sii ko halāl.

Sii ko hadīth na pitharo iyan a: Sa taw a osarn ami sii ko galbk, na go bigan ami sa sokay na sa kowaan iyan ko oriyan anan na pd sa piamankhaw.

Bigan so Umar Bin Abdil Azīz, sa pammgayan a skaniyan na Khalīfah sankoto a masa, na inikasoy niyan, na miatharo on a so Rasūl [s.a.w] na ptharima sa pammgayan, na pitharo iyan a: Gianan na pammgayan sii rkaniyan ogaid na tndan sii rktano.

Go siogo o Rasūl [s.a.w] so walī niyan ko kapanimo sa manga Zakāt, sii ko isa ka loks, na gowani a makaoma ko Rasūl [s.a.w] na pitharo iyan a, Gia i na rk iyo, na giai na rk akn a inibgay rakn, na kiararangitan so Rasūl [s.a.w] sa pitharo iyan a, Opama ka oontod ka ko walay i ama aka odi na sii ko walay i ina aka ino adn a phakaoma rka a pammgayan amay ka bnar ka?.

So Katndan Ko Karna Ko Kapanalim-bot

Sa taw a adn a kabnar iyan a miada, a di niyan khatoon o di nggolalan sa kapakatndan iyan, na aya taralbi ron na so kazabar iyan sa taman sa lbodn on o Allāh so okit a kakowaa niyan sankanan a kabnar iyan sa kada ankanan a kapanalimbot sa makowa niyan so kabnar iyan.

Na amay ka mgay sa tndan sa pantag sa kakowaa niyan ko kabnar iyan, na so dosa na sii ko kominowa sankanan a tndan, sa da’ a dosa niyan on, amay ka inokitan iyan so langowan a okit a khaparo na da niyan magaga oba niyan maparoli ankoto a kabnar iyan, ago amay ka aya kiatndan iyan na sabap sa kaplindinga niyan ko ginawa niyan ko kinisogat on o lalim o isa asar mambo ka di niyan pamabaan so kabnar o salakaw ron.

So Kathabowakar O Tao Ko Tamok Iyan Na Harām

Amay ka rk o tamok o isa so kasslaa on sa di khapakay so kapamabai ron sa mapayag antaa ka masoln, na mataan a so tamok o taw na adn a kapapaliharaa on, sa di ron khapakay so kailanga niyan on, odi’ na so kithabowakarn iyan on, sa di niyan pagongowan, sa ba niyan dn rarapirikn sa kawanan diwang.

Gianan i sabap a bagian o pagtaw so kabnar ko tamok o oman i isa, a skaniyan i makamimilik ko talikhodan o langowan a makamimilik, sa gianan i sabap a bialoy o Islām a rk o pagtaw so kabnar ko karna ko pkhadadadawayan sa kanggiragiraya niyan ko tamok iyan, ka kagia skaniyan a pagtaw na adn a kabnar iyan sankanan a tamok, pitharo o Qur’ān a: Go di niyo mbgan ko manga taw a pkhadadawayan so manga tamok iyo a so bialoy rkano o Allāh a mamamayandg, sa pagpra niyo siran on, ago pakanditara niyo siran on, ago tharo kano kiran sa katharo a mapia (an Nisā’ 5).

Sii sankanan a āyat na sianday niyan so tamok ko pagtaw, a o ba di giankanan a tamok na rk ankoto a pkhadadawayan (safīh), ogaid na kagia so tamok o pizakatawan na sii ko kamataani ron na tamok o pagtaw ko kalangolangon iyan.

Mataan a so Islām na agama a kapaginontolan, na so Ummah a Islām na pagtaw a maontol a komakadn sa zokhodan, sa palaya dn kapaginontolan ko langowan o maoolawla niyan, sa inisapar o Allāh, ko miamaratiaya so kapakazobraa ko kaosara ko tamok, maana a kathabowakar, sa datar oto a inisapar iyan kiran so kapligto ago so kaikot, pitharo o Allāah [s.w.t] a: Hay! Mbawataan o Ādam kowaa niyo so parahiasan iyo ko oman i sambayang (odi na sii ko masjid) ago kan kano ago inom kano sa di kano pthabowakar, ka mataan a skaniyan na di niyan khabayaan so manga taw a mapasang i kathabowakar (al A’rāf 31).

So kathabowakar na skaniyan so kanggasto ko nganin a hiaram o Allāh [s.w.t], ka lagid o pakabrg go so manga pagigimo a bolawan ago pirak, go so makasasaginda san, mlagid o mala so mianggasto antaa ka maito.

Odi’ na khaadn so kathabowakar ko kailanga ko tamok sa nggolalan sa kabinasaa on, a sabnar a inisapar o Rasūl [s.a.w] so kailanga ko tamok. Odi’ na pakaoladn so kanggasto sii ko di ron kailangan a da’ a khalamba ko minggasto a pd ko tamok iyan.

Pitharo o al Imām ar Rāzī ko tafsir o katharo o Allāh a, Go ipagiza iran rka o antonaai pnggaston iran? Na tharo anka a so mialawan (al Baqarah 219). Mataan aso Allāh na piakambilangataw niyan so manosiya sii ko kanggasto sa pitharo iyan ko Nabī niyan a: Go bgan ka ko madazg so kabnar iyan, go so miskīn, go so miakalang sa lalan, go di ka pthabowakar sa samporna a kathabowakar, ka mataan a so manga tabowakar na siran na manga pagari o manga shaytān (al Isrā’ 26). Go pitharo iyan a: Go di nka mbaloya so lima nka a mapalot ko lig ka (ilat ko kaligt) na di nka pman khayata sa samporna a kakayat (ilat ko kaginawa kapammgay) ka makaozad ka a kapanginginsoyaan a kalolobayan (al Isrā’ 29). Go pitharo iyan pn a, Go so siran oto a igira minggasto siran na di siran pthabowakar, ago di siran phaginot. Go pitharo o Rasūl a: Igira a adn ko isa rkano na panagipoonn iyan sa ginawa niyan, oriyan iyan na sii ko taw a pphagprn iyan, sa lagid anan, go pitharo iyan pn a: Aya mapia a sadaqah na so mialamba iyan so kakakawasa, aya maana niyan na adn a lamba ko miammgay. Miakapoon ko Jābir Bin Abdillāh, a pitharo iyan a, Gowani a zisii kami ko Rasūl [s.a.w] na miakaoma on a mama a maawid sa bolawan a datar o orak a papanok sa pitharo iyan a Hay Rasūl [s.a.w] kowa anka ini a sadaqah ka ibt ko Allāh ka da dn a pd iyan, na tialikhodan o Rasūl [s.a.w] sa bialak iyan sa tig iyan a kowa anka sa pkhararangitan, na kinowa niyan on oriyan iyan na inilbad iyan on sa mabagr, sa pitharo ityan a: Phakaoma rakn so isa rkano sa aawidan iyan so tamok iyan a da’ a malalamba on, oriyan iyan na magontod sa phamangni ko manga taw, mataan a so sadaqah na so miakapoon ko talikhodan o kakhakawasa, kowa anka ka da’ a ba ami ron kabaya. Go miakapoon a thotol ko Rasūl [s.a.w] a mataan a giimbts sa pangn’nkn o pamiliya niyan ko tnday o saragon. Na pitharo o manga oongangn a: Aya kon a kapakallbi na so katatankaan a kna o ba mizobra, na kna pman o ba kakokorangi.

So Khoyaptaan O Muslim Ago So Kna’ O Ba Muslim

So Pamikiran A Mattndo Ko Manga Ahlul Kitāb
So Manga Ahlu Ad-dimmah
So Kapakipagogopa Ko Kna’ O Ba Muslim Ago So Maana Niyan
So Kapangni Sa Tabang O Muslim Ko Kna O Ba Muslim>
So Islām Na Limo’ A Langkap Sa Taman Ko Manga Binatang

Amay ka timoon tano so manga ndao o Islām ko kapakindolona ko manga taw a somosopak on, ko khahalal on ago so khaharam on, na khasanaan tano ankai a āyat a pd ko kitab o Allāh [s.w.t], a patot a kabaloy niyan a kitab a makararankom sii sankanan a btad, pitharo o Allāh [s.w.t] a, Di rkano izapar o Allāh so siran oto a da siran rkano pakithidawa sii ko agama, ago da kano iran pakaliowa ko manga ingd iyo so kaphiapiai niyo kiran ago so kapaginontolan iyo sii kiran, ka mataan a so Allāh na pkhababayaan iyan so manga taw a khipagiinontolan, mataan a aya izapar rkano o Allāh (ko kingginawain on) na so siran oto a miakithidawa siran rkano ko agama ago piakaliyo kano iran ko manga ingd iyo, ago miamagogopa siran ko kiliyo niyo sa oba niyo siran ngginawain (thabangaan) ka sa taw a makithabanga kiran na siran oto so manga salimbot (al Mumtahanah 89).

So Pamikiran A Mattndo Ko Manga Ahlul Kitāb

Amay ka so Islām na di niyan izapar so kaphiapaiai ago so kapaginontolan sii ko manga taw a somosopak on sii ko apia antonaa a agama, apia pn siran na manga taw a pzimba sa manga barahala a manga mushrik, ka lagid o manga mushrik ko manga Arab a so tioronan siran ankanan a āyat na mataan a so Islām na phagilayin iyan sa kailay a mattndo so manga Ahl al Kitāb a manga Yahūdī ago manga Nasrānī, mlagid o matatago siran ko ingd a Islām antaa ka makaliliyo siran on.

So Qur’ān na di niyan siran thawagn inonta bo a aya ipthawag iyan kiran na hay manga taw a tioronan sa kitab, sa makang-gogonanao anan sa siran na manga taw a sii sa pakaasal na adn a agama iran a phoon sa langit, sabap roo na adn a kapakandadazg iran ago so manga Muslim, a mapapayag ko pakaasal o agama a satiman a so sabap a inisogo o Allāh [s.w.t] ko manga Nabī, pitharo o Allāh [s.w.t] a: Inadn iyan rkano so agama a so iniwasiat ko Nūh, ago so iniwahi ami sii rka ago so iniwasiat ami ko Ibrāhīm ago so Mūsā ago so Ĭsā sa pakatindga niyo so agama ago di kano ron pmblablag, (as Shūrā 13).

So manga Muslim na isosogo kiran so kaparatiayaa ko manga kitab o Allāh [s.w.t], ko kalangolangon iyan, ago so manga Sogo iyan, sa di khamataanan so paratiaya odi san misabap, pitharo o Allāh [s.w.t] a: Tharoa niyo a piaratiaya mi so Allāh, go so initoron rkami, ago so initoron ko Ibrāhīm, ago so Ismā’īl ago so Ishāq, ago so Ya’qūb, ago so manga Asbāt (so manga wata o Ya’qūb) ago so inibgay ko Mūsā, ago so Ĭsā, ago so inibgay ko manga Nabī a phoon ko Tuhan iran sa di ami dn pakapmbidabidaan so oman i isa kiran ago skami na ron kami mimbayorantang (al Baqarah 136).

So manga Ahl al kitāb na igira biatiya iran so Qur’ān na pkhatoon iran on so manga bantog ko manga kitab iran ago so manga Rasūl iran ago so manga Nabī ran.

Go igira iniphawala o manga Muslim so manga Ahl al kitāb na panaggilai ran so kapakatharo sa phakagagt sa rarb ago so maphakazokhayaw niyan so manga rarangit pitharo o Allāh [s.w.t] a: Go di niyo pphawalaan so manga ahlul kitāb inonta bo’ sii ko mapia, inonta bo so siran oto a milalalim a pd kiran, go tharoa niyo a: Piaratiaya mi so initoron rkami go so initoron rkano go so Tuhan ami go so Tuhan iyo na isaisa a ron kami mimbayorantang. (al Ankabūt 46).

Go miailay tano so kiapakaya o Islām ko kipagatoangn ko manga Ahl al kitāb ago so kakana ko siombali iran, sa datar oto a piakay niyan so kikhamongaan kiran ago so kapangaromaa ko manga babay kiran, a matatago ko kakharomai so karrnk ago so kandayo ago so kahalimoay, sii sankanan na pitharo o Allāh [s.w.t] a: Go so pangn’nkn o siran oto a tioronan sa kitab na halāl rkano na so pangn’nkn iyo na halāl kiran, ago so manga pindiara a pd ko miamaratiaya a manga babay ago so pindiara a pd ko siran oto a tioronan sa kitab ko miaonaan iyo. (al Mā’idah 5).

Gianan na sii ko manga Ahl al kitāb ko kalalankap iyan, na so pman so manga Nasrānī, ko katndo iyan na inibtad siran o Qur’ān sa darpa a marani ko manga poso o manga Muslim, sa pitharo iyan a: Go khatoon ka so marani kiran i giikapakingginawai ko siran oto a miamaratiaya a so siran oto a pitharo iran a, mataan a skami na manga Nasrānī, sabap sa kagia zisii kiran so manga Qissīs ago so manga ruhbān (manga ulama iran) go mataan a siran na di siran pthakabor. (al Mā’idah 82).

So Manga Ahlu Ad-dimmah

Giankai a osiat a miaaloy na mararankom iyan so langolangowan o manga Ahl al Kitāb ko apia anda siran matatago, ogaid na so mababaling on ko ingd a Islām na adn a btad iran a mattndo, a gianan so pmbthowan o manga Muslim sa manga Ahl ad Dimmah (manga taw a maaako siran o parinta a Islām) sa khabgan siran sa kapasadan a ziyapn siran o manga Muslim ko kababaling iran ko parinta Islāmiah, sa makasasarig siran, sa paliogat kiran so paliogat ko manga Muslim ago bagian iran so datar o bagian o manga Muslim, sii bo’ ko manga simba i makambibida siran on ka kagia kna o ba siran manga Muslim, sa rk iran so agama iran.

Sabnar a piakapasangan o Rasūl [s.a.w] so kinipangosiatn iyan ko manga Ahl ad Dimmah, sa piamagitaan iyan so taw a zopakn iyan ankai a osiat o Nabī [s.a.w] ko manga Ahl ad Dimmah, sa khisogat on so rarangit o Allāh [s.w.t] , pitharo Rasūl [s.a.w] a: Sa taw a adn ringasaan iyan a Dimmī na sabnar a miaringasa ako niyan, na sa taw a ringasaan ako niyan na sabnar a riningasa iyan so Allāh.

Go pitharo iyan pn a: Sa taw a adn a ringasaan iyan a Dimmī na sakn i karido iyan na sataw a maadn ako a karido iyan na ridoon akn sa alongan a maori. Go pitharo iyan pn a: Sa taw a adn a lalimn iyan a muāhad (kāfir a bbgan sa kasarigan) odi’ na korangan iyan so kabnar iyan, odi’ na paliogatan iyan sa di niyan khagaga, odi’ na adn a kowaan iyan on a nganin sa da okit sa mapoti sa atay niyan, na sakn i karido iyan (a phankat on) sa alongan a Qiyāmah.

Sabnar a ininggolalan o manga Khulafā o Rasūl [s.a.w] so kasisiapa sankai a manga kabnar, sii sankai a manga taw a mababaling siran ko ingd a Islām, a kna o ba manga Muslim, sa tiankd o manga Ulama ko Islām sii ko kambidabida o manga kpit iran ankai a manga kabnar.

So Kapakipagogopa Ko Kna’ O Ba Muslim Ago So Maana Niyan

Madakl a giimaginomangaday, sa phagizaan iyan a ginawa niyan, sa gii niyan tharoon a: Andamanayai kakhamataani ko kapaking-ginawai ko kna o ba Muslim a so Qur’ān na ipzapar iyan so kapakingginawai ko manga kāfir ago so kakowaa kiran a manga dokapila a salinggogopa sii ko kiatharoa niyan on sa: Hay so siran oto a miamaratiaya di niyo pkhowaa so manga Yahūdī ago so manga Nasrānī a manga salinggogopa, ka so sabaad kiran na salinggogopa o sabaad, na sa dn sa makithabanga kiran a pd rkano na mataan a skaniyan na pd iran, mataan a so Allāh na di niyan thoroon so manga qawm a manga salimbot. Sa pkhailay nka so siran oto a adn a manga sakit ko manga poso iran a gii siran on gagaan (al Mā’idah 51-52).

So smbag ankanan, na mataan a giankanan a āyat na kna o ba mamamantk so maana niyan, sa kna o ba niyan mararankom a langowan a Yahūdī ago Nasrānī odi na kāfir, ka o pakapamantka so maana niyan na miakazopaka ago giankoto a āyat a inaloy tano sa onaan, ko kipngginawain kiran, ago so kipkhamongaan kiran sa kapangaromaa o Muslim ko manga babay kiran. Ogaid na giankanan a āyat na sii initoron ko manga pagtaw a romirido ko Islām a pnggarobatn iran so manga Muslim, sa di khapakay ko Muslim so kapakithabanga iyan kiran ago so kasawai kiran ko manga pagns o manga Muslim, ka inisapar anan o Allāh [s.w.t].

So Kapangni Sa Tabang O Muslim Ko Kna O Ba Muslim

Daa marata ko kapangni sa tabang o Muslim ko kna o ba Muslim sii ko manga btad a kapandayan a di mitotompok ko agama a pd sa kapamolong, kambasok, kaphanday, ago so salakaw san amay pman ka khaamplan o Muslim a ginawa niyan na di dn kailangan so kapakithabanga iyan sankai a manga taw.

Sabnar a miailay tano so kiasokayi o Rasūl [s.a.w] ko Abdullāh Bin Urayqit a skaniyan na mushrik, ko kabaloy niyan a tagotao ko kiatogalin iyan sa Madīnah, sa gianan i khakowaa dalil sa kakahapakay o kapakipagogopa ko kna o ba Muslim.

Na aya lawan san na mataan a piakay ran ko dato o manga Muslim so kapakithabanga iyan ko kna o ba manga Muslim sii ko btad a kapakithidawa, sa makapmbagian siran ko manga taban sa lagid o manga Muslim.

Pianothol o az Zuhrī a mataan a so Rasūl [s.a.w] na miakithabanga ko manga taw a manga Yahūdī sii ko gii niyan kapakithidawa na piakambagian iyan siran ko manga taban, sa isasarat ko taw a ipthabanga o manga Muslim a adn a sarig on o manga Muslim, amay pman ka da a sarig on na di khapakay ka piakalklk ko manga Muslim.

Go khapakay ko Muslim so kabgi niyan sa pammgayan ko kna o ba Muslim ago so katarimaa niyan ko pammgayan iran, ka lagid o kiabgi o manga dato a manga kāfir sa pammgayan ko Rasūl [s.a.w] na tiarima iyan.

Mataan a so Islām na sasakawn iyan so manosiya ko kababaloy niyan a manosiya, na aya pn amay ka pd ko tioronan sa kitab, odi’ na kabbgan sa kapasadan antaa ka maaako.

Inisagad a Janāzah ko Rasūl [s.a.w] na tominindg so Nabī [s.a.w] na miatharo on a, Hay Nabī [s.a.w] mataan a janāzah a Yahūdī na pitharo iyan a: Ba di ginawa a manosiya? so langowan a ginawa sii ko Islām na adn a kasslaa on ago adn a darpa iyan.

So Islām Na Limo’ A Langkap Sa Taman Ko Manga Binatang

Andamanayai kaphakaya o Islām ko Muslim sa kaphrataratai niyan ko kna o ba Muslim odi’ na ringasaan iyan, a skaniyan na iphagosiat iyan, so kikapdiin ko langowan a adn a niawa niyan, sa inisapar iyan so karingasa a ko binatang.

Sabnar a miaona so Islām ko kinikapdiin ko manga binatang sa miakalabi sanggibo ragon, na bialoy niyan so kaphiapiai kiran a pd ko paratiaya, na so karingasaa kiran na khasabapan sa kaphakana-raka.

Sa mian’g tano so thotolan ko sakataw a mama a miaoma niyan a aso a midodola a dila’ iyan ko kapkhawaw niyan na inisagb o mama so talompa iyan na piakainom iyan ankoto a aso, na pianalamatan iyan so Allāh [s.w.t] na rinilaan o Allāh [s.w.t] sabap sankoto a aso na sii ko bala anan na inipakanaraka o sakataw a babay a kiataronkoa niyan ko satiman a maito a bdong a da niyan pakakana ago da niyan bokai ka an makazosokat ko manga mranaranap ko lopa sa taman sa miatay.

Miakaisa a miailay o Rasūl [s.a.w] a koda a titiapan ko paras iyan na inikararangit iyan oto, sa pitharo iyan a: Ibt ko Allāh ka di khapakay so katiapi ron inonta bo’ ko darpa a mawatan ko paras iyan.

Go pitharo o Abdullāh Bin Abbās a. Inisapr o Nabī [s.a.w] so giikapakambolanga ko manga pangangayamn.

Pianothol o Ibn Abbās a: Inisapar o Rasūl [s.a.w] so kapkhapona ko manga binatang sa kasapar a mitataralo.

Go kiatokawan tano so kiasiapa o Islām ko kaphiapiai ko binatang igira a zombaliin sa pakadkhaan ago garangn so gomaan a izombali on.

HOME | BACK | NEXT

© COPYRIGHT 2008 - ALKHUTBAH.COM - SO MANGA KHUTBAH SA MIMBAR - OFFICIAL WEBSITE
PERMISSION GRANTED FOR FREE AND UNRESTRICTED REPRODUCTION IF REPRODUCED
IN ENTIRETY WITHOUT OMISSIONS, ADDITIONS OR ALTERATIONS.